ChúngTa.com

Nhưng chẳng lẽ sự im lặng chỉ mang đến xót xa? Nếu vậy thì nó đâu được tôn vinh như một nghệ thuật sống mà con người cần rèn luyện mới sở hữu được? Cổ nhân đã dạy “Im lặng là vàng”, “Uốn lưỡi bảy lần trước khi nói”, “Biết thì thưa thì thốt, không biết dựa cột mà nghe”. Im lặng đúng lúc, đúng nơi là biểu hiện của tính khiêm nhường, cầu thị; hé lộ sự khôn ngoan và khát vọng hiểu biết của con người. Im lặng là khi chẳng còn gì để nói với nhau, là khi không muốn chia sẻ bí mật vì tình thương hoặc đạo đức, là khi mất tin yêu và muốn dùng quyền cuối cùng của mình. Hoặc chỉ đơn giản là muốn đoạn lìa bản thân khỏi những buộc ràng không còn phù hợp.

Tất cả châu lục trên thế giới đều có sân khấu mặt nạ. Loại hình nghệ thuật này có khi còn được gọi là kịch câm vì diễn viên hầu như không thoại. Mặt nạ và cử động cơ thể là những ký hiệu truyền nghĩa đến khán giả thay cho tiếng nói. Sân khấu mặt nạ - vốn có tuổi đời cao nhất trong các loại hình sân khấu - cho thấy tính đa nghĩa và khả năng khơi gợi nhận thức, cảm xúc phong phú của khán giả bằng hình thức giao tiếp phi ngôn ngữ. Ngay cả trong những vở kịch nói thì những khoảng dừng lặng lẽ cũng tạo ra một bầu không khí trong suốt hoặc bi thảm mà trong đó, các nhân vật dường như rơi vào sợ hãi, tuyệt vọng và vỡ òa nhận thức. “Sự im lặng tràn vào vở kịch như nước tràn vào con tàu chìm” (Samuel Beckett).

Những thể thơ nổi tiếng thế giới như haiku, Đường luật hay sonnet đều thấm cảm sự im lặng với tinh thần sâu sắc và uyển chuyển. Edgar Allan Poe cho rằng sự im lặng có hai mặt - “tựa biển và bờ, như cơ thể với tâm hồn”. Quả vậy, hơn cả việc không phát ngôn, con người cần một thứ tĩnh tại sâu xa hơn từ trong nội tâm, để đề kháng với mớ hỗn độn đa đoan của thanh âm đời sống, để tìm thấy một thứ ánh sáng thuần khiết có tác dụng vệ sinh tâm trí và soi đường cho những nhận thức mới. Ý niệm tĩnh lặng để vận động và thúc đẩy bản thân đầy uyên áo ấy lan tỏa trong các triết lý của Hindu giáo, Phật giáo, Thiên Chúa giáo, Islam giáo... Giữ cho tâm thức lắng đọng, loại bỏ tạp âm - tạp niệm là một trong những phương cách để con người trở nên minh triết, và cũng nhờ vậy mà bỗng cao quý hơn.

Năm 2020, không điều gì có thể ám ảnh và ảnh hưởng nặng nề đến nhân loại hơn đại dịch Covid-19. Cơn dịch bệnh không hề nói năng chi nhưng gây ra những vọng âm ghê gớm. Không chỉ là khoảng cách hai mét giữa người và người. Không chỉ là chiếc khẩu trang kè kè trên mặt. Không chỉ là sự nghi ngại trước cú hắt hơi hay vài tiếng ho của người đứng gần. Mà còn là sự lặng lẽ hơn bao giờ hết của con người. Sự chùng xuống ấy kèm theo chứng rối loạn căng thẳng sau chấn thương, lo lắng, trầm cảm, tâm thần phân liệt... và cả cảm giác bị cô lập. Tuy nhiên, nhiều người còn bình tĩnh và may mắn khỏe mạnh lại nhận ra lợi ích của việc “xa đám đông điên loạn”. Người ta bắt đầu cân nhắc kỹ lưỡng hơn bao giờ hết nơi nên đến và người cần gặp. Phòng dịch là nguyên cớ hợp lý để khước từ gặp gỡ mà không sợ bị giận hờn, trách móc. Tiệc tùng, hội họp giảm đi đáng kể. Trực giác cho ra danh sách người và việc cần ưu tiên. Ở tâm điểm cuộc sàng lọc khắc nghiệt của sự sống, con người biết trân trọng an lành và yên tĩnh.

Chuyên gia sức khỏe - nhà báo Deepak Chopra cho rằng “Không có gì thay thế cho cảm hứng sáng tạo, kiến thức và sự ổn định bằng việc bạn biết cách tiếp xúc với cốt lõi của sự im lặng từ bên trong”. Quả vậy, loài người ngày càng có ý thức tìm kiếm chính mình. Dù không thể tự do đi lại như thời tiền dịch, nhiều người vẫn nghĩ ra cách an trú trong thiên nhiên, tận dụng cơ hội hít thở bầu khí quyển trong lành của biển cả hay đại ngàn, thăm viếng những nơi linh thiêng... Họ tự nấu nướng, tập yoga tại nhà, rèn luyện chánh niệm, đi bộ trong rừng hoặc những nơi thanh vắng. Để khai mở các giác quan. Để được lắng nghe và suy ngẫm về bản thể. Để thấu thị những người, những việc mà khi quá bận rộn đã không kịp để tâm để mắt. Khi trí tuệ được soi sáng và cân bằng, con người biết cách kiến tạo bầu không khí cô tịch ngay cả lúc ở giữa đám đông.

Có một khoảnh khắc im lặng tuyệt diệu xuất hiện đều đặn mỗi năm mà khi được tận hưởng, tôi (và tin rằng rất nhiều người nữa) luôn có cảm giác xúc động thiêng liêng. Đó là giây phút đất trời giao hòa giữa năm cũ và năm mới. Cái ồn ã của tiếng đếm ngược, biển người, âm nhạc; thứ ánh sáng chói lóa từ đèn đuốc và pháo hoa... bất chợt bị lu mờ, nhường chỗ cho sự kết nối chặt chẽ giữa tâm hồn cá thể mỏng nhẹ với sự vận hành êm ái của vũ trụ. Đó là thời khắc con người tiếp nhận năng lượng bình yên, chữa lành tâm trí, đong đầy hy vọng và nhận ra ý nghĩa cốt tủy của tồn tại. Có lẽ, chỉ khi sở hữu được khả năng im lặng từ bên trong, mỗi cá nhân mới thiết lập được một tâm hồn ấm áp, tế vi, khỏe khoắn và vững chãi. Một tâm hồn lắng dịu giữa những cảnh tượng phi thường đẹp đẽ của tự nhiên cũng như sẵn sàng lên tiếng trước trái ngang đời sống.