Đấu tranh thời Hậu - Sự thật (Post-Truth)

12:52 CH @ Thứ Hai - 05 Tháng Mười Một, 2018
Năm 2016, Từ điển Oxford chọn “Từ của năm” là “post-truth” (“hậu-sự thật”), trong bối cảnh Brexit và đế chế Trump đang gần kề (lúc này Trump vẫn chưa đắc cử, nhưng đã trở thành ứng viên chính thức của đảng Cộng Hòa). Tần suất sử dụng của từ “post-truth” tăng hơn 2000% trong một năm.
.
“Hậu sự thật” được định nghĩa là “liên quan đến những bối cảnh mà các thông tin khách quan trở nên kém mang tính ảnh hưởng lên việc định hình quan điểm công chúng, thay vào đó là viện dẫn tới cảm xúc và niềm tin cá nhân.” Nôm na, hậu sự thật là một lãnh địa mà sự thật không còn là mục tiêu hay thước đo chung nữa. Các chuyên gia bị rẻ rúng, dữ liệu bị bỏ qua, khoa học bị xem thường.
.
Nền chính trị hậu sự thật
.
Nhiều ý kiến không đồng ý rằng chúng ta đã thực sự bước chân vào kỷ nguyên hậu sự thật. Nhưng những chỉ dấu gần đây của thế giới hay chính tại Việt Nam khiến cho việc nhận thức và tìm hiểu về hậu sự thật trở nên không thừa, trước khi nó không còn là bàn cãi.
.
Sẽ là thiếu sót nếu không lấy ví dụ về Trump, vì sự lên ngôi của Trump được góp phần rất lớn bởi thái độ khước từ sự thật khách quan của người dân Mỹ. Giai đoạn tranh cử đỉnh điểm, các thông tin sai sự thật, không kiểm chứng được tung ra một cách không thương tiếc, từ mọi phía, mọi phe. Báo chí gần như chỉ còn một công việc là đi phản bác từng thông tin một. Cả một hệ thống có truyền thống thượng tôn khoa học, tri thức bỗng nhiên bối rối trước sự trơ trẽn của dối trá. Hôm nay Trump quăng ra một số liệu mà thực tế nó ngược lại, ngày mai Trump tiện mồm dẫn chứng bằng một thông tin không ai biết từ đâu ra. Cuộc tranh cử 2016 bất chốc trở nên vô tiền khoáng hậu bởi sự nhiễu loạn thông tin chưa từng thấy.
.
Bên kia Đại Tây Dương, cơn bão trưng cầu dân ý để Anh rời khỏi Liên minh Châu Âu (“Brexit”) được hình thành từ một con số gây sốc: Mỗi tuần Anh đóng góp cho EU 350 triệu bảng Anh. Rất đông người đã tuyên bố bỏ phiếu “Rời khỏi EU” với lý do tiết kiệm cho nước Anh 350 triệu bảng mỗi tuần, đến nỗi nó trở thành câu thông điệp chính của phe ủng hộ Anh rời khỏi EU, in trên xe bus, bảng quảng cáo, website… Tới 78% người dân Anh cho biết họ quen thuộc với con số 350 triệu bảng Anh này. Vấn đề nghiêm trọng của con số này, là nó không có thật. Mặc kệ các chuyên gia lên tiếng giải thích, van nài rằng con số này không chính xác (https://twitter.com/BBCRealityCheck/status/745544487250714624), ngay sau khi kết quả bỏ phiếu đưa nước Anh ra khỏi EU thành công, con số này chìm vào im lặng.
.
Sự thật ngày càng đắt đỏ
.
Sự thật chưa bao giờ được coi là một trong những đặc tính của chính trị. Tuy nhiên có hai yếu tố khiến chúng ta cảm nhận kỷ nguyên hậu sự thật đang nổi lên rõ rệt: sự nguy hiểm của hậu sự thật trong không gian kỹ thuật số, và sự lan tràn của hiện tượng hậu sự thật sang các lĩnh vực khác, thậm chí cả những lĩnh vực nổi tiếng với công chính, khách quan như đấu tranh quyền, phong trào xã hội.
.
Hậu sự thật trở nên phức tạp và khó ứng phó bởi nhiều lý do:
Người tung thông tin sai sự thật không phải chịu trách nhiệm gì.
Mọi nỗ lực giải quyết thông tin sai sự thật đều sẽ quá trễ. Trump đã kịp đắc cử, Brexit xảy ra đúng lúc con số 350 triệu bảng Anh biến mất.
.
Không kịp xác minh các thông tin. Ngày trước mỗi thông tin sai sự thật được săm soi kỹ lưỡng vì chúng xuất hiện nổi bật trong đời sống, ngày nay mỗi ngày mở Facebook ra bạn bắt gặp 100 thông tin không kiểm chứng, cao lắm bạn chỉ đọc thêm được vài bài phân tích, phản biện.
.
