ChúngTa.com

“Nước chảy đá mòn”, “Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài”. Câu tục ngữ ấy là sự trải nghiệm qua hàng nghìn năm, trở thành một mẫu văn hóa mà chỉ cần nhìn vào đó, người ta thấy tinh túy của một dân tộc. Đây là triết lý Nhu đạo - triết lýcủa sự trường tồn và phát triển của dân tộc trải mấy nghìn năm, vẫn sáng trong thời hội nhập.

Đặc điểm tự nhiên của việt Nam mang tính chất bán đảo nổi trội. Trung bình cứ 1km2 đất đai có 1km đường sông. Bởi vậy, nếu hiểu văn hóa là môi trường được con người thích nghi và biến đổi, thì tính sông nước được xem là một đặc trưng của văn hóa Việt Nam. Yếu tố nước đã thấm sâu vào trong cuộc sống của người Việt từ làm ruộng nước, ăn, ở. Người Việt đã đồng nhất không gian xã hội, cộng đồng lãnh thổ, Tổ quốc của mình với nước. Thế nên, người Việt không thể sống mà không học hỏi nơi "nước nôi".

Ở thể lỏng (âm tính), nước có đặc tính linh động và sinh động. Nước không cố định cứng nhắc ở một hình dạng nào, nhưng không vì thế mà nó đánh mất đi bản chất của mình. Dài hay tròn chỉ là hình thức, đâu có lớn lao gì. Cái chính là nước vẫn giữ bản chất của mình, nó không tha hóa, "vong thân" để trở thành chính cái bầu, cái ống bương hay ống tre. NgườiViệt từ thời thượng cổ Đông Sơn đóng khố, mặc váy, đến người hiện đại mặc quần phăng, quần bò, cũng đâu có đánh mất mình vì y phục. Quả có thật "Người đẹp vì lụa", song giá trị nhân văn của người Việt là ở chỗ "cái nết đánh chết cái đẹp", “tốt gỗ hơn tốt nước sơn".

Nước qua quá trình nghiệm sinh và nội tâm hóa của người Việt Nam tạo thành lòng đại lượng khoan dung. Nó thu nhận tất cả vào lòng nhưng đâu phải vì vậy mà trở thành "vô nguyên tắc". Bởi nước biết "gạn đục, khơi trong" như quan niệm nhân sinh của người Việt Nam. Tiến sĩ H.R.Ferraye - một học giả nổi tiếng nghiên cứu về Việt Nam cho rằng, nét đặc sắc nhất của văn hóa Việt Nam là tính cách không chối từ của nó. Nó tìm cách dung hòa và hội nhập mọi sở đắc văn hóa, ngôn ngữ, kỹ thuật, tôn giáo và nghệ thuật của tất cả các nền văn minh "chạm" vào nó. Cũng bởi vậy, trong văn hóa phát triển của người Việt, người ta tìm thấy đấu ấn của nhiều nền văn hóa, song cái gốc văn hóa vẫn là văn hóa Việt với hình ảnh lũy tre làng. Không có gì mềm mại như nước. Song cũng không có gì cứng hơn nước. "Nước chảy đá mòn" đó chính là triết lý lấy nhu thắng cương, lấy yếu chống mạnh, ít có thể địch nhiều, tạo nên bản sắc Việt Nam. Cần ứng biếntrở thành triết lý của Việt Nam, của tổ tiên qua nghiệm sinh đúc rút được. Triết lý ấy đã dẫn dắt sự phát triển của dân tộc trong suốt chặng đường lịch sử chống xâm lăng, xây dựng đất nước, mà "ta vẫn là ta"... Hồ Chủ tịch là một tiêu biểu trong việc ứng biến triết lý tài tình trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc: Lấy yếu thắng mạnh, lấy nhu thắng cương. Ví như trước khi sang Pháp, Hồ Chủ tịch chỉ dặn cụ Huỳnh Thúc Kháng một câu bao hàm cả sự tinh túy của triết lý Nước: "Dĩ bất biến, ứng vạn biến".

Tiến sĩ Trần Ngọc Thêm nhận định: Đặc tính linh hoạt do lối tư duy tổng hợp, trọng quan hệ, rất thích hợp cho sự thâm nhập nền kinh tế thi trường vốn có đặc điểm là năng động, nhanh nhạy. Đây là một nguyên nhân quan trọng giải thích tại sao có cùng gốc chung là cơ chế xã hội chủ nghĩa mà Việt Nam tiếp cận nền kinh tế thị trường một cách "nhẹ nhàng" hơn so với một số nước.

Tuy nhiên, con đường đi không phải đơn giản dễ dàng. Nhìn lại suốt chiều dài của lịch sử Việt Nam chưa có một nền văn hoá đủ mạnh, tích cực Văn hoá Việt Nam từ trước đến nay vẫn là một nền văn hoá thiên về âm tính, thiếu khát vọng làm giàu, tinh thần khám phá, chinh phục và phát triển. Việt Nam cần phải xây dựng được nền tảng môi trường văn hoá tổng thể.

Các nhà nghiên cứu kinh tế cho rằng, Việt Nam hiện đang có những lợi thế cơ bản khi công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đang được tiến hành trong một không gian thuận lợi, thời gian thuận lợi và chủ thể thuận lợi. Hay nói cách khấc là chúng ta đang hội đủ 3 yếu tố "thiên thời, địalợi, nhân hòa".Việc tự điều chỉnh để chuyển từ truyền thống hài hòa, thiên về âm tính sang sự hài hòa thiên về dương tính dễ dàng, sẽ hướng đất nước sang con đường phát triển tích cực hơn. Theo đó, cần làm mới giá trị, mở rộng các nội dung giá trị cũ hướng các giá trị cũ vào nhiệm vụ mới của dân tộc.”Bảo tồn" chứ không phải "bảo vệ", điều đó đồng nghĩa với bên cạnh việc phát huy yếu điểm văn hóa "cần ứng biến"Việt Nam phải nhanh chóng bù đắp những thiếu hụt về giá trị vấn hoá do sự chuyển đổi môi trường vãn hoá xã hội cổ truyền (nông dân - nông nghiệp - nông thôn) sang môi trường xã hội hiện đại (công nghiệp hoá - hiện đại hoá - thị trường hoá). Mà triết lý Nước với đặc tính "hài hòa", “linh hoạt" sẽ đảm bảo cho sự phát triển vững chắc. Đó là sự phát triển dung hợp và tích hợp trong vãn hóa phương Đông và phương Tây, dân tộc và thế giới. Đây là sợi chỉ đỏ xuyên suốt trong quá trình đi ớm lời giãi tối ưu cho bài toán hội nhập, trong mối tương quan giữa cái hay cái dở, cái mất - cái được...