Mổ xẻ hiện tượng niềm tin cao bay xa chạy

07:29 SA @ Thứ Năm - 07 Tháng Giêng, 2016

Người dân không tin vào những phát biểu của quan chức nhưng lại sẵn sàng tin ngay những sự việc có tính tiêu cực... “Niềm tin xã hội bị lung lay, nạn phản biện tràn lan...” là những hiện tượng mà PGS-TS Trịnh Hòa Bình - Phó Tổng Thư ký Hội Xã hội học Việt Nam đưa ra khi nhìn vào thực tế hiện nay.

PGS-TS Trịnh Hòa Bình nhận xét: “Những phản biện của dư luận liên quan đến việc xử phạt công dân nói xấu lãnh đạo trên Facebook xảy ra ở An Giang chẳng hạn, những phản biện như thế là cần thiết”.

Chỉ tin vào chính mình

.Phóng viên: Thời gian gần đây có nhiều hiện tượng xã hội mà ngay khi xảy ra dư luận đều tập trung phê phán khi chưa tìm hiểu căn nguyên, ví dụ như những phát ngôn của các vị quan chức, lý do gì dẫn đến thực tế trên, thưa ông?

+ PGS-TS Trịnh Hòa Bình: Điều này liên quan đến niềm tin xã hội. Trong xã hội hiện đại lợi ích từ nhiều phía đang xua đẩy mọi người khiến mọi người chỉ còn biết tin vào chính mình và khi chỉ biết tin vào chính mình thì họ sẽ có xu hướng nghi ngờ những cái xung quanh. Từ đó nó nảy sinh ra các hành vi tự xử. Ví dụ như việc người trộm chó bị đánh chết, thậm chí người không trộm cũng bị hành hung. Việc họ hành xử như thế chưa nói đến vấn đề bản năng tính cách mà ở một góc độ khác, họ mất niềm tin ở khả năng khống chế, loại trừ của pháp luật, của các cơ quan chức năng đối với loại tội phạm này.

. Việc mất niềm tin đó còn có nguyên nhân từ đâu nữa không?

+ Rất nhiều, cụ thể như từ giáo dục. Ở nước ta đang thịnh hành kiểu giáo dục nêu gương. Khi có những người ngồi ở vị trí cần phải nêu gương nhưng lại có hành vi lệch lạc thì khiến người muốn học theo cảm thấy bị lung lay niềm tin ở chính những “tượng đài” nêu gương ấy. Có người hỏi tại sao bây giờ người ta ăn cắp nhiều thế, trộm cướp nhiều thế… nó có liên quan với điều tôi đã nói ở trên.

. Cụ thể liên quan như thế nào, thưa ông?

+ Liên quan vì giá trị thực và giá trị ảo đảo lộn. Có một hình ảnh miêu tả rất rõ chuyện này. Một con cọp bê con trâu đi qua sân thì mọi người trầm trồ ngưỡng mộ, trông rất hoành tráng nhưng hai con chuột nhắt mà tổ chức ăn trộm, bê một quả trứng đi thì bị xỉa xói là nham hiểm, xảo quyệt. Theo những con số được công bố thì số lượng tội phạm tham nhũng bị xử trí một cách quyết liệt rất thấp. Các kết quả phòng, chống tham nhũng của chúng ta là nửa vời, tỉ lệ thấp, kết án, công bố được cắt gọn, các vụ án thì được lựa chọn án điểm… Đó là những thực tế “đóng góp” vào những sự việc trên.

. Cá nhân tôi cảm nhận thực tế cuộc sống với “nỗi ám ảnh về niềm tin” đang tồn tại và càng có xu hướng bộc lộ rõ ràng hơn, ông có nghĩ như vậy?

+ Hiện nay cái gì đưa ra người ta cũng phản biện, cái gì người ta cũng nghi ngờ. Tử tế tốt đẹp hay ho cũng nghi ngờ. Họ muốn thông qua câu chuyện nghi ngờ để kiểm tra, nghi ngờ để chất vấn và rồi có niềm tin, sự xác tín. Trong những trường hợp nào đấy đúng là phản biện, nghi ngờ là cần thiết nhưng bây giờ có những nghi ngờ vô lối và điều đó phản ánh sự mất niềm tin sâu sắc. Thực tế là có việc phản biện tràn lan, bất cứ cái gì người ta cũng không tin.

