ChúngTa.com

Ông Nguyễn Trần Bạt, Chủ tịch kiêm Tổng giám đốc Investconsult Group là một doanh nhân được coi là “Người xây chiếc cầu cho dòng vốn đầu tư”, là người mở ra lĩnh vực kinh doanh tri thức - một nghề kinh doanh cung cấp các ý tưởng, tư vấn đầu tư và cung cấp dịch vụ pháp lý, xúc tiến đầu tư cho các doanh nghiệp trong và ngoài nước. Doanh nghiệp do ông lãnh đạo qua 18 năm hoạt động đã tư vấn và đăng ký bảo hộ cho gần 700 dự án đầu tư nước ngoài ở khắp các lĩnh vực từ sản xuất, cơ sở hạ tầng đến dịch vụ bất động sản, gần 8.000 nhãn hiệu hàng hóa, trên 600 sáng chế và hơn 140 giao dịch chuyển giao công nghệ của nước ngoài vào Việt Nam. Hà Nội Ngàn năm đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Trần Bạt về một số vấn đề cần quan tâm trong thực trạng nền kinh tế hiện nay của Việt Nam. Xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.

Có thật là “quả đấm thép”

Nhớ lại vào đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, chúng ta cho ra đời các TCty 90/91. Giải thích hiện tượng này, một số nhà lãnh đạo cho rằng, đó sẽ là những “quả đấm thép” của nền kinh tế Việt Nam. Đón trước xu thế hội nhập, chúng ta cần phải có những “tờ rớt” (Trust) xuyên quốc gia. Các Tổng công ty này sẽ cạnh tranh ngang ngửa với các tập đoàn lớn trên thế giới; không chỉ chinh phục thị trường trong nước mà còn vươn ra các nước khu vực và thế giới. Song, qua gần 17 năm, “quả đấm thép” chưa thấy xuất hiện.

Hàng chục năm qua, nguồn lực quốc gia đã được tập trung tối đa cho các Tổng công ty Nhà nước, cũng với đó là những ngành nghề kinh doanh béo bở, mang lại lợi nhuận cao. Mặc dù không có thay đổi nhiều về chất nhưng hàng chục Tổng công ty 90/91 đã được đôn lên thành những Tập đoàn kinh tế.

Theo thống kê của Ban đổi mới doanh nghiệp, các doanh nghiệp Nhà nước đang chiếm giữ tới 80% lượng vốn tín dụng của các ngân hàng trong nước; 70% vốn vay nước ngoài, trong khi chỉ tạo ra 40% GDP, chưa kể trong 40% GDP ấy, phần lớn có được nhờ đặc quyền khai thác các tài nguyên quốc gia.

Lý giải hiện tượng này, các chuyên gia kinh tế cho rằng, sự hình thành các tập đoàn kinh tế căn bản phải là sự thay đổi về sở hữu. Sự thay đổi này sẽ tạo ra sự thay đổi gì về chất lượng quản lý. Ở Việt Nam, chúng ta đã không có sự thay đổi đó. Hôm nay, ông X là Tổng giám đốc Tổng công ty, ngày mai, cũng chính ông ấy được gọi là Tổng giám đốc hay Chủ tịch tập đoàn. Vẫn con người cụ thể ấy, vẫn là người làm thuê cho một ông chủ vô hình có tên là “Nhà nước” thì liệu có vì thế mà ông X giỏi hơn, liêm khiết hơn trước không!

Từ mâu thuẫn về công năng đến sự mất cân đối

Là những tập đoàn kinh tế sở hữu Nhà nước, nhưng về thực chất đây là những tập đoàn doanh nghiệp. Họ vừa phải đảm bảo công năng là “quả đấm thép” của Nhà nước khi cần, nhưng cũng không từ bỏ mục tiêu của doanh nghiệp là lợi nhuận.

Điều này giải thích tại sao, khi thị trường tài chính sôi động, với lợi thế về quy mô, về tiền vốn và các mối quan hệ với hệ thống công quyền, các tập đoàn này đua nhau vươn vòi vào những lĩnh vực nóng sốt, có khả năng sinh lợi cao.

Đầu tiên là tài chính, bảo hiểm, chứng khoán, rồi tiếp sau đó là truyền thông, ngân hàng và tương lai là bệnh viện, trường học, khách sạn…, đều là những lĩnh vực mà để có được giấy phép, các doanh nghiệp ngoài quốc doanh phải mất nhiều năm trời với chi phí lobby cũng không phải ít.

