ChúngTa.com

Hãy làm ra sản phẩm văn chương tốt
(Phan Việt)

Thường các nhà văn có hai cách cơ bản để thể hiện trách nhiệm của mình với thời cuộc. Cách thứ nhất là cách trực tiếp, ví dụ như Albert Camus. Ernestemingway, Victor Hugo hay Louis Aragon không chỉ viết mà còn tích cực tham gia các phong trào chính trị, xã hội đến mức có người bị trục xuất khỏi tổ quốc. Cách thứ hai là gián tiếp dùng văn chương của mình để nói về những bất công trong xã hội, về những người bị thiệt thòi, vẽra cơ chế đàn áp thể xác và tinh thần con người, thách thức những điều kiện và niềm tin chung. Họ nói quan điểm của họ thông qua tác phẩm.

Thật ra chọn cách nào là tùy mọi người. Cá nhân tôi ủng hộ việc nhà văn chọn thế đứng thứ hai, hoặc ít nhất nên bắt đầu từ thế đứng thứ hai. Có hai lý do cho sự lựa chọn này.

Thứ nhất, khi xác định thế đứng thứ hai, họ sẽ tập trung được thời gian và sức lực vào công việc mà họ làm tốt nhất: viết văn. Theo cách ấy, bản thân họ và xã hội đều đạt lợi ích tối đa.

Thứ hai, tôi nhận thấy hầu hết các nhà văn đều có sự nhạy cảm bẩm sinh. Do đó họ dễ bức xúc hơn người khác với các vấn đề xã hội,nhưng cái dở là rất nhiều trong số họ chỉ được vũ trang bằng lòng nhiệt tình, sự bức xúc và những nhạy cảm đi gần vớicảm tính cá nhân trong khi lại thiếu thông tin hoặc thiếu công cụ nhìn nhận vấn đề một cách hệ thống, cho nên rốt cuộc những phát biểu và hoạt động xã hội của họ lại gây hậu qủa tai hại. Thành thật mà nói, đọc các tranh luận mấy năm gần đây ở Việt Nam giữa các nhà văn, nhà phê bình và các học giả khác về các vấn đề giáo dục hoặc phát triển, tôi thấy đối với một số người, việc họ tham gia sâu và lấn sân nhau trong các vấn đề xã hội không mang lại lợi ích cụ thể nào nếu không muốn nói là ngược lại.

Quan sát các nước, tôi nhận thấy xã hội nào mã ở đó người làm nghề xác định rõ phạm vi chuyên môn của mình, không làm tranh, ôm đồm, làm loạn, làm dối trá, làm ẩu, làm kiểu cảm tính, làm vướng công việc của nhau thì xã hội ấy sẽ có những thành tựu rực rỡ. Nhà văn trước hết cũng là người làm nghề như những người khác. Cho nên tóm lại tôi nghĩ trách nhiệm công dân của nhà văn nên bắt đầu từ trách nhiệm của một người lao động chuyên nghiệp trong xã hội. Đây là trách nhiệm làm ra sản phẩm văn chương tốt, sản phẩm càng tốt thì càngtuyệt.

Trước hết phải tự do với ngòi bút của mình
(Gs, Ts Lê Ngọc Trà)

Văn chương cũng như bóng đá và nhìn rộng ra từ phim ảnh, ca nhạc cho đến giáo dục, kinh tế ở đâu cũng vậy thôi, cái gì cũng phải có nội lực mới được. Nội lực của từng người, nội lực của xã hội. Nội lực ấy mà yếu thì cái đạt được sẽ còn phụ thuộc vào sự rủi may, còn mong manh, không trường hơi.

Người đọc đang chờ gì ở văn học? Cái mới. Cái cũ cần không? Vẫn cần. Và nhiều cái cũ vẫn hay. Nhưng dù hay thì nó vẫn là cái cũ. Cho nên văn học luôn luôn cần có cái mới, nhất là văn học hôm nay, khi mà bản thân đời sống đã thay đổi rồi mà văn học hình như vẫn chưa thay đổi mấy.

Cái quyết định sự đổi mới ấy vẫn là nhà văn. Mà nhà văn muốn làm được thì trước hết không phải là đòi tự do để được viết mà là phải tự do vớingòi bút của mình. Bao nhiêu năm qua chúng ta quen sống với một nền văn học chức năng nên chúng ta trở thành trông chờ quá nhiều vào cái ở ngoài mình, trong khi đối với văn chương thì tự do ở bên trong mới là điều cốt yếu. Tôi có cảm giác là một số truyện ngắn gần đây được dư luận đánh giá cao như Cánh đồng bất tận, Bóng đè do tác giả của chúng ta đều là những con người rất trẻ. Trước mắt nhiều người họ có vẻ là những cây bút dũng cảm nhưng thật ra cái chính là họ tư do, thanh thản hơn, nếu có dũngcảm thì cái chính là dũng cảm với chính mình. Đó là những tín hiệu mới đáng để vui và hi vọng, bởi muốn có những tác phẩm mới, có giá trị thì ngoài tài năng và ngôn ngữ, hiện nay cần nhất là người viết phải thoát ra khỏi ám ảnh của kiểu văn học chức năng và tự do với mình, thành thật với người đọc, nhờ đó văn học cũng sẽ thật hơn.