Trang bị từ chiến lược dịch thuật

09:49 SA @ Thứ Ba - 01 Tháng Sáu, 2010

“Thiếu tầm nhìn chiến lược” – đó là cụm từ thường được các chuyên gia nhắc đến khi nhìn sâu về thực tế cũng như tiềm lực, dự phóng phát triển của nghệ thuật, học thuật Việt Nam trong thời gian gần đây.

Trong buổi nói chuyện gần đây về dịch triết học Đức tại viện Goethe, nhà nghiên cứu triết học Bùi Văn Nam Sơn đặt ra vấn đề lịch sử tư tưởng triết học của một quốc gia, dân tộc chính là lịch sử dịch thuật.

Ông lập luận: “Thế nào là triết học Trung Hoa nếu không có một quá trình dịch thuật Phật học từ chữ Phạn sang chữ Hán? Triết học Nhật Bản sẽ là gì nếu không có sự chuyển dịch Nho học, Phật học và sau này là triết học phương Tây sang tiếng Nhật? Và chúng ta vẫn có cảm tưởng rằng, bản thân triết học phương Tây thì không dịch lại của ai cả, nhưng trên thực tế, toàn bộ đều có khởi nguồn từ Hy Lạp – đó chính là quá trình chuyển dịch tư duy Hy Lạp vào tư duy Latinh, La Mã!”.

Và theo ông: “Cần có sự phân biệt giữa sự tiếp nhận triết học nước ngoài nơi một cá nhân với việc giao lưu tiếp thu tư tưởng ngoại lai ở một dân tộc. Cá nhân thì có thể tiếp thu trực tiếp, có thể đọc, suy nghĩ như một người nước ngoài và không nhất thiết phải trải qua một quá trình gian nan chuyển dịch, còn với một dân tộc, một nền văn hoá thì cần đến một sự chuyển dịch lâu dài và kỹ lưỡng. Dịch thuật là vấn đề quan trọng đặt ra trong quá trình giao lưu, tiếp nhận, cải biến, sáng tạo giữa quốc gia này với quốc gia khác. Trong quá trình giao lưu, tiếp nhận, bản sắc được tìm thấy trong tương quan với cái khác lạ”.

Theo ông, nước Nhật hiện đại và phát triển đặt cơ sở trên sự tiếp thu tư tưởng và tinh hoa từ bên ngoài, mà tư tưởng lại lấy nền tảng từ quá trình dịch thuật. Năm 1859, tập luận văn kinh điển Bàn về tự do của John Stuart Mill được in ở Anh, thì chỉ 12 năm sau, được dịch sang tiếng Nhật với hàng triệu ấn bản, được các nhà Duy tân Nhật Bản xem là sách xây dựng nhận thức tự do nơi con người, xã hội, dân tộc Nhật hiện đại. Nước Nhật cũng từng đầu tư du học sinh sang Đức nghiên cứu trực tiếp tư tưởng hiện đại của Martin Heidegger và trở về giới thiệu nhân vật này tại Nhật trước khi những tác phẩm quan trọng của triết gia này có mặt… Người Nhật chọn cách thoát Á, hiện đại hoá tư tưởng trước khi làm chủ kỹ thuật và công nghệ.

Trong khi đó, mãi đến năm 2005 cuốn sách mỏng Bàn về tự domới được dịch, in tại Việt Nam – một đất nước có hơn 85 triệu dân, nhưng sau ba năm trời thì số lượng sách bán ra không quá… 7.500 cuốn! (Các cuốn kinh điển khác: Thế giới như tôi thấy của A. Einstein bán được 6.000 bản, Tâm lý học đám đôngcủa Gustave Le Bon bán được 8.000 bản). Nhiều tác phẩm kinh điển khác của G.W.F. Hegel, I. Kant, John Locke hay F. Nietzsche còn hẩm hiu hơn. Người ta gặp đi gặp lại trên những cuốn sách nặng ký này những tên tuổi dịch giả quen thuộc.