Tràn ngập chủ nghĩa bi quan

. Với thực tế như trên sẽ dẫn đến những hậu quả gì cho xã hội?

+ Xã hội sẽ tràn ngập chủ nghĩa bi quan, thiếu lòng tin lẫn nhau làm cho xã hội của chúng ta ngày càng giảm thiểu đi các giá trị nhân văn và điều đó liên quan đến hệ giá trị xã hội. Nói tưởng xa nhưng tội ác, thiếu trung thực đều có bà con với nhau, đỉnh điểm là tội ác còn giả dối, thiếu trung thực, chủ nghĩa thành tích, cố đấm ăn xôi, đó là một hệ thống phản giá trị vận động nếu nói theo giá trị học.

. Ông có thể phân tích rõ hơn sự liên quan giữa việc mất niềm tin với tội ác?

+ Mặc dù khi nhìn vào chân dung, lý lịch của những kẻ thủ ác chúng ta thấy nó không học hành, không thế này, thế kia nhưng chắc chắn nó liên quan đến nhau nếu chúng ta xem xét về mặt sơ đồ về bình diện xã hội. Mất niềm tin không biết đi đâu về đâu, không có điểm tựa, không có nâng giấc, không có chỗ để học hỏi nên đành phải tựa vào chính nó mà chính nó lại thiếu kỹ năng, thiếu học hành, thiếu bài bản, bản thân con người ấy không những không toàn bích, không hoàn thiện mà còn đầy lệch lạc và nó chỉ biết tin vào nó thì sẽ đưa ra các hành xử lệch lạc. Câu chuyện “bà con” giữa mất niềm tin với phạm sai lầm và tội ác hoàn toàn có khả năng xảy ra.

. Vậy tác động của việc mất niềm tin đó đối với những công dân bình thường trong xã hội thì sao, thưa ông?

+ Con người ngày càng có nhiều áp lực, áp lực cuộc sống, áp lực vị kỷ để tăng trưởng, để cải thiện chất lượng cuộc sống một cách ngày càng lớn hơn. Họ phải xoay trở để tự đối phó. Mất niềm tin ở hệ thống giáo dục thì tìm cách để cho con đi du học, mất niềm tin ở y tế thì đưa con đi tiêm chủng ở nước ngoài...

Cần điều chỉnh sự phản biện

. Tuy nhiên, nhìn ở một khía cạnh khác sự phản biện đó cũng có những điểm tích cực chứ?

+ Rõ ràng việc phản biện đó cũng là cách để người ta thể hiện rằng họ không chấp nhận giá trị ảo, cái giả dối. Thế nào đi chăng nữa cũng tạo áp lực cho những người phải chịu trách nhiệm về những thiết chế, sự kiện, nhân vật, hiện tượng đó phải kiểm tra lại và phải điều chỉnh.

. Như thế để cho sự phản biện giữ được những yếu tố tích cực, hạn chế những phản biện tràn lan gây ảnh hưởng không tốt…, theo ông cần những điều chỉnh gì?

+ Nó đòi hỏi sự điều chỉnh tổng thể. Theo tôi, chừng nào phía hành xử, phía nắm pháp luật, phía chịu trách nhiệm không thay đổi thì chừng đó vẫn cho thấy sự trì trệ. Việc chấp nhận các ý kiến khác nhau lâu nay chúng ta chỉ nói chứ không có hiệu quả thiết thực, phải đổi mới một cách thực chất, biết tôn trọng các ý kiến khác nhau để đạt tới sự thống nhất trong đa dạng.

. Còn đối với phía những người góp ý, phản biện?

+ Cộng đồng những người cho ý kiến cần phải xem xét, nghiên cứu đầy đủ trước khi cho ý kiến thay vì nói cho sướng mồm mà không biết hiệu quả đi đến đâu, đi kèm theo đó là có cơ chế thưởng, phạt tôn vinh cho những người đưa ra kiến giải đúng. Một khi nảy sinh sự tranh chấp dẫn đến sự bình giá thế này thế kia thì kết cục như thế nào cũng phải có sự tôn vinh người đưa ra kiến nghị, giải pháp đúng thì nó sẽ tôn thờ, khẳng định được giá trị cơ bản, giá trị đúng, chân thiện mỹ được thừa nhận, xã hội mới vận hành tử tế, lành mạnh được.

. Xin cám ơn ông.

