ChúngTa.com

Thưa tiến sĩ Adler,

Một ít người hóm hỉnh từng nhận xét rằng tất cả những gì tahọc được từ lịch sử là: ta không học được gì từ lịch sử cả. Chúngta có thể rút ra được sự hiểu biết hoặc sự hướng dẫn nào từ việcnghiên cứu lịch sử? Các nhà tư tưởng vĩ đại có phát hiện ra ýnghĩa nào trong giòng chảy của những biến cố lịch sử? Đâu lànhững quan điểm cơ bản về ý nghĩa lịch sử?

E.D.

E.D. thân mến,

Chúng ta tìm kiếm nhiều loại ý nghĩa khác nhau trong việcnghiên cứu lịch sử. Trước hết, chúng ta tìm ý nghĩa và giá trị trongkiến thức lịch sử chỉ để hiểu biết thôi. Có được một bức tranh quákhứ xác thực và rõ ràng làm thỏa mãn lòng khát khao của chúng tavề tri thức khách quan và nhu cầu của chúng ta về tình đoàn kếtcùng mối liên hệ với các thế hệ đi trước. Không bị hạn định vàothời điểm hiện tại là một điều tốt; cuộc sống của chúng ta sẽ trởnên phong phú nhờ có được một cảm thức về quá khứ.

Niềm say mê ghi chép và phục hồi quá khứ là nguồn động lựcthúc đẩy các sử gia vĩ đại làm việc. Thucydides⁽¹⁾kể lại cuộc chiếntranh mà chính ông trực tiếp tham gia, Gibbon⁽²⁾tái hiện lại sựsụp đổ và suy tàn của một đế quốc cổ đại. Cùng với các sử gia xuấtsắc khác, họ đã cố đặt những tài liệu mà họ thuật lại vào trong mộtmẫu hình có ý nghĩa. Họ không đưa ra trước chúng ta một mớ sựkiện riêng lẻ rời rạc. Họ chọn lọc, cân nhắc và sắp xếp các biến cốquá khứ theo một trật tự nhất định, nhờ đó chúng ta có thể tìmthấy một số ý nghĩa trên bình diện mô tả lịch sử đơn thuần.

Tuy nhiên các sử gia và độc giả của họ đã đi tìm trong lịch sửmột thứ ý nghĩa khác, thực dụng hơn. Herodotustìm cách ghi nhớnhững chiến công vẻ vang; Tacitus⁽³⁾muốn giữ mãi những điển cốvề đức hạnh và tội lỗi; Polybius⁽⁴⁾chỉ ra sự xoay vần giữa thắnglợi và thảm họa là một lời cảnh báo đối với sự tự mãn.

Nhiều người còn đi tìm sự khai mở đạo đức từ lịch sử và cho biết đã thâu nhậnđược những bài học đạo đức từ câu chuyện biên niên của quá khứ.Những truyện tiểu sử nổi tiếng của Plutarch⁽⁵⁾về các nhân vật HyLạp và La Mã thuộc về loại khai mở đạo đức từ lịch sử nói trên.

Vẫn có một loại ý nghĩa khác được tìm trong dạng thức cănbản của tiến trình lịch sử nói chung. Có hai giải đáp khác nhauđối với sự truy tìm ý nghĩa lịch sử theo kiểu này.

Với giải đáp thứ nhất, lịch sử dịch chuyển theo những chu kỳlặp đi lặp lại. Các quốc gia và các xã hội biến động qua bốn giaiđoạn sinh, trưởng, suy, diệt, và rồi chu kỳ này sẽ bắt đầu lại luônmãi. Cái nhìn theo chu kỳ này chi phối mạnh mẽ tư tưởng La Mãvà Hy Lạp cổ đại về lịch sử. Các sử gia cổ đại tin chắc rằng chúngta có thể có những lợi ích thiết thực từ việc nghiên cứu lịch sử bởivì lịch sử tự nó tái diễn. Một số triết gia hiện đại về lịch sử, nhưVico, Spenglervà Toynbee⁽⁶⁾, đã khôi phục ý niệm cổ đại này, xem như một yếu tố cơ bản trong lý thuyết của họ.

