Nhà Sử học

09:47 CH @ Chủ Nhật - 13 Tháng Mười Hai, 2015

Trong một bộ tiểu thuyết của Bernardin de St. Pierre tôi còn nhớ một câu nói như sau: "Chuyện đương thời, ấy là chuyện đã qua, ấy là chuyện sẽ tới" (De ce qui est, c'est l'histoire de ce qui a été et de ce qui cera).

Đó là một câu nói triết lí, nhưng là một thứ triết lý ngược đời, phôi thai cái đầu óc kì chướng của văn hào J. J. Rousseau mà Bernardin de St. Pierre chỉ là một người môn đệ.

Theo cái triết lý đó thì con người nên sống tự nhiên, không cần gì phải có văn học, có nghệ thuật, có lịch sử vì những cái đó chẳng bổ ích gì cho ta mà còn làm cho cái bản chất của ta ngày một hư đốn.

Cái triết lý đó có lẽ thích hợp với những dân tộc dã man, lạc hậu, những dân tộc sống một cách đơn giản ở những nơi rừng rậm, núi cao.

Họ sống ngày nào họ chỉ cần biết tới có ngày đó. Mà chuyện ngày đó, theo họ, có khác gì chuyện những ngày đã qua, hay những ngày sẽ tới.

Ngày nào họ chẳng phải ăn, phải uống, phải làm, phải chơi?

Ta cũng ăn, cũng uống, cũng làm, cũng chơi nhưng ta phiền phức hơn họ đủ thứ, vì ta có một cái bản ngã phong phú hơn họ biết bao nhiêu.

Ta biết nhiều hơn họ nên ta cảm nhiều hơn họ. Cũng như họ, ta sống với bản năng. Nhưng khác với họ, ta sống bằng tư tưởng.

Tâm hồn ta nhờ chịu ảnh hưởng văn hóa nên vừa xúc tích, vừa linh động. Nó không cho ta được sống thản nhiên giữa cõi đời phiền phức, mà nó cũng không cho ta chỉ thân thiết ở hiện tại mà vô tình với những chuyện xa xưa.

Bởi thế nên ta vừa sống rộng ở không gian, vừa sống dài theo thời gian, sống ở xứ mình mà muốn biết bao chuyện của thế giới, sống ở thời này mà bận lòng đến những việc xảy ra trong những thế kỷ qua rồi.

Những chuyện đương thời ta còn có thể biết được một cách dễ dàng. Tới những chuyện quá khứ ta không thể không nhớ đến công phu của những nhà sử học.

Họ cũng là những nhà văn nhưng họ không thèm để mắt đến những tấn kịch của người sống mà lại ân cần săn sóc tới những bóng ma ở những cõi thâm u trong đám sương mù của thời gian bao phủ.

Họ tìm kiếm những trang sách xưa, những câu thơ cổ, những tấm mộ bia, những nơi thắng tích rồi họ ghi, họ chép, họ chắp, họ nối, họ tường thuật những việc đã qua, họ nói về những người đã chết!

Công việc đó nhiều khi chỉ là công việc của những nhà học giả nhẫn nại mà khô khan. Nhưng thỉnh thoảng trong sử giới cũng nảy ra được những thiên tài có tâm hồn nghệ sĩ.

Ở Tàu có Tư Mã Thiên là một nhà văn trước hết đã viết lịch sử bằng ngọn bút thi nhân. Nhà danh nho Mã Tồn đã khen tặng bậc kỳ tài đó bằng những lời trọng hậu mà Phan Kế Bính tiên sinh đã dịch như sau này:

"Tứ Trường bình sinh tính hay chơi, đang lúc tuổi trẻ hăng hái tự phụ, không dừng chân ở nhà mấy khi, không phải là say đắm, mê chơi đâu, nghĩa là xem cho trải hết cảnh lạ lùng thiên hạ để giúp cái khí văn chương rồi mới nhả ra mà làm sách. Nay xem trong sách của ông thì tựa như cảnh lúc đi chơi...

Bơi đò trong sông Nguyên, chèo thuyền trên sông Tương, viếng hồn ông Khuất Nguyên, xót thương bà Nga Hoàng, trông trên đám trúc còn vết nước mắt, mà không biết xương thịt có còn nguyên ở trong bụng cá hay không, cho nên văn chương tức bực mà xót xa, rầu rĩ.