Những vụ nổi cộm

- Vào năm 2013, cộng đồng mạng xôn xao quanh một bài viết về xe hủ tiếu nấu nước lèo bằng chuột cống tại TP.HCM, đăng tải trên một trang web. Rất nhiều bình luận của người dùng về thông tin này hướng tới việc phê phán hành vi kinh doanh thiếu đạo đức của người bán hàng. Tuy nhiên, ngay sau đó qua nhiều kênh kiểm chứng đã cho kết quả thông tin kể trên không xác thực.

- Vào tháng 9-2015, hình ảnh một em bé trần truồng, cổ bị buộc một sợi dây và cúi xuống ăn thức ăn trong bát dành cho chó được Đ.D đăng tải với dòng chú thích: “Nghe đâu vợ chồng này ở Thái Nguyên, thích con trai mà lỡ sinh con gái nên hành hạ con bé như thế”. Chỉ sau ít phút, bức ảnh này đã gây tranh cãi gay gắt trên mạng xã hội và được các bà mẹ, nhất là những bà mẹ có con gái sôi sục tức giận.

Tuy nhiên, theo xác minh, những bức ảnh này hoàn toàn không phải xảy ra ở Thái Nguyên mà là chuyện xảy ra ở Philippines vào hồi tháng 5-2015 và gây bão trong dư luận thế giới. Những bức ảnh kinh khủng này xuất hiện ở Facebook bằng tài khoản của Ayra Dela Cruz Francisco, trong đó người mẹ của em bé gọi con là “thú cưng mới của tôi”. Theo bà mẹ này, đứa con làm theo tất cả những gì được yêu cầu khiến cô rất buồn cười. Không lâu sau khi ảnh được chia sẻ trên mạng, giới chức Philippines vào cuộc và lần ra danh tính của chủ nhân các bức ảnh. Bà mẹ sống ở tỉnh Bataan, phía Tây Philippines bị bắt sau đó.

- Cuối tháng 11, trên mạng xã hội lan truyền hình ảnh mộthọc sinh miền núi đọc sách ngược đượcchụp lại từ một phóng sự phát trên Đài Truyền hình Việt Nam. Nhiều người đã bày tỏ thái độ phản ứng kịch liệt cho rằng đây là hành động dàn dựng, lừa bịp khán giả. Đơn vị sản xuất chương trình ngay sau đó cũng đã lên tiếng nhận trách nhiệm và khẳng định cuốn sách bị dán ngược bìa. Giải thích này không được công chúng chấp nhận. Tuy nhiên, xem kỹ toàn bộ phóng sự kể trên có thể thấy bìa cuốn sách đã bị dán ngược hoàn toàn.

_______________________________

Chuyên gia tâm lý TRỊNH TRUNG HÒA:

Tin vào các hiện tượng tiêu cực rất nhẹ nhàng

Độc giả bây giờ có xu hướng tin vào các hiện tượng tiêu cực một cách rất nhẹ nhàng. Chưa biết đầu đuôi thế nào đã xúm vào chửi bới, lê la, không chỉ thể hiện thái độ họ còn giúp cho nó lan truyền ra. Tôi cho rằng đó dường như là chuyện xấu xảy ra quá nhiều nên nó bình thường hóa đi, chuyện lẽ ra xấu như thế phải làm cho người ta không tin, theo dõi tìm hiểu thì bây giờ người ta dễ tin hơn. Có tâm lý rằng bây giờ chuyện xấu nhiều như thế giờ thêm một chuyện xấu nữa cũng không có gì là lạ. Người ta có sẵn một cái nhìn đen tối về những hiện tượng tiêu cực của xã hội và làm cho cái xấu được nhân bản gây ra cái nhìn u ám đối với xã hội.

PGS-TS LÊ THỊ THANH HƯƠNG, Viện Tâm lý học - Viện Khoa học xã hội Việt Nam:

Niềm tin đối với sự vật, hiện tượng suy giảm

Việc người với người có mất niềm tin với nhau hay không nếu xét theo nghiên cứu giá trị thế giới thì người Việt Nam không phải là thấp. Tuy nhiên, khi khảo sát thì kết quả dựa vào bảng hỏi, còn về mặt nhận thức nói chung người ta thể hiện một xu hướng, mong muốn nào đó nhìn một cách xa thì họ vẫn tin nhau nhưng khi xảy ra những hiện tượng cụ thể thì lại có những cách ứng xử, qua những hành vi thì không hoàn toàn như vậy