Dẫn đến việc nguồn lực tiêu tốn để ứng phó thông tin sai sự thật đôi khi còn lớn hơn việc mặc kệ và bỏ qua nó.
.
Tuy nhiên nguyên nhân sâu xa đằng sau nó là cơ chế mà chúng ta hiểu về thế giới ngày nay. Theo Forbes, có hai xu hướng hình thành thế giới quan của con người hiện nay: 1. Chúng ta ngày càng ngu dốt hơn, một cách tương đối. Trong khi chỉ số IQ trung bình của loài người không tăng lên bao nhiêu trong mấy thế kỷ qua, thì những chân trời tri thức liên tục được mở rộng, khối lượng tri thức mới, hiểu biết mới tăng lên quá nhiều. Khoảng cách giữa những gì cá nhân biết, và những gì thế giới biết ngày càng bị nới rộng. 2. Chúng ta ngày càng khó đoán định thế giới. Sự tương tác đa tầng, đa lớp giữa các lĩnh vực khác nhau trong cuộc sống (công nghệ, văn hóa, chính trị…) ngày càng phức tạp, giao thoa, đan xen nhau.
.
Không cần nói gì xa, lấy ví dụ bản thân mình trong 10 năm qua, mình nghĩ rằng mức độ thông minh của mình không tăng lên, hiểu biết thì tăng vài lần, nhưng 10 năm qua tri thức, công nghệ xung quanh mình đã thay đổi gấp mấy nghìn lần, nên tính ra mình ngu đi rất nhiều. Từ một sinh viên luật có tấm bằng trung bình khá, bây giờ mình được mong đợi phải vững vàng các chủ đề đa dạng tính dục, tinh tế các vấn đề nữ quyền liên tầng, nhạy cảm với các chủ điểm sức khỏe tâm trí, đồng thời nắm bắt tốt các xu hướng công nghệ vị nhân sinh, đó chỉ là mới loanh quanh sân nhà, bước ra cộng đồng lớn tranh luận lại cần thông tuệ khoa học chính trị, làu làu các quan điểm triết học, có thêm sức nặng của văn hóa, nghệ thuật càng hay…
.
Tóm lại, chúng ta ngày càng khó hiểu về hiện tại, và ngày càng khó đoán được tương lai. Vì thế con người phát triển cho mình một cơ chế hiểu và kiểm soát thế giới bằng cách dựa vào trực giác và niềm tin. Thay vì quan sát các bằng chứng, phân tích, lý giải và đưa ra kết luận, chúng ta làm theo chiều ngược lại. Con người chọn lọc các chứng cứ hỗ trợ cho trực giác của mình và phớt lờ các chứng cứ khiến mình phải nghĩ ngược lại.
.
Thời “reality show” mới vào Việt Nam, chúng ta đều háo hức với ý niệm về một chương trình “thực tế, như ngoài cuộc sống”, nhưng giờ đây chẳng còn ai tin “truyền hình thực tế” là sự thật nữa. Nhưng truyền hình thực tế vẽ nên một chân dung rất chính xác về quan niệm “sự thật” ngày nay: cắt gọt, phóng đại, kịch tính, chú trọng tiểu tiết, làm hài lòng người xem.
.
Phong trào xã hội và hậu sự thật
.
Năm 2016 khi xảy ra “thảm họa Formosa”, mở màn bằng một phóng sự phỏng vấn giám đốc đối ngoại người Đài Loan của Formosa của VTC, mình đã thấy rất hồ nghi với cách đưa thông tin, cắt dựng của phóng sự này. Giai đoạn đó, hàng loạt thông tin mới mỗi ngày được lan truyền trên Facebook, bởi các website mới lập vài ngày hay bởi báo chí chính thống chạy theo đi điều tra, kiểm chứng tin. Một bức ảnh cá chết tận đẩu tận đâu từ mấy năm trước cũng được chia sẻ với tốc độ chóng mặt. Thủy triều đỏ, ống xả thải... gây phẫn nộ vì hình ảnh ấn tượng của nó. Không khí chống Formosa, bài Trung Quốc và bất mãn chính quyền dâng lên cao độ. Buồn cười nhất là Formosa còn không phải là công ty Trung Quốc.
.
Ban đầu mình có viết vài bài fact check, sau mình lập hẳn một website mà mình nghĩ là website fact check đầu tiên ở Việt Nam. Viết được vài bài thì quá mệt, do thông tin cần kiểm chứng quá nhiều. Đến bây giờ nhìn lại qua phân tích hậu sự thật, mình thấy quyết định dừng lại của mình cũng có lý do hợp lý:

- “Người tung thông tin sai sự thật không phải chịu trách nhiệm gì.” Trong khi mình lại tự trao trách nhiệm chạy theo kiểm chứng thông tin, mà lại còn bị hồ nghi về động cơ này nọ.