Lại chơi qua phía Bắc, tới gò Đại Lương xem chỗ chiến trường của Hán - Sở khi trước, tựa như còn nghe thấy tiếng Hạng Vương ậm ọe quát tháo, tiếng Cao Tổ chửi mắng om sòm như rồng bay, như cọp nhảy, như có muôn binh, ngàn ngựa, cung to, giáo dài đuổi nhau mà reo lên ầm ầm, cho nên văn chương hùng dũng mạnh mẽ khiến cho người ta phải sởn óc, rùng mình..."

Ở Pháp, từ thế kỷ XIX cũng sản xuất được mấy nhà sử học chan chứa những thi cảm, thi tình.

Augusstuin Thierry đã tận tụy với sự nghiệp cho tới đui hai con mắt mà vẫn không chịu bỏ dở công việc của mình.

Ông nói: "Nay tôi đui mù, đau khổ. Đau mà không hy vọng lành, khổ mà không hồi đứt đoạn, tôi xin làm chứng cho câu nói này mà ở tôi thì không còn nghi ngờ gì được.

Ở đời có một cái đánh giá hơn những thú vui vật chất, hơn cả tiền của và sức khỏe của mình, đó là dự tận tâm với học vấn".

Ông còn nói: "Phải bài trừ những văn sĩ vô học không biết nhìn và những văn sĩ nghèo tưởng tượng không biết tả".

Thế là ý ông muốn học vấn phải đi đôi với nghệ thuật, và muốn bằng những tài liệu cắc chắn, nhà sử học phải cấu tạo nên những công trình linh hoạt đủ cám dỗ mọi người.

Cùng một quan niệm như thế, Jules Michelet còn cho rằng viết sử phải là phục vụ cái đời sống đầy đủ của ký vãng (la resurrection de la vie intégrale du passe).

Ông nói: "Sử học từ trước đến giờ vừa khiếm khuyết về vật chất, vừa thiếu thốn về tinh thần. Về vật chất tuy có nói đến dân tộc mà không nói tới thổ địa, tới thực phẩm, tới bao nhiêu tình trạng về vật lý và sách lý. Về tinh thần có nói tới pháp luật, tới chính trị mà không nói tới ý tưởng, tới phong tục, tới tư trào tấn hóa tiềm tàng của tâm hồn quốc gia".

Ông không công nhận cái lối tham khảo ở các sách in và bắt nhà sử học phải lấy tài liệu ở di văn, ký ức của người trước, phải sát hạch những hình cũ tượng xưa, tóm lại là phải sống trong cái hoàn cảnh của cổ nhân để phcuj sanh lại những đoạn đời đã chết.

Đồng thời với ông có nhiều nhà sử học cho rằng tác giả phải quên mình đặng nhường lời nói cho tài liệu, nhưng ông Micheltet đã chẳng chịu quên mình mà còn để hết tâm hồn tình cảm của ông vào những chuyện ông viết.

Ông nói: "Càng thấu triệt cái đối tượng của mình bao nhiêu càng yêu nó bấy nhiêu. Và có yêu, có thích thì mới có hứng thú mà ngắm, mà nhìn. Nhìn đến lần thứ hai thì tâm hồn phải cảm động rồi khám phá ra được trăm ngàn cái mà thiên hạ vô tình không nhìn thấy. Ở cái ngắm này thì sử gia và lịch sử đã hòa đồng làm một".

Cái tâm hồn thi sĩ của ông Michelet cũng có khi đưa ông đi xa hơn sự thật, nhưng chính đã nhờ nó mà ông thấy được cái linh hồn của những vật vô tri và tìm lại được cái sinh khi của những người thiên cổ.

Thi hào Victor Hugo đã phải khen tặng ông bằng những lời như sau này: "Ông biết lịch sử vì ông biết người đời. Sự nghiệp của ông vô tận như đại dương. ở mỗi chương mà tôi cho là mỗi đợt sóng đều có những ngọc trai hoặc hơn nữa là những phản ánh của các vì tinh tú".

Với những tài liệu chắc chắn, Jules Michelet đã gây dựng nên cái cốt cách của xứ sở, phát biểu nên cái linh hồn của quốc gia. Trong một cuốn sách nhan đề Le Peuple (Dân quần) ông có nói:

"Tôi theo dõi nước Pháp đã lâu. Hằng ngày sống chung với Tổ quốc từ hai nghìn năm nay. Chúng tôi đã thấy những ngày suy bại và tôi đã biết tin rằng nước này là nước của sự hy vọng bất khả diệt...

