ChúngTa.com

Hỏi: Nhiều người vẫn thắc mắc rằng để phấn đấu trở thành một nhà chính trị thì người ta phải hy sinh, nhưng khi đã đạt đến đỉnh cao thì tại sao Hồ Chí Minh vẫn sống theo nguyên tắc như vậy? Theo ông, đó là động cơ hay là thẩm mỹ chính trị của Hồ Chí Minh?

Trả lời: Tôi nghĩ là cả hai. Hồ Chí Minh hiểu người dân Việt Nam, hiểu tiến trình phát triển tâm lý xã hội của các giá trị văn hoá Việt Nam cho đến khi ông mất, thậm chí cả sau khi ông mất. Hồ Chí Minh sống khiêm tốn và giản dị là bởi vì ông biết rằng đó là một loại sức mạnh chính trị. Với tư cách là một nhà chính trị bậc thầy, một nhà chính trị khôn ngoan, Hồ Chí Minh hiểu rất rõ rằng cái đó không phải chỉ là tác phong, chỉ là tư đức mà còn là công cụ chính trị trong điều kiện của những xã hội như xã hội của chúng ta. Ông giữ gìn sự giản dị, khiêm nhường của mình không chỉ bởi vì đấy là lối sống tự nhiên của ông, mà còn vì ông hiểu rằng lối sống ấy tạo ra sức mạnh chính trị.

Hồ Chí Minh là một nhà chính trị có trí tuệ, ông không bản năng khi giản dị và khiêm tốn. Hồ Chí Minh đã từng sống trong những điều kiện không hề giản dị. Ông quen với nhiều người bạn lớn và những người bạn lớn của ông thì không phải người nào cũng khiêm tốn. Ông được những nhà văn hoá, những nhà khoa học bậc thầy như giáo sư Hoàng Xuân Hãn, giáo sư Trần Đức Thảo tôn sùng thành thủ lãnh, thành thần tượng của mình. Để đến gần và làm quen với những người như thế không phải là dễ, bản thân những mối quan hệ ấy xác lập những căn cứ rất căn bản để con người có thể tự hào. Tự hào và tự mãn là hai tờ giấy rất mỏng để bên cạnh nhau và khoảng cách giữa chúng còn mỏng hơn cả tờ giấy. Hồ Chí Minh hoàn toàn có điều kiện để tự hào và chỉ sao nhãng một chút thôi là trở thành kẻ tự mãn. Chỉ có trí tuệ chính trị mới làm cho ông không trở thành kẻ tự mãn được. Chỉ có ý thức tự giác về giá trị chính trị của sự khiêm tốn và giản dị mới giữ ông một cách tự giác trong ranh giới mong manh như vậy giữa tự hào và tự mãn. Nhiều nhà chính trị có thể vẫn vĩ đại nhưng khiêm tốn thì không. Vậy đấy là tính cách ngẫu nhiên của Hồ Chí Minh hay là thẩm mỹ chính trị của ông? Tôi khẳng định đấy là thẩm mỹ chính trị, bởi vì Hồ Chí Minh ý thức rất rõ rằng đối với nhân dân các nước chậm phát triển, đang phát triển như chúng ta thì sự khiêm tốn và giản dị là sức mạnh chính trị. Cho nên khi học tập tư tưởng Hồ Chí Minh cần phải khẳng định với những nhà chính trị rằng đánh mất sự khiêm tốn và giản dị chính là đánh mất sức mạnh chính trị chứ không phải là đánh mất tư đức. Khiêm tốn và giản dị không phải là phương thức để Hồ Chí Minh giữ gìn địa vị chính trị của mình mà đấy chính là sức mạnh chính trị của Hồ Chí Minh để hấp dẫn nhân dân, để dẫn nhân dân đi đến mục tiêu giải phóng chính họ. Con người chỉ có thể kiên nhẫn, nhẫn nhục trong tình yêu và trong sự khiếp sợ. Ở Hồ Chí Minh không có sự khiếp sợ, ông dám đứng lên làm một cuộc kháng chiến chỉ vì một điều, đó là tình yêu. Yêu ai, yêu cái gì mà Hồ Chí Minh kiên nhẫn như vậy đối với các phẩm chất của mình là giản dị và khiêm tốn? Đó là tình yêu nhân dân.

Hỏi: Vậy theo ông các phẩm chất của Hồ Chí Minh có tạo ra được sự hấp dẫn đối với các đồng chí của ông không?