- “Mọi nỗ lực giải quyết thông tin sai sự thật đều sẽ quá trễ.” Có cho là kiểm chứng đủ hết, thì những tiếng nói đó cũng không lọt vào tai của quá nhiều người. Không khí bài Trung cuồng nộ vẫn sẽ quét sạch mạng xã hội, Formosa vẫn sẽ là kẻ phải chịu tội cho thảm họa môi trường Việt Nam.
.
Hậu sự thật bây giờ gần như trở thành một hiện thực hàng ngày. Từ shop bán hàng online ngày ngày share câu chuyện thương tâm hay gây phẫn nộ để kêu gọi share, like; tới anh chị nhà báo công dân cần mẫn lên án chính quyền bất kể thông tin và phân tích có chính xác hay không… cũng không quan trọng nữa. Những comment cố gắng giải thích, phản biện một cách chi tiết, ôn hòa, khách quan bị lọt thỏm vào giữa hàng ngàn lời thóa mạ, chửi bới súc tích, ngắn gọn. Trung Quốc là xấu, ai dám cãi. Những mục tiêu đấu tranh chân chính nhưng lại gây chia rẽ những người không đồng ý với nhau về phương cách và thông điệp.
.
Trong các chủ đề về nhóm yếu thế, các tranh luận về thông tin khách quan bị đè bẹp bởi lời oán trách “Anh không quan tâm tới cảm xúc của những nhóm yếu thế sao?” Các diễn ngôn được đưa ra để hạ thấp giá trị của sự thật, thay vào đó tôn vinh tầm quan trọng của bản dạng, vị thế, trực giác và cảm tính.
.
#BelieveWomen thắng thế #BelieveEvidence, chỉ vì evidence không/không thể/không đủ ủng hộ cho women. Sự thật của một cá nhân đúng hay sai không còn quan trọng, nhưng thất bại của cá nhân này là thất bại của cả một cộng đồng, và do đó vụ việc trở thành một “cuộc chiến ủy nhiệm” giữa các bên với niềm tin khác nhau.
.
LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Làm thế nào để phân biệt tin giả (fake news)?

    03/02/2020Lê Anh TuấnChúng ta đang sống trong một kỷ nguyên bùng nổ của fake news, khi mà sự sa sút của báo chí truyền thống phải nhường sân chơi cho mạng xã hội cũng đồng nghĩa với việc, vì những mục tiêu hết sức cá nhân (câu Like/view, bán hàng, kiếm fame.v.v…) mà người ta sẵn sàng bịa ra bất cứ chuyện gì có thể.
  • "Cái tôi" dưới sự nhào nặn của truyền thông đại chúng

    04/08/2019Nguyễn Thu GiangTheo quan sát của tôi, hiện nay, hễ đã nói về “cá tính riêng” của giới trẻ thì y như rằng, người ta lại kèm theo một tiếng thở dài - như thể thời cuộc đã xoay vần đến độ chúng ta buộc phải chấp nhận giới trẻ, dẫu biết rằng họ thật là nông cạn. Treen đà ấy, nhận định “cái tôi” (dù để phê phán hay ngợi khen) thường nhanh chóng rơi vào lĩnh vực đạo đức học, vì hầu hết đều đặt “cái tôi” trong thế đối lập với Cái Tập thể hoặc Cái chung.
  • Phẩm giá con người trong truyền thông đại chúng

    28/10/2016Trần Thị Thanh HươngTrên các phương tiện truyền thông, khi mô tả cái nghèo khổ của người dân, nhất là những thảm họa, ta thường thấy những thông tin chi tiết về hoàn cảnh của người nghèo như thu nhập thấp, không đủ ăn, làm những công việc năng nhọc, bẩn thỉu, nguy hiểm, bệnh tật, mất mát, đói, cô đơn, đáng thương... với mong muốn họ được quan tâm hỗ trợ.
  • Tiếng nói người trí thức trong bối cảnh truyền thông hiện đại