Với nước Pháp không có gì là hết. Bao giờ cũng trở lại hoài hoài. Khi nông dân nước Gaule dấy lên đuổi người La Mã thành lập đế quốc của người Gaulois thì họ đã biết khắc vào tiền tệ cái chữ đầu tiên và cũng là chữ cuối cùng: chữ Hy vọng".

Nhưng nếu lịch sử Pháp đã chọn người Pháp được tự hào trong những ngày xán lạn, được hy vọng thì lịch sử Việt Nam cũng cho chúng ta được tin cậy ở mình với tấm lòng kiên quyết.

Lịch sử đã để lại cho chúng ta những tấm gương thành bại, những kỷ niệm hưng vong, ta có thể lấy làm những bài học cho con đường xử thế.

Lịch sử đã ghi những công nghiệp hiển hách của tổ tiên, đã phát biểu cái sinh lực hùng cường của nòi giống, chính là những cái nó còn vướng vít ở tâm hồn, tiềm tàng trong máu huyết của chúng ta và làm cho chúng ta không thành nên được những kẻ tịch đàm vong tổ.

Nhưng nếu đọc sách lịch sử ta đã thấy hứng thú và bổ ích thì trong khi sưu tầm tài liệu, chính nhà sử học đã hưởng biết bao nhiêu thú vị trước ta.

Họ mài miệt trong những tàng cổ viện, lần mò tới những bãi tha ma, thơ thẩn trước dòng sông yên tĩnh, lặng ngắm một cảnh rừng hoang vu. Và ở những nơi đó, họ đã thấy diễn ra những tấn kịch linh động mà những người đóng trò đã khuất dạng với non sông.

Với một mối nhiệt tình tha thiết, họ có thể làm sống lại nwhnxg cảnh tượng, những nhân vật và những hành động bị xóa nhòa, bị chìm đắm dưới dòng thời gian vô tận.

Theo họ, ta lần lần thấy rõ cái giá trị thật có của ta. Ta thấy cái vắn vỏi của hiện tại, cái mỏng manh của đời người, cái tầm thường của thế tục và thế nhân, rồi ta muốn đem ra mà hòa đồng với non sông, với đất nước để gây nên một cái gì đẹp đẽ hơn, to lớn hơn, siêu việt hơn.

Ta có thể giả thiết cho Tổ quốc chỉ là một người, nó còn mãi, nó sống hoài vì hết thế hệ này qua thế hệ khác, tâm sự của tiền nhân vẫn sống trong tư tưởng của hiện thế, vẫn còn lưu truyền cho hậu nhân.

Gần đây ta thấy nổi lên một phong trào viết lịch sử trong giới trí thức Việt Nam.

Đó là một triệu chứng đáng mừng, nhưng tôi hy vọng sẽ xuất hiện một vài sử gia có tâm hồn thi sĩ.

Những nhà đó vẫn phải cần cù khắc khổ để tìm kiếm những tài liệu xác thực, những niên biểu đúng đắn, nhưng họ cũng phải là những nhà nghệ sĩ trong cách phô diễn và trình bày.

Lịch sử Việt Nam sẽ không phải chỉ là cảnh vườn riêng của những nhà trí thức mà sẽ còn là công viên to rộng để hấp dẫn mọi người.

(1943)
Nguồn:
FacebookTwitterLinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Bài học lịch sử

    04/08/2019Phạm QuỳnhLịch sử không chỉ có tác dụng giáo dục; nó còn khích lệ. Nó làm nguôi ngoai, đem lại sự bình tâm; nó xoa dịu những nôn nóng cũng như những âu lo và cung cấp chỗ dựa cho niềm tin và hy vọng. Giữa những ưu tư nặng nề trước các khó khăn hiện tại, nó đưa lại sự tĩnh tâm thư thái khi thanh thản chiêm ngưỡng quá khứ vì dường như ta được tham dự vào sự bất tận của thời gian và vĩnh hằng của muôn vật. Nó là một phương thuốc tuyệt vời chống lại sự nản lòng và bi quan.
  • Công minh lịch sử và công bằng xã hội đối với tự lực văn đoàn

    12/03/2019Văn TạoTự lực văn đoàn là một tổ chức văn học ra đời tại thị trấn Cẩm Giàng, Hải Dương trong thời gian 1932-1939. Về tổ chức và công lao của Tự lực văn đoàn, đã từng có nhiều đánh giá khác nhau cả về các mặt tích cực lẫn về mặt tiêu cực.
  • Giáo dục lịch sử cho thế hệ trẻ: Suy nghĩ từ thực tế của một số nước

