ChúngTa.com

Những nỗ lực cải cách giáo dục để vượt qua khỏi trì trệ, bảo thủ đã được Giáo sư Hoàng Tụy gửi đến các cơ quan cao nhất của Chính phủ, Quốc hội. Thẳng thắn nhìn lại những tồn tại trong vấn đề giáo dục hiện nay, ông đã có buổi trò chuyện với phóng viên Đại Đoàn Kết xung quanh vấn đề này.

Cần nhìn nhận sự hợp lý nhưng không lãng phí

PV: Giáo sư có nhận xét gì về thực trạng giáo dục nước ta hiện nay?

Giáo sư Hoàng Tụy: Những nỗ lực cải cách lâu nay, ít nhiều đã có tác động tốt và tích cực. Tuy nhiên, đứng trên phương diện khách quan, có thể nói giáo dục nước ta đang trải qua khủng hoảng.

Nhìn lại giáo dục trong vòng một năm, nhất là vừa trải qua hai kỳ thi tốt nghiệp THPT và Đại học, rất dễ nhận thấy những yếu kém giáo dục vẫn tồn tại, kéo dài. Căn bệnh “thâm căn, cố đế” mà khuyết điểm nhất vẫn là bệnh “hư học”, làm tồn tại những suy nghĩ coi trọng kỳ thi tốt nghiệp, lấy bằng chứ không phải “thực học”.

Kỳ thi THPT năm nay phức tạp hơn vì có thay đổi là đặt ra tổ chức thi cụm, đã xuất hiện nhiều ý kiến phản ánh về những mặt còn bất hợp lý. Điển hình là chuyện tốn kém của học sinh, phụ huynh khi phải “cơm đùm, cơm nắm” có khi đi xa tới 100km để dự thi. Nếu mỗi học sinh phải chi tốn thêm vài chục ngàn đồng, thì với 1,3 triệu học sinh tham gia kỳ thi tốt nghiệp sẽ lãng phí số tiền khổng lồ hàng chục tỉ. Riêng khâu ra đề thi, những năm trước, chúng tôi đã lên tiếng quá nhiều về chủ trương hình thành “bộ đề thi”. Đề thi năm nay tuy là đổi mới nhưng gần như đã quay trở lại về hình thức, biến tướng thành “cấu trúc đề thi” hạn chế chỗ này, chỗ kia trong giáo trình. Tuy nhiên, tiến bộ cơ bản đề thi năm nay là đề môn văn đã ra theo hình thức “mở”, đưa phần tự luận tăng tính sáng tạo cho học sinh. Trước kia, tôi học trường thời Pháp thuộc, hàng loạt kiến thức đồ sộ được học nhưng khi thi không phải là viết về “Corner, Yersin” mà chỉ đơn giản là “Anh (chị) hãy cho biết làm sao để là người có văn hóa?”.

Phương thức ra đề thi như thế, không phải là kiểm tra lại kiến thức toán, văn, sử học sinh đã học suốt 12 năm như thế nào, mà để đánh giá tổng thể sau 12 năm, đợt “vượt Vũ môn” này, con người ta đã được đào tạo, hoàn thiện đến đâu, nhận thức về văn hóa, xã hội đến đâu?

Giáo sư đánh giá như thế nào về cuộc “cách mạng” giáo dục chống tiêu cực, bệnh thành tích trong vài năm trở lại đây?

- Tôi đánh giá, kỳ thi cách đây 3 năm khá nghiêm túc, tuy nhiên hai năm trở lại đây đã giảm dần. Nguyên nhân vì bản thân đã bị “cơ chế” từ những vấn nạn giáo dục tồn tại gây hạn chế.

Về việc thi đại học, trước thi riêng, sau này nhập lại “3 chung, 2 chung”, rồi tiến tới “2 trong 1”. Tôi ủng hộ việc bỏ bớt một kỳ thi (kỳ thi chung tốt nghiệp THPT,ĐH). Thực tế, vấn đề thi cử không đơn giản, việc chống gian lận thi cử, kết hợp 2 kỳ thi, thay đổi cấu trúc ra đề, chấm theo cụm đều chỉ là vấn đề bề ngoài, không giải quyết được vấn đề cơ bản.

Thi tốt nghiệp phải là kiểm tra văn hóa tổng thể

Vậy, theo ông một kỳ thi tốt nghiệp cần đảm bảo tiêu chí gì?

- Tôi đảm bảo, thi như Việt Nam thì không... nước nào có! Tôi xin lấy ví dụ: sản xuất một chiếc ti-vi cần nhiều khâu như chế tạo linh kiện, lắp ráp rồi mới xuất xưởng. Mỗi bộ phận linh kiện trước khi đưa vào lắp ráp đều đã được kiểm định chất lượng. Khi xuất xưởng chỉ kiểm tra hoạt động chiếc ti-vi đó có chạy tốt không mà thôi. Không ai đợi đến khi lắp ráp xong rồi mới mang ra “mổ xẻ”, kiểm tra lại từng bộ phận, từng chi tiết! Việc học và thi cũng tương tự. Học nhiều môn, học đến đâu, kiểm tra đến đó, đạt yêu cầu thì cho lên lớp. Vậy nên, thi tốt nghiệp phải là đợt tổng kiểm tra văn hóa tổng thể mà học sinh đã thu thập trong 12 năm học. Nếu chỉ thực hiện kiểm tra kiến thức những môn chính, môn phụ sẽ bị bỏ qua. Quan niệm “thế nào là có văn hóa” là vậy, tức kiểm tra xem anh đã lĩnh hội thế nào.

Trên phương diện là nhà nghiên cứu có nhiều đóng góp lớn nhằm cải cách giáo dục nước nhà, cá nhân ông có ý tưởng gì đối với việc tổ chức thi cử hiện nay?
- Theo tôi, có thể áp dụng việc thi cử theo 3 hình thức, mà trên thế giới, nhiều nước đã thực hiện có kết quả tốt.

Hình thức thứ nhất, học xong môn nào, thi ngay môn đó, đủ điều kiện thì lên lớp, tốt nghiệp. Hình thức thứ 2, học sinh đạt đủ yêu cầu thì 5 tháng cuối năm lớp 12 cho làm tiểu luận, không phải thi tốt nghiệp. Đây là hình thức tiểu luận tự chọn, dài khoảng 20 đến 30 trang. Học sinh phải tập phong cách viết, vận dụng sáng tạo như một nhà nghiên cứu thực sự. Thầy giáo sẽ chịu trách nhiệm hướng dẫn học sinh phong cách, sự phân tích, cảm nhận, thẩm thấu vấn đề. Học sinh sau đó phải trình bày tiểu luận trước Hội đồng nhà trường, khi được Hội đồng kiểm định, đánh giá thông qua nghĩa là đạt yêu cầu, sẽ được cấp bằng tốt nghiệp. Thực ra, đây không phải là hình thức “bỏ thi”, mà hằng năm, thi học kỳ, thi lên lớp đều phải có sự giám sát chặt chẽ, nghiêm túc của Thanh tra. Riêng việc ra đề thi ở nước ta đã phát sinh sự tốn kém. Tốn kém hàng chục ngàn tỉ đồng cho mỗi kỳ thi THPT, nhất là trong điều kiện lạm phát. Hình thức thứ 3 sẽ thi một số môn cơ bản, nhưng là kiểm tra kiếm thức trên góc độ tổng thể. Vì thế mà có những nước, thi môn văn chỉ mất tròn 30 phút.

Một vấn đề quan trọng nữa là việc định hướng học sinh trong việc phát huy môn học sở trường, yêu thích ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường THPT.

- Xin cảm ơn giáo sư!