ChúngTa.com

Chúng ta thường tin rằng, sách in là sản phẩm trí tuệ tuyệt vời nhất của nhân loại và nó giữ một vị trí xứng đáng trong mọi nền văn hóa đọc trên khắp thế giới nhưng hiện nay, với sự phát triển nhanh, tiện lợi của mạng Internet thì sách in có còn là sự lựa chọn của đại đa số độc giả…?

1. “Dù ngày ngày nào tôi cũng vào mạng Internet, nhưng tôi vẫn chỉ thích đọc sách in bằng giấy hơn…”. Với chiếc máy tính sách tay bên mình, nhà văn Nam Phi J. M. Coezee có lần đã nói như vậy với đám đông sinh viên Trường đại học San Jose (bang Illinois, Mỹ). Sở dĩ, coezee đưa ra một tâm sự như vậy vì cũng vào thời gian ông đoạt giải Nobel Văn học 2003, American Online đã đưa một con số điều tra rất thú vị trên mạng trực tuyến của mình.

Khi được hỏi: “Bạn cần gì nhất nếu một mình sống trên hoang đảo?”thì có tới 68% thanh thiếu niên trả lời rằng họ cần một máy vi tính nối mạng, 23% cần máy điện thoại, chỉ có 9% còn lại là cần ti vi để xem thôi. Như vậy, Internet đã hạ “knockout” các phương tiện truyền thông khác một cách vô cùng ngoạn mục (!). Số người nghiện vi tính thì lập luận rằng, họ chẳng hề xa lánh báo chí sách vở tí nào. Bởi lẽ, qua mạng thì họ có thể đọc đủ mọi báo chí trên đời này ở bất cứ đâu, bất cứ lúc nào. Cả sách cũng thế. Với 1,5 tỉ website ( trang chủ, trang tự giới thiệu…) hiện nay, trong đó hầu hết các NXB lớn trên thế giới đều có một website riêng với kho dữ liệu (data house) khổng lồ thì sách của họ cũng có đủ loại, chẳng thiếu thứ gì, chỉ sợ bạn không có thời gian để đọc cho hết mà thôi.

2. Quả thật, điều này đúng như thế. Và còn hơn thế nữa… Ngay ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh hay nhiều thành phố lớn ở Việt Nam ta, đã có rất nhiều người bây giờ thay đổi hẳn cách đọc cả mình. Cách đọc sách (in bằng nguyên liệu giấy) đã tồn tại như một thói quen rất thân thuộc từ bao đời nay đang có nguy cơ bị mai một.

3. Tôi cũng đã từng vào mạng và cũng đã từng hoa mắt bởi một rừng ngữ liệu đủ loại vun vút chạy qua màn hình. Nếu bạn tìm đọc một cuốn từ điển bách khoa như Larousse, hay Webster, hay Britannica chẳng hạn ( khoảng vài vạn trang), bạn sẽ có cảm giác như đang lênh đênh trên một đại dương không bờ. “Bơi” mãi mãi mà vẫn chỉ thấy bạt ngàn chữ, bạ ngàn tranh ảnh. Cái nào cũng đẹp mê hồn ( nhiều minh họa được thể hiện bằng “videoclip” sống động như xem phim vậy).

Bắt chước nhiều người tôi cũng “dowload” vài chục trang và in ra cho vài cặp táp. Tiện thật đấy. Không cần ra phố, vào hiệu sách, vào thư viện, mất thơi gian gửi xe, mất thời giam lục tìm. Kinh tế nhất là không tốn bao nhiêu tiền, vì sách bây giờ đâu có rẻ? Một bộ sách quý đã có thể “xơi” gọn ghẽ ca tháng lương. Chỉ từ phòng ngủ “êm như nhung” của nhà mình là người ta có thể đọc cả thế giới. Một đĩa CD đã đủ sức mang trong đó biết bao tri thức, đưa đi đâu cũng được, không khác gì một “thư viện” di động. Người ta còn đăng ký học qua mạng. Nghe giảng, trả thi, hội thảo qua mạng. Và nếu cần, bạn cũng có thể nhận chứng chỉ qua mạng. Thật tuyệt vời!

4. Song, một nền văn hóa đọc ẩn chìm trong nhân loại mấy chục thế kỷ đâu có dễ dàng thay bằng một màn hình ánh sáng xanh tắt mở? Công nghệ thông tin quả là một cuộc cách mạng, một sự biến đổi thần kì của trí tuệ con người. Tuy nhiên, xét cho cùng, tin học cũng chỉ là một công cụ phục vụ đắc lực cho việc truyền thụ tri thức. Việc lưu giữ “tường minh” nhất, hiển hiện nhất, vẫn phải là văn bản. Sự định dạng bằng văn tự giúp người ta lĩnh hội tri thức một cách bài bản và hệ thống: vừa rộng, vừa sâu và chắc chắn.

Đọc sách là mọt sự cảm nhận bằng mắt. Qua trực giác, con người chuyển tín hiệu vào trí não và ở đây diễn ra một quá trình xư lý hết sức tinh tế. Một bộ phim dù hay đến mấy cũng không thấm sâu bằng cuốn tiểu thuyết cùng tên. Ngữ nghĩa của con chữ hàm súc hơn nhiều. Đọc sách cho ta thời gian nhẩn nha lựa chọn, suy ngẫm, cân nhắc nhiều điều. Có lúc, ta còn phải lật lại xem kĩ. Những con chữ in rõ trong sách như có hồn vậy. Nó hằn sâu trong tâm tưởng mỗi người và như vậy bao giờ cũng gây ấn tượng hơn con chữ trong máy. Và dù có in ra từ văn phòng thì nó vẫn mang dáng dấp là văn bản “tạm thời”, như một bản “nhái”, photocopy, chứ không phải văn bản “xịn”, tức là chưa qua công nghệ in offset, đóng xén vào bìa cẩn thận.