    06/05/2016Phạm Trần LêVới sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật trong lĩnh vực truyền thông cùng xu hướng phát triển phổ biến của mạng xã hội, lẽ ra tiếng nói của người trí thức dễ dàng lan tỏa hơn. Nhưng trong cảnh vàng thau lẫn lộn, những tiến bộ về kỹ thuật dường như chỉ làm khuếch đại tiếng ồn của đám đông thì tiếng nói của người trí thức càng dễ bị chìm lấp hơn...
  • Truyền thông và khoa học

    08/04/2016Ngọc TúTiến hành nghiên cứu trong phòng thí nghiệm, xuất bản các công trình nghiên cứu trên các tạp chí chuyên ngành… tưởng như vậy các nhà nghiên cứu đã hoàn thành xong nhiệm vụ. Tuy nhiên, với những nhà khoa học mong muốn tạo nên một xã hội tri thức, vẫn còn một công việc nữa: công bố các công trình nghiên cứu của mình với công chúng...
  • Bốn học thuyết truyền thông

    01/01/2014Bốn học thuyết truyền thông đã xác định các loại hình mà báo chí thế giới phương Tây có: Thuyết Độc đoán hình thành từ các thế kỉ mà chế độ độc tài về chính trị cầm quyền từ thời Plato đến Machiavelli; Thuyết Tự do hình thành từ thời Milton, Locke, Mill và thời kì Phục hưng; Thuyết Trách nhiệm Xã hội hình thành từ thời kì cải cách truyền thông và trong những nghi ngờ của triết lí thời kì Phục hưng; và Thuyết Toàn trị Xô viết hình thành trong thời kì Marx, Lenin, Stalin và Đảng Cộng sản Liên Xô....
  • Phải tổ chức truyền thông mạnh hơn nữa

    09/08/2011Phùng NguyênTôi cho rằng ở Việt Nam truyền thông trong đời sống hàng ngày bộc lộ tình cảm xã hội nhiều hơn là ý chí chính trị. Truyền thông của ta
    chưa mạnh mẽ, thiếu bài bản, chưa tạo thành một cuộc kháng chiến có
    chất lượng, với những mục tiêu rõ rệt trên mặt trận tuyên truyền. Đấy là
    những gì tôi quan sát thấy...
  • “Tội đồ” truyền thông

    19/07/2011H.Long – Phạm Ngọc – Quỳnh HươngBên cạnh kho tàng tri thức quý giá mà Internet mang lại – giới trẻ cũng dễ dàng tiếp cận những thông tin bi quan, lệch lạc, văn hoá phẩm xấu. Truyền thông phản ánh thực tế, nhưng cũng phải thấy rằng truyền thông cũng mang vai trò dẫn dắt sâu sắc, khi mà giới trẻ với nhận thức không – hoặc chưa – đầy đủ không đủ bản lĩnh để “lọc” xem nên hay không nên hấp thụ thông tin nào...
  • Những cú sốc từ truyền thông đa phương tiện

    09/01/2011Thẩm Hồng ThúyThế giới mạng, thế giới truyền thông đa phương tiện trên Internet rất dễ gây xôn xao trong cộng đồng, thậm chí còn dễ tạo ra sự manh động. Nơi ấy thật - giả lẫn lộn, sự tốt - xấu cũng không thiếu. Chính vì thế khi các công cụ truyền thông trên Internet càng phát triển càng đòi hỏi bản lĩnh và nhận thức đúng của cả người sử dụng và công chúng...
  • Hãy tiếp cận thông tin truyền thông như đọc một quyển sách!

    15/08/2010Phạm Xuân Loan thực hiệnLàm thế nào giới trẻ có sự chọn lựa khôn ngoan để có thể sống trong thời đại truyền thông mà không bị nhầm lẫn giữa những giá trị vật chất với hạnh phúc? TTCT trò chuyện với bà Marcia Ladendroff - giảng viên đang dạy môn nhận thức truyền thông tại Đại học North Florida - và với thạc sĩ công nghệ thông tin Jeff Drake ở Đại học Findlay (Ohio)...
  • Con người của thực tiễn hay của truyền thông?

