ChúngTa.com

Khi truyền thống bàn nhiều đến chuyện người đi đường thấy tai nạn không dừng lại giúp đỡ, hay thấy đánh nhau nhưng chẳng can ngăn… liền quy kết cho thói vô cảm của người đời, hay sự thờ ơ của lối sống thị dân. Trong thời đại mà các giá trị thay đổi một cách chóng vánh như hiện nay, thì đó cũng là điều dễ hiểu. Cái mà ta nghĩ rằng xã hội đang vô cảm, lại có gốc rễ từ nhiều điều. Đơn giản, hãy nghĩ, đó là sự xê dịch của các hệ thống giá trị.

Trước đây, chúng ta sống vì tập thể, luôn quan tâm đến lợi ích chung, thế nên con người có cảm giác dồi dào hơn. Mặt trái của lối sống này là không có cái “tôi” cá nhân, đời sống cá nhân bị can thiệp. Và thực sự các cá thể trong một xã hội chẳng muốn như vậy tẹo nào. Bây giờ, tự do hóa thị trường khiến cho quyền cá nhân được tôn trọng nhiều hơn, con người chủ động hơn trong việc điều hướng cách sống của mình, và mỗi người đều tìm cách gia tăng lợi ích tối đa cho bản thân. Tổng của những cố gắng nhiều hơn sẽ tạo ra những lợi ích lớn hơn. Đất nước cũng nhờ vậy mà phát triển. Tuy nhiên, cũng vì mải gia tăng lợi ích cho mình, con người có vẻ ích kỷ hơn, thờ ơ với người xung quanh hơn.

Vô tâm, thờ ơ là một thái độ tâm lý hay biểu hiện cảm xúc không yêu, không ghét với một hay một số vấn đề, công việc.

Sự chuyển dịch của giá trị này sang giá trị kia là một điều tất yếu. Tuy nhiên, có lẽ cách tốt nhất là cần có ngưỡng cân bằng, không quá thiên về bất cứ thứ gì.

Nếu theo lối sống tập thể, vì lợi ích chung thì xã hội không có động lực để phát triển. Nhưng nếu tối đa hóa việc tìm kiếm lợi ích, con người sẽ thờ ơ với nhau hơn. Mỗi tấm huy chương đều có hai mặt. Cũng như viên thuốc, bên cạnh công năng trị bệnh, thì còn có những tương tác phái sinh dẫn đến tác dụng phụ không mong muốn. Quy chung lại, từ chuyện muốn yêu cũng phải xin phép tổ chức, cho đến chuyện nhìn thấy người khác tai nạn mà nhắm mắt làm ngơ, là cả 2 cực của một dòng chuyển dịch giá trị. Nhưng bản thân xã hội là một tổng thể luôn hài hòa, xã hội biết cân bằng và tự điều chỉnh ở ngưỡng hợp lý.

Đời sống thành thị có những nhu cầu khách quan của nó. Nếu thấy tai nạn trên đường, ai cũng xúm lại, khiến đường sá tắc nghẽn, thì đó là một sự đồng cảm vô ích, và vô cảm trong trường hợp này là hoàn toàn có ích. (Tất nhiên, nếu thấy người khác bị nạn, chưa có ai cứu mà vẫn bỏ đi thì đó lại là chuyện khiếm khuyết về mặt đạo đức). Cũng có những yếu tố khách quan, bắt buộc người ta không thể dừng lại như: đường hẹp (nếu dừng xe lại thì tắc đường), hoặc bỏ xe lại cứu người thì lo kẻ trộm, hay đậu xe trái với luật giao thông… Vấn đề là cần phải biết ứng xử mức nào là vừa phải. Trong trường hợp những bạn trẻ thấy người khác bị đánh nhưng chỉ đứng nhìn đó là một phần là hệ quả cuộc việc bố mẹ dạy “ra đường thấy đánh nhau thì đừng dại xúm vô”…

Có lẽ xã hội thời kỳ nào cũng có những chuyện mà ta tưởng như vô cảm, nhưng vấn đề là nó được chú ý tới đâu. Trong thời đại mà truyền thông thay đổi từng ngày, mỗi thông tin của một cá nhân xảy ra chỉ sau một vài giây là cả thế giới có thể biết, thì hãy xem những chuyện bề nổi ồn ào là bình thường. Một cái cây đổ trong rừng không ai biết, thì cũng cso thể coi là không có một cây nào bị đổ. Nhưng khi truyền thông khuếch đại, nó có thể không chỉ ở chuyện đổi của một cái cây. Có thể xã hội ngày xưa còn vô cảm hơn bây giờ, nhưng lúc đó truyền thông đang còn lạc hậu. Thế nên, nói rằng đời sống thị dân ngày nay vô cảm hơn, thì cũng chỉ mang tính ước đoán mà thôi.

Đời sống tình cảm của con người là một đại lượng cố định, hoặc có ở chỗ này, hoặc truyền tải ở chỗ kia. Có thể ai đó sẽ suy nghĩ đến việc, thay cho chuyện quan tâm đến nhau, bây giờ người ta có vẻ đang san sẻ bớt tình cảm cho chốn tâm linh, nơi chùa chiền, miếu mạo…, cầu mong phú quý đầy nhà, quan lộ thênh thang… Nhưng xã hội vốn là vậy, bắt đầu từ việc nhận diện vấn đề, có thể qua các phương tiện truyền thông, xã hội sẽ tự điều tiết đến ngưỡng cân bằng.