Hơn nữa, tri thức trong máy thường mang tính phục vụ nhất thời. Thông tin trong máy phải đáp ứng nhu cầu thực tại, phải cập nhật nhanh. Vì vậy, độ chuẩn xác những thông tin đó nhiều khi không hẳn đã đảm bảo. Có khi, vì chạy theo thị hiếu “câu khách” mà có rất nhiều tin thiếu chuẩn xác, thậm chí sai lệch hoàn toàn. Các món “mì ăn liền” (fast food) đáp ứng nhu cầu ăn nhanh, nhưng muốn có một món thật ngon, cầu kì cẩn thận, hấp phu chế biến.

Dĩ nhiên, không hẳn là tất cả các văn bản lấy từ máy ra đều là thế. Nhiều tờ báo, nhiều cuốn từ điển đã in ra cũng được nạp nguyên văn ( cả văn bản và ma-ket) vào máy mà. Nhưng dù sao cầm một cuốn sách (nhất là từ điển) chắc nặng, bìa cứng, in trên giấy đẹp với nhiều hình ảnh minh họa, vẫn tạo cho người sử dụng cảm giác tự tin hơn. Có những cuốn sách được lưu truyền từ đời thế hệ này sang thế hệ khác. Và cũng như một thứ “đồ cổ” vậy, sách để càng lâu càng quý hiếm, càng có giá trị nhiều mặt.

Mặt khác, giá trị của những trích dẫn trong sách in vẫn tin cậy hơn trích dẫn từ mạng. Trên mạng do bộ nhớ lưu giữ có hạn, chỉ trong một thời gian nhất định thì người ta buộc phải xóa bớt thông tin trên máy chủ (server) để cập nhật thông tin mới. Trích dẫn từ mạng lúc đó sẽ lấy gì làm, làm bằng cớ đây? Có chăng, máy sẽ giúp người “gọi” thông tin kịp thời. Vì cũng một việc tra thì nếu gõ vài kí tự rồi nhấn enter sẽ dễ và nhanh hơn nhiều việc “lặn lội” truy tìm từ đó trong một bộ từ điển, có khi dài đến vài chục tập.

5. Vì vậy, những người có nhu cầu đọc thực sự vẫn thích đọc sách in bằng giấy. Văn hóa đọc vẫn có những ưu thế so với văn hóa nghe nhìn rất tiện lợi và phù hợp với nhịp sống hối hả hiện nay. V.I. Lênin từng nói: “Đọc cũng là một nghệ thuật”. Đúng như vậy, muốn đọc, thích đọc người ta phải có vốn hiểu biết và vốn sống. Và những con chữ bao giờ cũng giúp cho người đọc mở rộng trí tưởng tượng rồi qua đó mà tâm hồn mỗi chúng ta thêm phong phú, sâu sắc hơn rất nhiều.

Đọc sách giúp ta có một “độ lùi” cần thiết để chiêm nghiệm. Thực tế, có những cuốn sách ta không chỉ đọc một lần mà phải đọc cả đời người, qua mỗi thời kì, ta lại lĩnh hội từ cuốn sách tư tưởng là cũ kia những “thông điệp” mới. Vì chính nhận thức, kinh nghiệm của ta đã “mới hóa” những tri thức từ cuốn sách ấy. Và đọc qua màn hình cũng chỉ là hình thức phụ trợ, đáp ứng nhu cầu “ăn ngay” của ta thôi.

Do việc cập nhật và phổ biến qua mạng quá dễ nên gần như ai nắm được kĩ năng tin học tốt cũng dễ dàng mở một website riêng và ném vào đó đủ thứ mình có. Vì vậy sách in vẫn có chỗ đứng vững chắc trên thị trường văn hóa phẩm, ngay cả những nước có công nghệ tin học cao của thế giới, như Anh, Mỹ, Nhật, Trung Quốc, Hàn Quốc,… Từ điển Larousse (Pháp) vẫn đều đặn tái bản hàng năm với vài vạn bản một kì. Và cùng với sách, bạn có thể mua kèm đĩa CD để có thể khai thác tối đa tính năng tra cứu.

Ta còn nhớ vài năm gần đây bao nhiêu người phải xếp hàng rồng rắn để mua được trọn bộ Harry Potter (bộ sách thiếu nhi của nhà văn J. K. Rowling) mới phát hành. Các đây vài năm người dân Đan Mạch và cả thế giới vừa kỉ niệm ngày sinh của nhà văn nổi tiếng H.C. Andersen (2/4/1805-2/4/2005) mà những cuốn cổ tích “hay tới mức kì lạ” của ông đã được dịch và in gần như tất cả các ngôn ngữ trên thế giới.

Như vậy, sách in vẫn là sản phẩm của trí tuệ tuyệt vời nhất của nhân loại và nó vẫn giữ một vị trí xứng đáng trong mọi nền văn hóa đọc trên khắp thế giới.