    17/02/2017Vũ Minh GiangĐưa nội dung lịch sử vào các cuộc thi trí tuệ, kiến thức là một hình thức khuyến khích thanh niên tìm hiểu lịch sử. Làm cho thanh thiếu niên thấy một cách tự nhiên rằng hiểu biết lịch sử là một tiêu chuẩn đánh giá sự uyên bác và trí tuệ. Trong hầu hết các cuộc thi trí tuệ ở nước ngoài tôi thấy hầu như ở đâu cũng có những câu hỏi liên quan đến lịch sử...
  • Cá nhân và Lịch sử: Mối quan hệ biện chứng giữa quần chúng và người lãnh đạo

    14/05/2014Nguyễn Trần BạtNgười ta thường nói rằng sự nghiệp là của quần chúng. Điều đó không sai, nhưng nếu nói sụ nghiệp chỉ là của quần chúng thì hoàn toàn không đúng. Những bước ngoặt trong lịch sử các dân tộc thường gắn liền với các tên tuổi lớn: ở Nhật Bản là Minh Trị, ở Nga là Pie đại đế, ở Việt Nam là Hồ Chí Minh... Bởi vì thửa ruộng cày được không phải do công lao của cái cày. Nếu chúng ta phân tích theo logic, rằng những người lao động trực tiếp tạo ra sự nghiệp, tạo ra lịch sử, thì chúng ta cũng buộc phải phân tích tiếp: con trâu còn quan trọng hơn cả con người...
  • Lịch sử và chiến tranh

    30/04/2014Nguyễn Hiến Lê dịchChiến tranh là một trong những sự thực lịch sử thời nào cũng xảy ra, khi loài người bắt đầu văn minh nó đã không bớt, mà khi chế độ dân chủ xuất hiện, nó cũng không giảm. Trong 3421 năm gần đây chỉ có 268 năm là không có chiến tranh. Chúng ta đã chấp nhận rằng chiến tranh là hình thức phát triển nhất của sự ganh đua, sự đào thải tự nhiên...
  • Ký ức chính là một phần của lịch sử

    06/12/2010Nhà sử học Dương Trung QuốcNếu phải tìm một cái mốc thì có lẽ có một tác động nào đó từ cuốn tự truyện của nghệ sĩ Lê Vân. Cách suy nghĩ của một người đã đụng chạm đến quan điểm của nhiều nguời, nhất là về những vấn đề chung như đạo lý, lối sống...
  • Viết tiểu thuyết lịch sử không nên lệ thuộc vào chính sử

    17/09/2010Hương Lan thực hiệnSau 20 năm miệt mài, nhà văn Hoàng Quốc Hải đã hoàn thành hai bộ tiểu thuyết lịch sử đồ sộ về nhà Trần và nhà Lý đúng vào thời điểm cả nước chuẩn bị chào đón đại lễ 1000 năm Thăng Long – Hà Nội. “Phổ cập lịch sử là trách nhiệm của nhà văn”, ông chia sẻ với Sài Gòn Tiếp Thị trong ngày ra mắt hai tác phẩm lớn của mình – “Tám triều vua Lý” và “Bão táp triều Trần”...
  • Tư duy kinh tế thời bao cấp và phá rào, “những bài học lịch sử từ những mũi đột phá”

    31/03/2010Đặng PhongSau Tư duy kinh tế Việt Nam – Chặng đường gian nan và ngoạn mục 1975-1989, xuất bản năm 2008, tái bản năm 2009 với nhiều bổ sung và tên mới Tư duy kinh tế Việt Nam 1975-1989 – Nhật ký thời bao cấp (Nxb Tri Thức, 476 trang), sử gia kinh tế Đặng Phong đã cho ra tiếp theo ‘Phá rào’ trong kinh tế vào đêm trước Đổi mới (Nxb Tri Thức 2009, 534 trang).
  • Ảo tưởng tôn giáo và nhiệm vụ của lịch sử

    28/08/2009Karl MarxNgười nào đã đi tìm một tồn tại siêu nhân nào đó trong tính hiện thực ảo tưởng trên thượng giới mà chỉ tìm thấy có sự phản ánh của chính bản thân mình, thì người đó không còn mong muốn chỉ tìm thấy cái bề ngoài của bản thân mình, cái không-phải-là-con-người, ở nơi mà người đó đang tìm mà phải tìm tính hiện thực chân chính của mình.
  • Lịch sử là khoa học, không phải công cụ giáo dục tư tưởng