Tập đoàn Vinashin là một ví dụ. Là tập hợp của hàng trăm doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghiệp đóng tàu, với vai trò là doanh nghiệp chủ lực trong chiến lược phát triển kinh tế biển, nhưng Vinashin đã vươn tới hàng trăm lĩnh vực khác. Vinashin có đủ đất đai “trên rừng, dưới biển”, chưa kể vô số các công ty to nhỏ của nó, kinh doanh thượng vàng hạ cám. Năm 2007, tập đoàn này được ưu tiên khai thác 750 triệu USD từ nguồn tiền bán trái phiếu Chính phủ. Gần đây, Vinashin lại được bảo lãnh để vay 2 tỉ USD từ một ngân hàng nước ngoài. Hiệu quả của những đồng vốn ấy, đang cần các số liệu tài chính được thông báo minh bạch trước bàn dân thiên hạ.

“Nền kinh tế vị thành niên” của chúng ta chỉ sở hữu một cánh đồng hữu hạn tài nguyên, nhưng với hơn 20 tập đoàn kinh tế được chiếm giữ tới 80% vốn tín dụng của các ngân hàng ấy, thì hàng ngàn doanh nghiệp ngoài quốc doanh hiện thiếu vốn cũng là một điều tất yếu.

Cuộc suy thoái kinh tế toàn cầu cũng đã khiến nền kinh tế Việt Nam bị ảnh hưởng ít nhiều. Tiến sĩ Nguyễn Văn Nam, nguyên thành viên ban nghiên cứu của Thủ tướng Chính phủ cho rằng, hai nguyên nhân chính của suy thoái kinh tế toàn cầu là khủng hoảng năng lượng và khủng hoảng lương thực. Với Việt Nam, là nước xuất khẩu dầu thô và xuất khẩu gạo, chúng ta hoàn toàn có thể đứng ngoài cuộc khủng hoảng ấy, nhưng vấn đề còn lại là sự mất cân đối tồn tại trong nhiều năm nay mới có dịp bộc lộ.

Bao giờ trưởng thành?

Nền kinh tế vẫn là “vị thành niên”, vậy bao giờ nó mới trưởng thành? Điều này tùy thuộc vào nhận thức của chúng ta. Nếu nhốt tư duy trong một định hướng có sẵn từ quá khứ thì dẫu tuổi tác nhiều nhưng không thể coi là người trưởng thành. Trong xu thế toàn cầu hóa, cần phải tôn trọng sự bình đẳng về cơ hội. Sự bất bình đẳng về phân bổ nguồn lực là một vật cản khiên các doanh nghiệp vừa và nhỏ khó có cơ hội phát triển. Trong khi đó, đây là khu vực tạo ra nhiều sản phẩm hàng hóa nhất, giải quyết nhiều việc làm nhất.

Bà Phạm Chi Lan, nguyên Phó Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, các doanh nghiệp Nhà nước vẫn tự hào đóng góp nhiều nhất vào ngân sách, nhưng liệu đóng góp đó có tương xứng với tỷ lệ tài nguyên quốc gia họ đang được quản lý và sử dụng. Hiện nay doanh nghiệp Nhà nước đang dùng nhiều, góp ít. Đã đến lúc họ phải chia sẻ chung trong khó khăn, không thể tiếp tục tình trạng không chịu chìa vai gánh vác.

Petro Việt Nam là một ví dụ. Được coi là một trong những tập đoàn thành công nhất ở Việt Nam, tuy nhiên nếu ghé mắt sang người láng giềng trong khối ASEAN là Malaysia, Petronas cũng ra đời cùng thời điểm với Petro Việt Nam, thì sau gần một phần tư thế kỷ sự khác biệt về quy mô và chất lượng doanh nghiệp. Khác với Petro Việt Nam là tập đoàn sống chủ yếu bằng xuất khẩu dầu thô thì Petronas là tập đoàn đa ngành, vươn tầm hoạt động kinh doanh ra hàng chục quốc gia khác nhau. Năm 2007, doanh thu của Petronas đạt 52 tỉ USD; Con số này của Petro VN là 14 tỷ USD.

Với doanh nghiệp Nhà nước, họ cần tập trung vào lĩnh vực then chốt Nhà nước giao, bởi gần như họ được trao độc quyền. Đã được giao độc quyền, hưởng một vài đặc quyền, anh vẫn đòi quyền như những người không được hưởng những đặc quyền đó. Doanh nghiệp độc quyền Nhà nước rồi mà vẫn còn cho mình quyền làm sang lĩnh vực khác bên cạnh việc phân tán lực lượng, sẽ tạo bất công và thiếu sòng phẳng.