ChúngTa.com

Ta thường nghĩ rằng bản sắc văn hoá chỉ là những gì tự nhiên mà có. Điều đó dĩ nhiên chẳng có gì sai. Văn hóa hình thành cùng với một cộng đồng người và dù hay hay dở cũng gắn liền với cộng đồng ấy. Trong cuộc sống, thông qua những hoạt động đa dạng của mình, mỗi thành viên của cộng đồng đều tham gia vào việc xây dựng văn hóa. Tuy nhiên, trong một cộng đồng, cho dù là một cộng đồng dân chủ nhất, các thành viên không bao giờ bình đẳng tuyệt đối. Những thành viên có nhiều quyền lực hơn sẽ có ảnh hưởng nhiều hơn đến văn hóa cộng đồng. Như thế, văn hoá cộng đồng cũng là sự phản ánh của cơ cấu quyền lực.

Khi nói đến quyền lực, tôi muốn nói đến nhiều loại quyền lực khác nhau. Nhưng thứ quyền lực dễ nhận thấy nhất và có ảnh hưởng trực tiếp nhất là quyển lực chính trị. Trên thực tế, bản sắc nhiều khi bắt đầu bằng quyết định của chính quyền hay người lãnh đạo. Chẳng hạn cái sạch của Singapore bắt đầu bằng những quy định ngặt nghèo, và vẻ đẹp của Paris mà chúng ta khâm phục hôm nay cũng một phần quan trọng là nhờ công lao quy hoạch của các kiến trúc sư và những quy định chặt chẽ của chính quyền về các công trình xây dựng trong thành phố. ở Nga, Pi-e Đại Đế từng có quy định yêu cầu thị trườngphải thường xuyên tổ chức vũ hội và buộc dân chúng uống cafe để học theo lối sống các nước TâyÂu. Tương tự như vậy, ở Việt Nam, những nỗ lực hiện đại hoá lối sống của người Việt do triều đình nhà Nguyễn chủ trương còn lưu lại trong câu ca dao:

ChiếuVua vừa mớ ban ra

Cấm quần không đáy người ta hãi hùng...

Như thế, trong một chừng mực nào đó có thể nói rằng văn hóa của một cộng đồng chính là sự phản ánh văn hóa của những người lãnh đạo. Tất nhiên văn hoá còn chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố khác, và mối quan hệ giữa văn hóa và quyền lực không phải là một mối quan hệ đơn giản, nhưng một thành phố chỉ có thể văn minh nếu những người lãnh đạo văn minh. Ngược lại, những nhà lãnh đạo thành phố thiểu hiểu biết, kém thẩm mỹ hay thiển cận về chiến lược phát triển sớm hay muộn cũng khiến nó trở nên nhếch nhác, xấu xí và bế tắc.

Chúng ta cũng thường nghĩ đến các quy định của chính quyền như những chính sách lớn, tốn kém và khó thực hiện. Thật ra có những quy định rất giản dị, dễ thực hiện, và về mặt tài chính không những không tốn kém mà còn có hiệu quả kinh tế cao. Một ví dụ là việc chọn và sử dụng màu đặc trưng cho cộng đồng, thành phố hay địa phương khá phổ biến ở nhiều nước mà theo tôi chúng ta nên học tập.

Hiện nay nhà cửa, bến xe, trạm điện thoại công cộng... ở HàNội được làm theo đủ mọi kiểu dáng, sơn đủ mọi màu. Theo tôi, nếu chúng ta chọn một màu đặc trưng để dùng cho một số công trình và phương tiện như bưu điện và hòm thư, trạm điện thoại công cộng, xe buýt và điểm đỗ xe buýt, như người Anh đã làm ở London. Việc dùngmột màu thống nhất như vậy hoàn toàn không cần phải chi phí gì (và giá sơn không những không tăng mà còn giảm đi) trong khi những lại ích của nó rất đáng kể.

Thứ nhất, nó giúp người sử dụng, đặc biệt là người nước ngoài những người từ địa phương khác đến, dễ dàng nhận ra các công trình và phương tiện cần thiết.

Thứ hai, nó góp phần giảm bớt cảm giác hỗn loạn trong điều kiện nà cửa, phương tiện và quy hoạch đô thị rất lộn xộn hiện nay.

Thứ ba, nó sẽ tạo nên một cảm giác thích thú đặc biệt cho khách du lịch. Tôi tin chắc rằng khó có hình thức nào quảng cáo cho du lịch HàNội hiệu quả hơn và rẻ tiền hơn, nhất là trong dịp kỷ niệm 1000 năm Thăng Long, HàNội sắp tới.

Thứ tư, khi màu đặc trưng ấy được lặp đi lặp lại nó sẽ tạo nên không chỉ một nét bản sắc, mà cả giá trị thương mại. CácCông ty du lịch có thể dùng màu đặc trưng đó cho các tờ quảng cáo, các sản phẩm của HàNội có thể dùng màu đặc trưng đó trên bao bì. Một ngày nào đó nó có thể trở thành niềm tự hào của HàNội.

Việc chọn màu đặc trưng nhằm tạo nên nét độc đáo đồng thời tăng giá trị trong kinh doanh du lịch, theo tôi chính là một trong những ví dụ về việc tận dụng ưu thế của kinh tế tri thức. Thu hút du lịch, về bản chất là thu hút dòng tài chính từ những nước phát triển nơi dân chúng có thu nhập cao nhờ trình độ công nghệ tiên tiến, vào Việt Nam. Trong điều kiện nguồn vốn hạn hẹp và cơ sở hạ tầng còn yếu kém của Việt Nam, việc theo đuổi cuộc chạy đua công nghệ cao theo tôi gần như là vô vọng. Cách tốt nhất đối với chúng ta là dùng tri thức để hoạch định và điều hành nền kinh tế để tận dụng những thành quả của thế giới.

Trên đây tôi lấy Hà Nội làm ví dụ, nhưng một biện pháp tương tự cũng có thể và nén áp dụng cho các thành phố khác, đặc biệt là các thành phố lớn như Hải Phòng, Đà Nẵng hay thành phố Hồ Chí Minh. Và câu chuyện tuy nhỏ nhưng nó mang bản chất của rất nhiều chuyện đang diễn ra trên đất nước ta hôm nay. Thông điệp của tôi cũ và giản dị: Mặc dù kinh phí rất cần thiết để phát triển, nhưng cái cần thiết nhất không phải là kinh phí mà là cách nghĩ, trước hết là cách nghĩ của những người lãnh đạo.