    27/08/2009Cẩm Thúy (thực hiện)Giáo sư sử học Lê Văn Lan đã trao đổi cùng phóng viên Đại đoàn kết về việc dạy và học lịch sử trong nhà trường hiện nay.
  • Mối quan hệ báo chí- kinh tế: Nhìn từ lịch sử

    27/07/2009Về lịch sử báo chí buổi sơ khai, có quan điểm cho rằng, nó bắt nguồn từ nhu cầu thông tin kinh tế mà các nhà buôn thông qua một mạng lưới rất nhiều những người trong giới thuơng nhân, các nhà thám hiểm hay các tăng lữ cung cấp qua thư tín rồi tổng hợp lại thành những bản tin tức để cung cấp phục vụ việc buôn bán, tìm kiếm sản phẩm, thị trường và giao thương.
  • Sự công bằng lịch sử được trả lại (*)

    16/06/2009Nguyên NgọcLà một trong những người dịch ông, tôi thấy có lẽ Phạm Quỳnh là một trong những người Việt viết tiếng Pháp hay nhất, một thứ tiếng Pháp trong sáng, sang trọng, trang nhã và đầy âm vang, chỉ có thể có được trên cơ sở một vốn tri thức uyên thâm về văn hóa và văn minh không chỉ của Pháp mà còn của cả phương Tây cổ kim.
  • Ý nghĩa Lịch sử

    14/06/2009Một ít người hóm hỉnh từng nhận xét rằng tất cả những gì ta học được từ lịch sử là: ta không học được gì từ lịch sử cả. Chúng ta có thể rút ra được sự hiểu biết hoặc sự hướng dẫn nào từ việc nghiên cứu lịch sử...
  • Sự khốn cùng của chủ nghĩa lịch sử

    22/02/2009Karl PopperBạn đọc cầm trên tay cuốn Sự khốn cùng của Chủ nghĩa lịch sử của Karl Popper, nhà triết học lớn nhất thế kỉ 20. Ông nổi tiếng về những nghiên cứu phương pháp luận khoa học. Cuốn sách này chỉ ra rằng lòng tin vào vận mệnh lịch sử chỉ là sự mê tín, và rằng không thể có sự tiên đoán nào về diễn tiến của lịch sử loài người bằng các phương pháp khoa học hay duy lí khác nào...
  • Chỉ tại lịch sử

    11/11/2008Hà ThịHôm nọ lang thang trên mạng, em đọc được một bài viết có cái titre hào hùng thế này Lịch sử đã hình thành nên tính cách đàn ông Việt", vội vào đọc. Tưởng có nghiên cứu gì mới lạ độc đáo, không nhiều thì ít cũng tải cho mình được một góc nhỏ trong một lĩnh vực mênh mông đầy bí ẩn là tính đàn ông Việt...
  • Nghệ thuật – tiếng nói của lịch sử con người (*)

    08/11/2008Trần DuyKhi con người nguyên thuỷ biết vẽ là loài người đã biết khẳng định sự tư duy của mình, biết phối hợp chân tay và đôi mắt có nghĩa là đã có một ý thức rõ về vũ trụ của mình. Và cũng từ lúc loài người biết lấy hang đá làm nơi ở thì “kiến trúc thích nghi với thiên nhiên” ấy đã có tranh vẽ của người tiền sử cách đây 40 nghìn năm.
  • Phản thân trong Lịch sử

    12/11/2007SorosTôi đã diễn giải các thị trường tài chính như một quá trình lịch sử không thuận nghịch; vì thế diễn giải của tôi cũng phải có tính thoả đáng nào đó đối với lịch sử nói chung. Tôi đã phân các sự kiện thành hai loại: các sự kiện buồn tẻ thường nhật không gây ra một sự thay đổi về nhận thức, và các sự kiện lịch sử, duy nhất ảnh hưởng đến thiên kiến của người tham gia và, đến lượt nó, dẫn tới thay đổi về những cái căn bản
  • Tôn trọng lịch sử - tiêu chí của đổi mới

    22/07/2007GS, TS Ngô Văn LêNếu học sinh từng bước được trang bị kiến thức về cội nguồn dân tộc, truyền thống đánh giặc giữ nước, truyền thống lao động cần cù sáng tạo và những giá trị văn hóa, tinh thần mà ông cha mình, cũng như các nhà khai sáng đã gây dựng, giữ gìn bao đời thì chắc chắn từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường, một thế giới quan đầy tính nhân văn sẽ được hình thành...
  • Lịch sử và giáo dục thời hội nhập

