ChúngTa.com

Sự mở rộng kinh tế thị trường vừa tạo điều kiện vật chất cho con người nhưng cũng đang tạo ra những thách thức gay gắt về đạo lý, về cách hưởng thụ văn hóa và thành tựu của văn minh, khoa học kỹ thuật...

Đổi mới giáo dục (GD) ở nước ta nhất thiết phải bắt đầu từ bên trên, từ chuyển động ở cấp vĩ mô. Nếu GD thật sự được xem là quốc sách, là bức xúc của toàn dân, là đòn bẩy của sự phát triển kinh tế - xã hội trong công cuộc chấn hưng dân tộc thì phải tập trung mọi nguồn lực quốc gia, tập trung chỉ đạo công tác cải cách GD như chỉ đạo chiến dịch trong chiến tranh.

Phải có sự chỉ đạo trực tiếp của Bộ Chính trị và Ban bí thư, sự quan tâm cụ thể của lãnh đạo cao nhất của đất nước như trước đây Hồ Chủ tịch và Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng làm...

Cắt 20-25% nội dung chương trình

Trước hết cần xác định lại mục tiêu đào tạo, quan niệm về GD và tính chất của nhà trường trong hoàn cảnh mới của đất nước đang hướng tới công nghiệp hóa - hiện đại hóa. Cần quán triệt tinh thần thông điệp của UNESCO về GD trong thế kỷ 21: “Học để biết, học để làm, học để làm người và học để sống với nhau” (hiện nay chúng ta chỉ nặng về “học để biết”).

Trong mục tiêu GD cần đặc biệt quan tâm đến việc hình thành ở thế hệ trẻ những phẩm chất cần thiết cho việc xây dựng và phát triển đất nước trong thời kỳ mới như tính trung thực, óc phê phán, tư duy sáng tạo, tinh thần dám làm, dám chịu trách nhiệm và lòng khoan dung, nhân ái.

Trên cơ sở này thiết kế lại chương trình GD phổ thông và chương trình đào tạo ĐH cũng như chương trình, nội dung giảng dạy của từng môn học cho phù hợp với mục tiêu trên và đảm bảo tính thống nhất, xuyên suốt từ mẫu giáo đến lớp 12.

Cần nhanh chóng thực hiện chủ trương một chương trình nhiều bộ sách giáo khoa để phát huy trí tuệ chung của các nhà giáo và khả năng sử dụng của mỗi địa phương.

Trong khi chờ đợi cải cách chương trình, cần mạnh dạn cắt giảm 20-25% nội dung chương trình giảng dạy hiện nay, cắt giảm giờ lên lớp và ngày học trong tuần, góp phần giải quyết tình trạng quá tải và tạo điều kiện giúp giáo viên có thể đổi mới phương pháp giảng dạy nhằm hình thành tư duy sáng tạo cho học sinh. Đây cũng là một nhân tố làm giảm tình trạng học thêm dạy thêm hiện nay.

Thời đại chúng ta cũng đang chứng kiến sự lấn lướt của tư duy lý trí, của nền văn minh phương Tây đe dọa làm lệch sự phát triển cân bằng của con người, làm cho con người thông minh hơn nhưng cũng d

tư duy lý trí, của nền văn minh phương Tây đe dọa làm lệch sự phát triển cân bằng của con người, làm cho con người thông minh hơn nhưng cũng dễ trở nên khô khan, vô cảm, ích kỷ và thiếu lòng khoan dung trong thế kỷ đầy xung đột này.

Ở nước ta, sự mở rộng kinh tế thị trường vừa tạo điều kiện vật chất cho con người nhưng cũng đang tạo ra những thách thức gay gắt về đạo lý, về cách hưởng thụ văn hóa và thành tựu của văn minh, khoa học kỹ thuật.

Vượt qua được những thách thức này, con người mới làm chủ được những kết quả của phát triển kinh tế, không trở thành nô lệ của nó, đồng thời mới có thể tác động lại kinh tế, làm cho kinh tế phát triển mạnh hơn nhưng vẫn đảm bảo tính nhân văn và yêu cầu của sự phát triển bền vững.