Thường sách triết gần đây phần lớn do Bùi Văn Nam Sơn giới thiệu và hiệu đính. Có người nói cơn khát tư tưởng học thuật ở Việt Nam đang cần đến một chục ông Bùi Văn Nam Sơn. Nhưng nhìn vào tín hiệu lu mờ của thị trường dòng sách tư tưởng, học thuật này, không khỏi băn khoăn: nếu đủ chục ông Sơn thì số người đọc loại sách ông ấy dịch và dày công hiệu đính có vì thế mà nhân lên chục lần? Những ai tâm huyết với dòng sách này thường mượn thành ngữ “mưa lâu thấm đất” để làm phép thắng lợi tinh thần!

Nhận thức được tầm quan trọng của vai trò dịch thuật tư tưởng học thuật trong giao lưu văn hoá với thế giới và trang bị cần thiết cho sự phát triển thì sẽ nhận thấy, đây không phải là trách nhiệm của một nhóm cá nhân làm khoa học mảnh mai dị biệt nào mà phải là trách nhiệm cần được cụ thể hoá bằng chiến lược quốc gia, dân tộc.

Một điều kiện tối quan trọng nữa, đó là câu hỏi về một bối cảnh xã hội và nền giáo dục khuyến khích sáng tạo, khuyến học thực sự đủ điều kiện để sinh ra trong nó lớp người biết truy cầu tri thức cộng hưởng và chia sẻ trách nhiệm với những người làm công việc lan toả tri thức.

Thế giới nhìn người Nhật trang bị cho hiện đại hoá dân tộc, đất nước của họ bằng chìa khoá tư tưởng. Ngoài việc giăng lên khẩu hiệu hiện đại hoá, người Việt đã trang bị gì?

LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Giá trị châu Âu và những gợi ý cho sự phát triển

    10/07/2019Hồ Sĩ QuýVài năm gần đây, hình ảnh về một Châu Âu già nua (Old Europe, Secular Europe) thường ám ảnh các nhà chính trị và các nhà hoạt động xã hội xã hội Châu Âu. Thật ra đây là một định kiến thiếu công bằng và không mấy sáng suốt, nhất là đối với những người ở ngoài khu vực Tây Âu tin vào định kiến này. So với Phương Tây ngoài Châu Âu và so với các khu vực khác mới nổi thì đúng là Châu Âu đã già nua. Nhưng già nua đâu có phải là các giá trị Châu Âu đã lỗi thời. Bài viết này cố gắng đưa ra một cái nhìn như vậy.
  • Thoát Á luận

    08/06/2019Fukuzawa Yukichi - Hải Âu, Kuriki Seiichi dịchTừ thế kỷ 19, Fukuzawa Yukichi (Nhật Bản) đã viết: "Đường giao thông trên thế giới là phương tiện để làn gió của văn minh phương Tây thổi vào phương Đông. Khắp mọi nơi, không có cỏ cây nào có thể ngăn được làn gió văn minh này".
  • Bí ẩn Châu Á trong tấm gương triết học Châu Á

    25/12/2017Hồ Sĩ QuýTriết học Châu Á hay là triết lý Châu Á không phải là một khái niệm triết học. Đây chỉ là một cách gọi tương đối. Nó khá mơ hồ, không đủ rõ ràng, không có nội hàm xác định, càng không được hiểu như nhau trong mọi văn cảnh. Nếu coi là một khái niệm triết học, thì triết học Châu Á còn mơ hồ hơn cả khái niệm triết học phương Đông...
  • “Trà dư tửu hậu” và triết học

    05/05/2015Võ Trần Bình PhươngQuanh năm quay cuồng với chuyện làm ăn, bàn chuyện kinh tế, chính trị, thời sự; cuối năm có lẽ là dịp để mỗi chúng ta chiêm nghiệm, suy ngẫm về cuộc đời... Thử một lần không bàn về chuyện kinh tế, TBKTSG đã “trà dư tửu hậu” với nhà nghiên cứu triết học phương Tây Bùi Văn Nam Sơn...
  • Vấn đề giá trị quan Châu Á: nghiên cứu so sánh Châu Á và phương Tây

    18/10/2014Hồ Sĩ QuýNgười Châu Á coi “cần cù, yêu lao động” là giá trị hàng đầu của sự làm người. Nhưng người Mỹ lại coi "tự lực cánh sinh"' mới là giá trị đáng quý nhất, cần cù cũng được coi trọng nhưng chỉ đứng thứ ba sau “tự lực cánh sinh và thành đạt cá nhân”...
  • Bàn về Tự do