Với giải đáp thứ hai, lịch sử không ngừng dịch chuyển nhắmtới một mục tiêu hoặc tới sự hoàn thành. Dạng thức của sự biếnđộng lịch sử là diễn tiến thẳng, chứ không xoay vòng. Đây là kháiniệm về lịch sử có tính chất Kinh Thánh, hoặc Cơ Đốc giáo, vànó được Saint Augustineđề xuất lần đầu tiên một cách mạchlạc trong tác phẩm Nước Chúa. Dưới cái nhìn của ông, lịch sửloài người diễn tiến, dưới sự dẫn đường của Thượng đế chí tôn,nhắm tới Nước Chúaở cuối hạn kỳ và vượt ngoài lịch sử.

Một số các hội đoàn và nhà lãnh đạo tôn giáo đã diễn giảiKinh Thánhnhư để nói rằng sớm hay muộn gì Nước Chúacũngsẽ đến trên thế gian này. Giữa thời hiện đại, cái nhìn tôn giáonày đã được chuyển dịch thành những cách nói thế tục. Triết giaĐức Hegel⁽⁷⁾nhìn thấy lịch sử như đang từng bước, hết kỷ nguyên này tới kỷ nguyên khác, tiến đạt cho được mục tiêu sau cùng củanó, và lên tới tột đỉnh trong thế giới Cơ Đốc giáo-Đức thời ôngđang sống. Đồ đệ của ông là Karl Marx⁽⁸⁾nhìn thấy mục tiêu vàchỗ kết thúc của lịch sử loài người trong một xã hội phi giai cấp,bình đẳng và tự do hoàn toàn, mà điều đó chỉ có thể có được quamột loạt những cuộc đấu tranh giai cấp, những cuộc chiến tranhđế quốc, và những cuộc cách mạng đẫm máu.

Hầu hết các sử gia và triết gia chuyên nghiệp đều đồng ý rằngý nghĩa của lịch sử không thể được khám phá đầy đủ trong tựthân lịch sử – trong việc ghi chép khách quan những biến cố quákhứ. Những gì chúng ta nghĩ về lịch sử tùy thuộc vào quan điểmcơ bản của chúng ta về bản chất và số phận con người, tùy thuộcvào khái niệm của chúng ta về mối liên hệ giữa con người vàThượng Đế, những nguyên lý đang tác động lên thế giới con ngườinói chung.

⁽¹⁾Thucydides: sử gia Hy Lạp (460-400 tr. CN).
⁽²⁾Edward Gibbon(1737 – 1794): sử gia người Anh. Tác phẩm chính của ông, TheHistory of the Decline and Fall of the Roman Empire(‘Lịch sử suy tàn và sụp đổcủa Đế quốc La Mã”; 1776 – 1788), là công trình kinh điển về thuật chép sử ở Anh.
⁽³⁾Publius Cornelius Tacitus: sử gia La Mã (55 – 120).
⁽⁴⁾Polybius:sử gia La Mã, gốc Hy Lạp (205 – 123 tr. CN).
⁽⁵⁾Plutarch: triết gia kiêm nhà viết tiểu sử người Hy Lạp (46 - 120)
⁽⁶⁾ - Giovani Battista Vico(1668 –1744): triết gia, nhà luật học Ý.
- Oswald Spengler(1880 – 1936): triết gia Đức .
-Arnold Joseph Toynbee(1889 –1975): sử gia Anh. Tác phẩm vĩ đại: AStudy of History; Khảo Luận về Lịch Sử (12 cuốn) [1934-1961] khảo sát 21 lịchsử nền văn minh trên thế giới.
⁽⁷⁾Georg Wilhelm Friedrich Hegel(1770 – 1831): triết gia Đức, triết học Biệnchứng duy tâm của ông đã tạo ra một ảnh hưởng to lớn trên tư tưởngÂu châu thếkỷ 19. Các tác phẩm chính của ông gồm có: The Phenomenology of Mind(“Hiệntượng luận về tinh thần” - 1807), Encyclopedia of the Philosophical Sciencesin Outline(“Bách khoa toàn thư các khoa học triết học” - 1817), The Philosophyof Right(“Triết học về quyền lợi” - 1821)…
⁽⁸⁾Karl Marx(1818 – 1883): triết gia Đức. Các tác phẩm của ông, đặc biệt làCommunist Manifesto(“Tuyên ngôn cộng sản” - 1848) và Das Kapital(“Tư Bảnluận” - 1867,1885,1894), là nền tảng của Chủ nghĩa cộng sản.