Đứng ở góc độ tư duy phê phán thì nghi ngờ là tích cực, tuy nhiên tầng sâu của sự phê phán lại chưa được tốt. Với tư cách là một người dân bình thường người ta chỉ nêu ý kiến thể hiện thái độ, họ không nghĩ sâu xa đến tác động xã hội. Việc suy giảm niềm tin có liên quan đến xã hội. Ví dụ, ở nước ta nhiều tiêu cực chưa được kiểm soát. Luật hay chính sách của chúng ta mang tính chung chung, cái gì cũng đủ nhưng thực thi kém. Điều này không chỉ vì lợi ích chi phối mà cả trình độ triển khai cho việc thực thi, chưa chi tiết, chưa cụ thể. Cuộc sống biến động mà chính sách hay thay đổi cho nên nảy sinh tình trạng chộp giật. Người ta có quan điểm là phải kiếm được lợi ích tức thì không cần tính đến 10 hay 15 năm sau. Một điểm sâu xa nữa là chúng ta không có giá trị cốt lõi để theo đuổi, trong khi đó tham nhũng được khoác những cái mác rất đẹp. Niềm tin sâu xa về con người nói chung vẫn tốt nhưng không đủ sức mạnh để chi phối hành động cụ thể của từng cá nhân.

Nguyên nhân của tình trạng này bắt đầu từ các nhà quản lý. Từ thực tế này cách thức quản lý xã hội phải thay đổi nhưng không phải mình họ thay đổi mà các thành viên xã hội cũng phải thay đổi theo. Các nhà quản lý thay đổi tạo ra cách quản lý khác, phương thức khác thì cá nhân phải có ý thức góp cùng. Việc thay đổi đó đừng nghĩ là nó to tát, phi thường. Nếu nhà quản lý thay đổi chưa đạt chuẩn thì sự thay đổi của cá nhân sẽ thôi thúc các nhà quản lý. Sự thay đổi, sự thẩm định cá nhân thể hiện sự phê phán tiêu cực phải thông qua hành động tích cực.

LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Niềm tin vào các chuyện lạ

    31/10/2019Đại tá, nhà nghiên cứu Đỗ Kiên CườngNhững thăm dò gần đây cũng cho kết quả tương tự. Chẳng hạn kết quả của Gallup năm 2005 cho thấy, 73% số người được hỏi tin ít nhất một trong mười hiện tượng lạ. Trong đó 41% tin ngoại cảm có thật; 37% tin có những ngôi nhà bị ma ám; 25% tin thuật chiêm tinh; 20% tin có luân hồi; và đặc biệt vẫn có tới 21% số người tin phù thủy có thật!
  • Triết gia của niềm tin

    02/10/2019Tốt nghiệp xuất sắc tại trường Luật năm 1939, Trần Đức Thảo lại thi vào trường Cao đẳng Sư phạm phố D'Ulm ở Paris, một trong những trường danh tiếng nhất của nước Pháp, không chỉ người Việt Nam, mà ngay cả nhiều người Pháp cũng không dám mơ ước đặt chân tới...
  • Niềm tin

    12/09/2018Nguyễn Ngọc BíchNiềm tin có thể chia ra làm hai lĩnh vực. Một là tin vào mình và có ba dạng: tin vào chính mình hay tự tin, tin vào một cái ngoài mình và tin vào một đấng thần linh. Hai là tin vào người, làm cho người tin mình, và mình tin người. Trong cuộc sống hàng ngày, hai lĩnh vực của niềm tin kia pha lẫn với nhau và khó phân biệt, nhưng chúng có các tác động khác nhau...
  • Những niềm tin lẩm cẩm

    02/09/2016Một ông chủ hàng thịt chó danh tiếng ở Hà thành kể với tôi: Đầu tháng, mùng 1 tới mùng 3 hàng em nghỉ, nhân viên "đi phép" về quê. Từ mùng 4 túc tắc ngày vài con. Sau rằm mới tăng tốc. Ngày cuối tháng: trăm con, cả nghìn khách...
  • Khi niềm tin 'nhảy lầu', sự lương thiện 'chết sớm'

    04/12/2015Do thiếu niềm tin xã hội, nhiều người đã nhảy lầu tự kết liễu cuộc sống của mình... Phải làm sao khi đề cao tính lương thiện nhưng trong cuộc sống, người lương thiện là người chết sớm nhất?
  • Gây dựng lại niềm tin từ mỗi gia đình