Xã hội càng phát triển, nhu cầu về GD thẩm mỹ càng lớn. Chính vì vậy ngay từ bây giờ cần có một chương trình quốc gia về GD thẩm mỹ do Chính phủ phụ trách.

Kéo dài thời gian đào tạo giáo viên

Nhìn chung các trường sư phạm hiện nay chưa xác định thật rõ mục tiêu tạo của mình, hầu hết mới tập trung vào việc dạy kiến thức, chưa chú ý đầy đủ đến việc dạy nghề, bồi dưỡng phẩm chất và năng lực sư phạm.

Trong việc GD phẩm chất thường cũng chỉ quan tâm đến GD tư tưởng đạo đức nói chung, chưa chú trọng bồi dưỡng lòng yêu nghề, tình yêu thương học sinh, yêu thương con người vốn là điều cốt lõi của mọi hoạt động GD.

Đặc biệt, chương trình đào tạo của các trường sư phạm hầu hết tập trung vào việc cung cấp tri thức chuyên môn của từng môn, chưa quan tâm rèn luyện phương pháp giảng dạy các kiến thức đó theo hướng phát huy tính sáng tạo của học sinh.

Nhiều vấn đề quan trọng như phương pháp đánh giá, kiểm tra, cho điểm bằng trắc nghiệm, tự luận, kỹ năng tổ chức lớp học không được dạy trong trường sư phạm.

Điều đáng nói hơn nữa là hiện nay trong chương trình đào tạo của các trường sư phạm hầu như không có nội dung bồi dưỡng năng lực GD cho sinh viên. Nhà trường chỉ chú ý đến năng lực giảng dạy chứ chưa quan tâm đến việc hình thành người giáo viên với tư cách là nhà GD, người thầy, trong khi đó sau khi ra trường, sinh viên không chỉ trở thành giáo viên đứng lớp mà còn là người hướng đạo, sống chung với trẻ, dìu dắt, uốn nắn, giúp trẻ trở thành con người phát triển.

Để làm được điều này cần có một thay đổi lớn về mục tiêu và chương trình đào tạo của các trường sư phạm. Nên kéo dài việc đào tạo giáo viên ở các trường ĐH sư phạm, trước hết là ĐH sư phạm trọng điểm thành năm năm.

Đồng thời nên mở rộng phạm vi và tính chất của các trường ĐH sư phạm trọng điểm, biến các trường này không chỉ bó hẹp trong việc đào tạo giáo viên (teacher training college) mà còn là nơi huấn luyện, nghiên cứu về GD, nơi chuẩn bị các công trình sư về GD cho đất nước (university of education).

Hiện nhiều người vẫn gọi ĐH ViệtNam là “trường cấp 4”. Điều này đúng cả về hai phương diện: cơ sở vật chất và cách nghĩ, cách dạy. Để khắc phục tình trạng này Nhà nước phải cấp đất cho các ĐH (kể cả công và tư) và đầu tư xây dựng một số ĐH thật đàng hoàng.

Đồng thời phải tạo điều kiện cho các trường ĐH có quyền chủ động nhiều hơn nữa trong việc xây dựng chương trình, xuất bản, tổ chức đào tạo. Đặc biệt, phải hình thành tư duy ĐH trong nhà trường và xã hội, làm cho trường ĐH trở thành trung tâm chất xám, nơi bồi dưỡng tinh thần dân chủ, dám nghĩ, dám phát minh, có ý kiến mới, thành một môi trường mở về tri thức và tư tưởng, trung tâm giao lưu quốc tế về khoa học và sáng tạo.

Cần tập trung xây dựng một số ĐH thật hiện đại để đào tạo nhân tài, để làm mẫu và cung cấp cán bộ giảng dạy cho các ĐH khác. Đồng thời mở rộng hệ thống ĐH, chấp nhận nhiều loại trường (trường công, trường tư), nhiều qui mô, hình thức đào tạo (tại chức, từ xa, tín chỉ...). Bên cạnh đó cần lập một hay vài trung tâm kiểm định quốc gia để đánh giá, xếp loại các cơ sở đào tạo ĐH.

GS.TSKH LÊ NGỌC TRÀ