    09/01/2011Bùi Văn Nam SơnCuốn sách đề cập đến một trong những vấn đề được rất nhiều người quan tâm, đó là quyền của các cá nhân trong mối quan hệ của họ với cộng đồng và với xã hội. Toàn bộ nội dung tác phẩm Bàn về tự do toát lên quan niệm chủ đạo của tác giả cho rằng, tự do của mỗi người tìm thấy giới hạn của mình trong tự do của người khác; rằng, tự do xã hội là ranh giới giữa sự kiểm soát xã hội và sự độc lập của cá nhân...
  • Bàn về "những giá trị sống"

    25/11/2009Nguyễn Trần BạtTrong quyển "Cội nguồn cảm hứng" tôi có nói rằng Tự do sinh ra con người, không có tự do thì không có con người và tôi đưa ra cả khái niệm tiền con người. Tôi thảo luận với rất nhiều GS trên thế giới về khái niệm tiền con người và rất nhiều ông tá hỏa lên hỏi tôi rằng "Liệu ông có xúc phạm đến một số quá đông không? Bởi vì theo tiêu chuẩn của ông thì thế giới này chưa được 1/3 loài người là con người?"...
  • Bùi Văn Nam Sơn (1947 - )

    23/10/2009Dịch giả xuất sắc, triết gia gốc gác, tận tình
  • Văn minh luận

    21/10/2009Phạm QuỳnhVăn minh là đối với dã man. Chữ “văn minh” là một chữ mới. Tuy trong kinh Dịch đã có câu, nhưng dùng theo nghĩa mới để dịch chữ Tây civilisation thời mới bắt đầu tự người Nhật Bản. Người Nhật dùng trước (đọc là bunmei), người Tàu theo sau, rồi người ta bắt chước, ngày nay thành một chữ rất thông dụng.
  • 150 năm "Bàn về tự do"

    18/10/2009Nguyễn Trang NhungBàn về tự do của J. S. Mill đã phần nào tạo nên lực đẩy cho bước tiến ấy, khi góp phần không nhỏ vào những chuyển biến xã hội mang sắc màu dân chủ ở nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt ở các nước Tây phương. Toàn bộ tác phẩm nhấn mạnh tầm quan trọng của sự tự do của con người đối với sự phát triển của toàn xã hội. Một xã hội thực sự tự do là một xã hội đảm bảo không gian cho tính đa dạng của ý kiến, hành vi, và lối sống. Nhận thức đầy đủ về tự do là nhân tố căn bản để mỗi người đạt được cho mình sự tự do thực sự. Từ đó, mỗi cá nhân sẽ tích cực tạo nên những giá trị tốt đẹp cho bản thân, cho cộng đồng, cho quốc gia, và cho cả thế giới.
  • Tương lai của Khai Sáng? (*)

    25/07/2009Bùi Văn Nam SơnNguyên tắc của truyền thống Khai sáng là không xem người khác có “ít” lý tính hơn mình, rằng có thể phản bác nhau bằng lập luận chứ không được quy kết bản chất của người khác vào “trục ác”; để từ đó, phân biệt sự Khai sáng với lịch sử của nó và không xem Khai sáng là một công cuộc “nhất thành bất biến” hoặc có thể xoay ngược lại kim đồng hồ.
  • Triết học không còn là đặc sản của những "thiên tài"…

    01/10/2008Văn Bảy (thực hiện)(TT&VH) - Bùi Văn Nam Sơn sinh năm 1947 tại Vĩnh Trinh, Duy Xuyên, Quảng Nam, từng học khoa Triết, Đại học J. W. Goethe, Frankfurt/M, CHLB Đức. Trong khoảng 5 năm trở lại đây, khoảng 15 tác phẩm do ông dịch, chú giải, hoặc giới thiệu, chú thích, hiệu đính… được giới học thuật và bạn đánh giá rất cao. Sau ba quyển Phê phán của I. Kant và Hiện tượng học Tinh thần của Hegel, nay ông vừa cho ra mắt bản dịch và chú giải quyển Khoa học Lôgíc của Hegel (NXB Tri thức, 2008). TT&VH có một cuộc trò chuyện đặc biệt với ông.
  • Nền đạo đức Tin Lành và tinh thần của chủ nghĩa tư bản