    20/09/2015Kim YếnMuốn thay đổi điều này phải thay đổi cách giáo dục, bắt đầu từ gia đình. Đi sâu vào gia đình, tôi nhận ra vai trò của các bà mẹ cho hạnh phúc của gia đình và cho sự phát triển của xã hội. Tình thương yêu, sự độ lượng của bà ngoại truyền cho mẹ, mẹ truyền cho con là cái nôi, là thành trì cuối cùng để giữ lại các nền tảng đạo đức...
  • Niềm tin & sự ổn định xã hội

    18/04/2015Hoàng ĐộĐất nước đang đi vào một thời đại mới đầy những thách thức và cạm bẫy, xã hội lại đang ngổn ngang với nhiều vấn đề về văn hóa, suy thoái đạo đức, giá trị tâm linh một thời bị xem nhẹ nay có những biểu hiện biến tướng tiêu cực. Điều này là do đâu? Cũng từ niềm tin mà ra. Niềm tin không phải tự nhiên có mà xuất phát từ nhận thức. Khi có được niềm tin, thì chính nó sẽ dẫn dắt hành động...
  • Niềm tin và triết lý Galile

    20/09/2014Nguyễn Tất ThịnhÔng dậy rất sớm, như mỗi ngày từ khi còn rất trẻ. Mảnh vườn nhỏ của ngôi nhà ông hướng về phía chính Đông, ông ngồi đó trên một chiếc ghế bành rộng, chăm chú và đắm đuối nhìn lên bầu trời trước mặt. Điều khiến ông như thế, hấp dẫn ông không phải là hình ảnh người vợ đẹp tần tảo chu đáo, đã thành thói quen còn dậy sớm hơn để chuẩn bị cho ông chút gì ăn sáng trước khi ông đến với học trò của mình...
  • Câu chuyện của niềm tin

    22/01/2014Giáp Văn DươngKhông có trung thực thì không có niềm tin. Không có niềm tin thì thời gian và nguồn lực sẽ chỉ dành cho việc nghi ngờ, đề phòng lẫn nhau. Mà như vậy thì nghèo hèn, tụt hậu sẽ là điều tất yếu!
  • Tốc độ của niềm tin

    28/03/2010Là một cuốn sách khai phá và làm thay đổi nhận thức, Tốc độ của Niềm tin thách thức giả định lâu nay của chúng ta cho rằng niềm tin chỉ là một đức hạnh xã hội mềm yếu, dễ vỡ và thay vào đó chứng minh rằng niềm tin là một động lực kinh tế, có sức mạnh vật chất...
  • Niềm tin và sự ngờ vực

    07/05/2009Nguyễn VinhBộ phim Doubt với dàn diễn viên đầy tài năng đã "truyền thông" được một diễn tiến tâm lý nhiều dao động của con người trên sợi dây quan hệ giữa sự nghi ngờ và niềm tin trong cuộc sống. Nhưng nó không phải là bài thuyết giảng minh hoạ một thứ triết lý cao cả bằng cách đưa ra một kết thúc có hậu…
  • Những niềm tin sai lầm về thành công

    06/11/2007Bạn nghĩ rằng cứ chăm chỉ thì sẽ thành công? Bạn từng có bảng điểm tuyệt đẹp ở trường, và tin khi đi làm, sếp cũng sẽ cho bạn điểm tuyệt đối? Bạn có thể đang mắc “bệnh tưởng” đấy. Thành công không đơn giản như bạn nghĩ đâu.

  • Niềm tin và xây dựng niềm tin khoa học

    14/09/2006TS. Trịnh Đình BảyVấn đề niềm tin từ lâu trở thành đối tượng nghiên cứu của lịch sử triết học bởi vai trò định hướng hết sức quan trọng của nó đối với con người. Không có niềm tin, đặc biệt là niềm tin khoa học, con người sẽ sống và hoạt động không có định hướng, luôn bi quan, dao động và không phát huy được khả năng chủ động sáng tạo của mình…
  • Chính là cần có niềm tin

    23/11/2005Hồng NgọcHỏi: "Làm thế nào để du học sinh đang ở nước ngoài đăng kí kết hôn được với người trong nước? Trả lời: “Thế có người nhà làm ở phường” hay làm "cao cao bên cửa sổ không?"
  • xem toàn bộ