ChúngTa.com

Bài học Đac-uyn trong cuốn nhật ký của mình có kể lại một câu chuyện như sau:

Những năm 30 của thế kỷ XIX, Đac-uyn từng đi chu du khắp nơi trên thế giới. Một lần ông đến một câu lạc bộ nguyên thủy ở Châu Phi. Những người ở bộ lạc này còn chưa có quần áo mặc, sống trong các hang động hoặc làm tổ trên các ngọn cây lớn, ăn các hoa quả dại cũng như chim thú hoang bắt được..Cuộc sống hoàn toàn là nguyên thủy, ăn lông ở lỗ. Đac-uyn sống ở đó mấy ngày và vô cùng ngạc nhiên khi phát hiện ra mấy vấn đề của bộ lạc này. Họ thường đuổi những người phụ nữ già yếu vào trong rừng sâu để mặc cho chết đói, và trong những thời gian không kiếm được thức ăn thì họ thường chia nhau ăn thịt những đứa trẻ mới được sinh ra. Đac-uyn không thể hiểu nổi liền hỏi vì sao bộ lạc này lại có thể làm như vậy? Người thủ lĩnh của bộ lạc qua người phiên dịch nói với Đac-uyn rằng: "Nhiệm vụ của những người phụ nữ ở bộ lạc này là sinh đẻ, những đứa trẻ sinh ra có hai tác dụng: một là nuôi dưỡng chúng để tiếp tục duy trì bộ tộc. Hai là, làm thức ăn trong những ngày khan hiếm lương thực. Những phụ nữ già yếu không còn có thể sinh sản được nữa thì giữ họ lại làm gì? Chúng tôi không ăn thịt họ đã là tốt với họ lắm rồi. Còn trong những thời gian không kiếm được thức ăn thì chúng tôi chỉ còn biết ăn thịt những đứa trẻ, không ăn thịt chúng thì chúng tôi ăn cái gì?

Đac-uyn chỉ còn biết đau đớn lắc đầu, những “người" ở đây quá tàn nhẫn! Ta phải quyết tâm thay đổi tình hình không biết trọng già yêu trẻ của bộ tộc này mới được. Vì thế, ông liền nhờ người phiên dịch xin mua một đứa bé trong bộ tộc với giá cao rồi đưa đứa trẻ cùng về Anh Quốc. Ông muốn đưa những phương pháp giáo dục văn minh để dạy đứa trẻ mang dòng máu của bộ lạc châu Phi này thành một người văn minh hiện đại, rồi sau đó đưa con người văn minh này trở về để thay đổi tình hình nguyên thủy lạc hậu ở bộ lạc của mình. 16 năm sau, đứa bé đã trưởng thành và trở thành một chàng "thanh niên văn minh". Đac-uyn liền nhờ người quen đưa anh ta trở về quê hương mình.

Một năm sau, Đac-uyn có dịp trở lại vùng đất xưa với mong muốn xem xem bộ lạc nguyên thuỷ châu Phi dưới sự lãnh đạo của một thanh niên "văn minh" do mình phái đến đã có sự thay đổi về chất nào chưa. Nhưng Đac-uyn tìm mãi mà không thấy chàng thanh niên mình đã dồn hết tâm huyết để bồi dưỡng ấy đâu cả. Cuối cùng ông phải hỏi người thủ lĩnh của bộ lạc xem anh ta đã quay lại nơi này chưa. Vị thủ lĩnh đáp "đã đến!". Đac-uyn lại hỏi: "Vậy anh ta hiện ở đâu?" "Chúng tôi đã ăn thịt anh ta rồi". Đac-uyn vô cùng kinh ngạc, hỏi lại: "Một người giỏi giang như vậy, vì sao các ngài lại ăn thịt anh ta?" "Nó chẳng hiểu việc gì cả, chúng tôi giữ nó lại làm gì?" Đac- uyn chi biết đứng lặng yên không nói được câu nào.

Sau khi về nhà, Đac-uyn đã viết trong nhật ký của mình: "Nguyện vọng của một người và những kết quả mà anh tamong muốn đạt được không phải lúc nào cũng giống nhau. Những vấn đề phức tạp còn tồn tại của một dân tộc không thể nhờ vào một vài người "văn minh" để giải quyết được. Từ dã man tiến hóa đến văn minh là một quá trình đau đớn và dài lâu, dục tốc sẽ bất đạt. Trong xã hội, mỗi cá nhân phải tự thích ứng với môi trường sống xung quanh mình, nếu không, dù rằng đó có là một con người tiến bộ đến đâu đi nữa cuối cùng cũng sẽ bị đào thải. Chỉ có người biết thích ứng mới có thể sinh tồn và phát triển được."