    18/06/2007Hà Văn ThịnhThời đại đang làm biến đổi sâu sắc xã hội loài người, bao gồm cả việc đánh giá đúng các giá trị cơ bản. Lịch sử lẽ ra phải là điều khó thay đổi nhất, bởi vì chẳng ai thay đổi được những gì đã xảy ra. Thế nhưng, cách nhận thức lịch sử, cách để chúng ta vận dụng những bài học kinh nghiệm của lịch sử trong công cuộc giáo dục - trồng người lại đòi hỏi các nhà giáo dục học phải thay đổi thật nhiều…
  • Hướng chảy ở dòng sông lịch sử

    01/02/2007Tương Lai“Lịch sử cổ xưa và hiện đại của dân tộc này cho thấy họ luôn luôn tìm ra những giải pháp độc đáo cho những vấn đề gặp phải”. Nhận xét đó của Edonard de Penguilly, một kiến trúc sư người Pháp tại cuộc Hội thảo về truyền thống và hiện đại trong kiến trúc tại Hà Nội vào quãng giữa thập niên 90, đã giữ lại trong tôi một gợi ý để suy ngẫm về những thách đố gay gắt đối với sự phát triển của đất nước trong bối cảnh của “toàn cầu hóa”.
  • Hãy đánh thức tình yêu lịch sử

    30/07/2006Lịch sử là trí nhớ của một dân tộc. Nếu một dân tộc không có sự hiểu biết, giữ gìn đúng đắn lịch sử của mình thì cũng giống như một người mất trí nhớ hoặc thiểu năng trí tuệ...
  • Định hướng lịch sử

    23/07/2006Hà Thúc MinhNăng suất, tốc độ phát triển kinh tế đương nhiên là thành tựu đáng tự hào, nhưng không phải lúc nào cũng không phải là tiêu chí duy nhất để minh chứng cho tính chính xác của định hướng lịch sử. Tốc độ con tàu không phải lúc nào cũng thống nhất với phương hướng của nó. Một khi con tàu đã lệch hướng thì càng chạy nhanh bao nhiêu càng không biết mình đang ở đâu và sẽ đi đến đâu giữa đại dương mênh mông...
  • Lịch sử tự nhiên chân chính

    17/06/2006Hà Thúc MinhChỉ mới cách đây không lâu lắm, nói đến lịch sử là người ta chỉ biết đến lịch sử xã hội, lịch sử của con người, chứ chẳng ai buồn đả động gì đến lịch sử của tự nhiên. Bởi vì người ta, cho rằng tự nhiên làm gì có lịch sử, chẳng phải quan niệm quá quen thuộc rằng "dưới ánh mặt trời không có cái gì mới" đã làm cho người ta không thể nghĩ gì khác hơn ngoài điều đó...
  • Chẳng mấy cần đến lịch sử

    09/07/2005Phạm Toàn dịchEric Hobsbawm, ngôi sao sử học lớn nhất đang còn sống, nổi danh về công trình nghiên cứu sự phát sinh chủ nghĩa tư bản, về khái niệm quốc gia-dân tộc và về thời đại các đế chế, tuần qua đã tới Delhi giảng bài nhân ngày tưởng niệm Nikhil Chakravarty. Trong cuộc trả lời phỏng vấn do Prem Shankar Jha thực hiện, nhà sử học 87 tuổi nổi tiếng suy ngẫm về lý do tại sao lại có “thói sát nhân dã man trong thế kỷ 20” và liệu thế kỷ 21 có thể làm gì cho nhân loại nếu các nhà lãnh đạo của họ không tìm được cách cắt đứt với quá khứ.
  • Quan niệm của Các Mác về sự vận động lịch sử của Cái Đẹp trong một số hình thái kinh tế

    07/07/2005Nguyễn Thu NghĩaMột trong những kết luận quan trọng được C.Mác rút ra từ quá trình nghiên cứu về cái đẹp tất yếu này sinh trong tiến trình phát triển của lịch sử. Quy luật của cái đẹp không "nhất thành biết biến" từ một hình thức lao động, một hình thái xã hội nào. Cái đẹp có quy luật phổ biến từ thực tiễn thẩm mỹ. Ở mỗi hình thái xã hội nào, quy luật ấy có sự vận động và biểu hiện khác nhau....
  • xem toàn bộ