ChúngTa.com

Tính sơ sơ trong 300 hội viên hội Nhà văn Hà Nội có dễ tới ngót trăm người đang hoặc đã ăn lương ở các tòa soạn. Xửa xừa xưa có các anh Yên Thao, Băng Sơn, Vân Long..., lớp bánh tẻ có Anh Ngọc, Vũ Đình Minh... Mới làm độ mươi năm nay là những Giáng Vân, Võ Thị Hảo, Hồ Anh Thái... Đó là một đội ngũ mà đời sống công chức, đời sống văn học của họ có những nét vừa thuận tiện, vừa phức tạp, bổ sung xong lại tước đoạt luôn.

Có câu chuyện cười dân gian rằng cô nàng xinh xẻo nọ yêu một anh chàng đẹp trai, khỏe mạnh nhưng nghèo, lại được một anh sứt môi lồi rốn mà giàu nứt đố mê. Cô mình phân vân, chọn lựa mãi, cuối cùng bố cáo cho thiên hạ biết quyết định của mình. Cô sẽ lấy cả hai, ban ngày ăn cùng anh nhà giàu, tối về nhà anh nghèo ngủ. Chuyện ấy so sánh khá khập khiễng, nhưng lại nhang nhác đời sống của một anh văn nghệ làm báo thế nào.

Là bởi vì tình yêu văn chương, thi tài thì do trời phú, anh nào được sao Văn Xương Văn Khúc trong bản mệnh thì may mắn có ngòi bút phun châu nhả ngọc. Nhưng cái chuyện có nghề, chọn được nghề thì lại không chỉ phụ thuộc vào mình. Chót viết văn, viết thơ mà lại được làm báo thì may mắn rồi còn gì, bởi đều là cầm bút cả. Thời buổi này, báo chí dầu chưa được là đệ tứ quyền lực nhưng cũng đã làm cho người ta cái tự tin mà mạnh mồm mạnh bút lắm. Với tư tưởng xã hội của mình, anh có thể bộc lộ sự yêu ghét chủ quan ra, tạo dựng hay đạp đổ vài giá trị, góp phần định hướng cái này cái nọ. Một nhóm những người văn nghệ ở các tòa soạn tập hợp nhau đã làm thất điên bát đảo những ý đồ xây nhà cao tầng quanh hồ Hoàn Kiếm, trong đó có khách sạn Hà Nội Vàng ở 8 Lê Thái Tổ, công trình "nhốt" tượng vua Lê ở 16 Lý Thái Tổ. Bảo nhau cùng bảo vệ văn hóa dân tộc, họ đã tận dụng cái lợi thế nghề nghiệp của mình để vừa làm đúng tinh thần "chấn hưng" trong các nghị quyết của người lãnh đạo, vừa hả cái riêng của mình.

Đi nhiều, thấy lắm, nhận phong bì khỏe, ăn mòn bát thiên hạ, các nhà báo tích lũy được vốn sống, tinh tường khi va chạm, khiến lịch lãm, khiến tinh khôn. Đó là vài ba cái được nhất định của nghề khi áp dụng vào nghiệp văn. Chưa kể là nghề báo, nhất là ở các báo quảng cáo to còn nuôi được nghiệp văn chương cho anh.

Nhưng mà làm nghề lâu, thấy nó tương phản và tàn phá nghiệp viết không vừa. Trước hết là anh ăn lương thì phải làm báo đã. Đó là một nghề chi li, ngày nào, tuần nào cũng phải trả nợ, nợ một hào cũng phải trả. "3000 chữ cho ngày Nhà giáo nhá". "Phải có xã luận nhân Quốc Khánh đấy". Đó là những mệnh lệnh phải lập tức tuân thủ ở các tòa soạn, không thể bảo tôi đang "yên sĩ phi lý thuần", đợi làm xong bài thơ đã. Chưa kể những chuyện không muốn làm, không nên làm mà vẫn phải làm. Sống giữa suối thông tin, người ta phải nhận bắt, xử lý, viết ra rồi quên ngay, để rồi tiếp nhận thông tin khác. Đấy là chưa nói viết báo là phải nói trắng ra ý mình, hướng dẫn dư luận chứ không mô tả tỉ mỉ, bộc lộ chủ quan qua hành động, hệ thống hình tượng. Dần dà, tư duy làm báo đè ép, người ta nhanh nhậy, tinh khôn hơn, nhưng cứ như là không có ký ức, không có sự chiêm nghiệm. Không có cả tâm trạng.

Thường nghe cụ Đốt bảo nghề báo phá nghề văn. Nhà khoa học Mỹ (tôi quên tên) sáng chế ra máy điện thoại mà không mắc điện thoại trong nhà vì sợ thông tin làm nghèo trí tưởng tượng đi. Trông vào mấy nhà văn lớn, hình như trong giao tiếp, ứng xử, không ít vị có vẻ ấp úng, kém tháo vát hơn đám nhà báo. Là bởi vì còn đang "ngậm" tâm trạng, hình tượng trong lòng, nung nấu dữ lắm nên bên ngoài mới bộc lộ, mới chập chạp, để rồi đổ vào trang văn nó mới mạnh mẽ làm sao.

Hiện tượng Tô Hoài thật độc đáo. Ông viết báo khỏe hơn người trung niên, có bài hay, có bài không hay, nhưng không có bài dở. Ấy thế mà hơi văn phụt ra trong "Cát bụi chân ai" thật đầy đặn, chi tiết nào cũng có tâm trạng, cũng được chiêm nghiệm.

Nhưng đã mấy người được vậy. Cho nên mấy người làm văn thơ đi viết báo phải bảo trọng, tiết kiệm thi tài, viết báo hăng quá nó cụt miếng da lừa đi, đến lúc tỉnh ra thì đã muộn. Cứ âm thầm sống, âm thầm viết là hơn.

1997