    11/06/2010Vân Vũ - Mai ThiÝ kiến đa chiều về những việc làm của người từng tố cáo gian lận trong thi cử 4 năm về trước đã phản ánh sự quan tâm của toàn xã hội đối với những vấn đề nổi cộm của ngành giáo dục, song cũng khiến các cơ quan truyền thông phải nghĩ suy về việc "xây dựng" nhân vật điển hình và tạo dư luận xã hội. Điều này cũng đặt ra câu hỏi, liệu nhận định rằng việc thầy giáo Đỗ Việt Khoa viết đơn xin thôi việc là sự thất bại của một con người dám đấu tranh chống cái xấu có là cái nhìn bi quan?
  • Sáu xu hướng truyền thông xã hội năm 2010

    10/12/2009David Armano* - Hoàng Thu Thủy dịchNăm 2009, chúng ta đã chứng kiến tốc độ tăng trưởng theo cấp số nhân của truyền thông xã hội. Theo Nielson Online, chỉ tính riêng Twitter đã tăng 1,382% vào tháng 2 so với cùng kì năm ngoái, đạt hơn 7 triệu lượt truy cập trên tổng số lượt truy cập trong tháng. Trong khi đó, Facebook cũng tiếp tục vượt xa MySpace.
  • Nhà nước, truyền thông và xã hội dân sự

    22/08/2009TS Nguyễn Sỹ Phương, CHLB Đức“Phải xây dựng một xã hội mạnh thay vì một nhà nước mạnh... Trật tự, pháp luật, nhà nước, chỉ là công cụ, phải phục vụ cho các giá trị xã hội, chứ không phải ngược lại!”
  • Tác động của truyền thông với sự phát triển của thực tiễn và lý luận nghệ thuật

    29/10/2008TS. Viện Văn Hóa Nghệ Thuật Việt NamSự phát triển của thực tiễn và lý luận nghệ thuật- dù ở đâu, thời kỳ lịch sử nào cũng vậy- thường phụ thuộc vào 3 nhân tố quan trọng và phổ quát nhất: Sự phát triển của khoa học và công nghệ;Những chính sách chính trị (trong đó bao gồm cả những chính sách về văn hóa và nghệ thuật);Những nhà tư tưởng và nghệ sỹ lớn.
  • Truyền thông đại chúng trong xã hội hiện đại

    30/05/2008Trần Hữu QuangKhông gian công cộng đóng vai trò trung gian giữa xã hội công dân và Nhà nước, buộc Nhà nước phải chịu trách nhiệm trước xã hội do “tính công cộng” của nó. Không gian công cộng tự nó mang tính chất phê phán bởi lẽ nó giả định rằng phải có những thông tin về các hoạt động của Nhà nước để công luận có thể xem xét và phê phán các loại hoạt động này...
  • Truyền thông nội bộ: Hãy dùng phương tiện hiện đại

    31/07/2007Hoa PhạmĐể hiểu biết, chấp nhận nhau và đối thoại thông suốt, trước hết là phải "chịu nói", chịu truyền thông. Nhưng rõ ràng, truyền thông nội bộ trong các doanh nghiệp Việt Nam đang "nghẽn mạch" hoặc tắc tị Sự "tắc nghẽn" này nhiều khi xuất phát từ nguồn - nơi những người quan lý cao nhất của doanh nghiệp...
  • Văn hóa đọc trong bối cảnh bùng nổ truyền thông

    11/09/2006Nguyễn Hữu Giới
    Trong nửa sau của thế kỷ 20, sự phát triển như vũ bão của khoa học và công nghệ, nhất là sự bùng nổ thông tin với sự xuất hiện của vô tuyến truyền hình, video và các phương tiện nghe nhìn khác, đã khiến người ta tập trung vào số phận của sách: Liệu có phải sách đang mất dần vị trí độc tôn của nó trong nền văn hóa hay không?
  • Truyền thông đang “xâm lấn” báo chí

    20/06/2006Lê ThăngTháng 5 vừa qua, Đại học Tự do Bruxelles đã tổ chức hội thảo quốc tế với chủ đề “Các nhà báo thời kỳ công nghệ thông tin và truyền thông (ITC): Những thách thức về đạo đức báo chí”. Tham dự hội thảo này có các nhà báo, nhà nghiên cứu báo chí từ châu Mỹ, châu Phi, châu Âu và châu Á (PV Báo Lao động tham dự và trình bày tham luận tại hội thảo)...
  • Cách mạng truyền thông đi theo hướng 'web hóa'

    17/03/2006P.T. (theo BBC, Forbes)Không gây chấn động như một mảnh thiên thạch lao vào trái đất, nhưng sự "va chạm" của công nghệ nghe nhìn thế hệ mới cũng đã tạo nên những tác động sâu sắc đến thế giới truyền thông hiện đại...
  • xem toàn bộ