    29/09/2008Minh Bùi tổng hợpQuyển "Nền đạo đức Tin Lành và tinh thần của chủ nghĩa tư bản" của Max Weber, đã được dịch ra trên 20 thứ tiếng, và cho đến nay có lẽ là quyển được đọc và thảo luận nhiều nhất trong ngành xã hội học. Tác phẩm này trở thành một tài liệu giáo khoa không thể thiếu trong các phân khoa học xã hội ở các đại học trên thế giới. Trong công trình này, Weber đi tìm nguồn gốc của sự ra đời và phát triển của chủ nghĩa tư bản cận đại Âu châu nơi ethos và nền đạo đức khổ hạnh duy lý Tin Lành...
  • "Tự đóng cửa là tự hại mình"

    23/09/2007Nhật Lệ thực hiệnNhiều năm qua, dịch giả Bùi Văn Nam Sơn dày công dịch và chú giải ba quyển Phê phán nổi tiếng của nhà triết học Đức I. Kant: "Phê phán lý tính thuần túy" (2004, tái bản 2007), "Phê phán năng lực phán đoán", "Phê phán lý tính thực hành" (2007) và "Hiện tượng học Tinh thần" của G.W.F. Hegel (2006)...
  • Châu Á phục sinh

    17/05/2007Vũ Sơn ThủyTất cả, như đã nói rằng vào thập kỷ đầu tiên của thế kỷ XXI, Châu Á đang đẩy toàn bộ sự đói nghèo, lạc hậu, bạc nhược và tủi nhục vào quá khứ để bước lên sân khấu chính trị toàn cầu và phát đi một tương lai đầy hứa hẹn về sự phục sinh nền văn minh chói lọi một thời.
  • Gặp người “xây” tủ sách cho trí thức Việt Nam

    12/01/2007Nguyễn Văn Ninh (thực hiện)Trăn trở vì người Việt trẻ thiếu sách hay, nhà văn Ngô Tự Lập đã lên “Kế hoạch 500 cuốn sách” thông qua việc xây dựng Tủ sách tinh hoa và Quỹ dịch thuật. Và may mắn thay, anh đã nhận được sự hưởng ứng của nhiều trí thức ưu tâm với giáo dục nước nhà...
  • Giá trị Châu Á trong thế kỷ XXI

    21/12/2006Kim Jae YoulSự sống dậy của truyền thống Khổng giáo qua CNTB Khổng giáo bắt đầu hấp dẫn nền kinh tế thế giới. Khi mà thế giới thế kỷ XXI bắt đầu phát hiện lại Đông Á, thì giới trí thức Đông Á lạibắt đầu tự ý thức để đưa ra những giá trị và cả tính Đông Á như một sự hoán đổi cho văn hóa thế giới trong thế kỷ XXI.
  • Sách triết nhập cuộc

    12/06/2006Đặng Quý YênViệc các đầu sách triết học được đầu tư và đón nhận như hiện nay cho thấy nhu cầu và thị hiếu của độc giả Việt Nam ngày một cao...
  • “Làm mềm” sách triết

    02/05/2006Lam ĐiềnMột điểm mới, lạ trong xuất bản sách: 36 tập sách dịch về các chủ thuyết triết học, những tư tưởng của các triết gia đều thể hiện theo kiểu... tranh truyện. Tủ sách mang tên “Nhập môn” (NXB Trẻ) nhằm giới thiệu khái lược nội dung tư tưởng của từng triết gia, từng chủ thuyết của các nhà khoa học...
  • Về giá trị và giá trị Châu Á

    22/02/2006Hồ Sĩ QuýTác giả đã phân tích những giá trị truyền thống Châu Á trong bối cảnh thế giới đương đại và có sự đối sánh với những hệ giá trị khác, tổng hợp những quan điểm điển hình của một số học giả có uy tín trong và ngoài nước về lĩnh vực này, luận giải mối tương quan giữa những giá trị truyền thống Châu Á và nền văn hoá Việt Nam...
  • 35 tỉ đồng cho 1.000 cuốn sách

    25/12/2005Thu Hà thực hiệnNgay trong buổi ra mắt, Nhà xuất bản Tri Thức mới toanh đã có một bộ sách dịch thật ấn tượng để giới thiệu với các bạn đọc tiềm năng của mình - các trí thức VN...
  • xem toàn bộ