Trả lời: Có một câu nói rất hay đại ý là không ai là vĩ nhân đối với người hầu phòng. Sự hấp dẫn đối với những kẻ ở xa và hấp dẫn đối với những người ở gần đòi hỏi hai loại công nghệ khác nhau, hai cách thức khác nhau. Không phải tất cả mọi người đều bị Hồ Chí Minh thu phục tuyệt đối và Hồ Chí Minh cũng không kỳ vọng điều ấy. Sự phân bố những người bị Hồ Chí Minh hấp dẫn không giống như hiện nay chúng ta mô tả. Tôi thấy rằng, những người có giáo dục bị Hồ Chí Minh hấp dẫn lâu hơn và sâu hơn so với những người ít giáo dục. Tại sao? Bởi vì đó là sự cảm phục có thật. Cho nên, sự phân bố những người bị Hồ Chí Minh thu phục không hề lệ thuộc vào việc họ có phải là người cộng sản hay không. Vậy Hồ Chí Minh hấp dẫn ai và hẫp dẫn bằng gì? Muốn học tập tư tưởng Hồ Chí Minh thì chúng ta phải biết Hồ Chí Minh hấp dẫn con người bằng gì. Nhưng nếu ai đó trả lời là bằng cái này hay bằng cái kia là sai. Bằng cái gì là do Hồ Chí Minh lựa chọn và sự lựa chọn đó rất kỹ đối với từng đối tượng. Hồ Chí Minh chủ động hấp dẫn người khác, Hồ Chí Minh có ý thức về việc tạo ra sự hấp dẫn của cá nhân mình đối với những đối tượng khác nhau và có ích cho sự nghiệp giải phóng nhân dân. Tuy nhiên, vượt lên trên tất cả, khát vọng giải phóng nhân dân là giá trị chung nhất và phổ biến nhất trong sức hấp dẫn của Hồ Chí Minh. Cho nên, đối với mỗi con người, học tập Hồ Chí Minh chính là học tập để cấu tạo cho tâm hồn mình có một chút gì đó chung với Hồ Chí Minh. Tôi là người học tập Hồ Chí Minh từ năm 16 tuổi, tôi đi tìm các giá trị tinh thần, giá trị tâm hồn của Hồ Chí Minh để học chứ không phải là học và làm theo tác phong của ông.

Hồ Chí Minh hấp dẫn người khác một cách có ý thức mà để mà hấp dẫn người khác một cách có ý thức thì phải rất đa dạng về đời sống văn hoá và tinh thần. Để hấp dẫn giáo sư Trần Đức Thảo thì Hồ Chí Minh phải có chất lượng của một nhà hiền triết hoặc ít nhất là biết hưởng ứng và cảm nhận các giá trị triết học. Hay nếu không phải là một nhà nhân văn, nếu không phải là một người có chất lượng văn học thì Hồ Chí Minh không hấp dẫn được giáo sư Nguyễn Mạnh Tường. Ở Hồ Chí Minh có những sự chuẩn bị rất chu đáo để hấp dẫn những đối tượng đặc biệt như thế. Nếu con người không chuẩn bị cho mình hấp dẫn thì làm sao hấp dẫn nổi những người như vậy? Hồ Chí Minh hấp dẫn cả những người như giáo sư Trần Đại Nghĩa, giáo sư Tạ Quang Bửu. Ở thời Hồ Chí Minh không có nhiều công cụ để thuyết phục và cũng không có các công cụ để khuất phục con người như bây giờ. Ông chỉ có những công cụ được khoác một bộ áo mà ai cũng hiểu được và cảm phục, đó là đạo đức. Giữ gìn đạo đức và rèn luyện các tiêu chuẩn đạo đức của mình là các công cụ chính trị duy nhất của Hồ Chí Minh. Cho nên, nếu không mài sắc cái vũ khí duy nhất mà mình có trong điều kiện khó khăn của chính quyền cách mạng thì làm sao Hồ Chí Minh trở thành nhà chính trị, nhà lãnh đạo thành công được. Đi tìm sự cảm phục của con người hay chinh phục con người, hấp dẫn con người là công cụ chính trị gần như duy nhất và chủ yếu của Hồ Chí Minh. Ngay cả sự quyết tâm của ông cũng tạo ra sự hấp dẫn.

Sự dũng cảm của HCM khi lên tàu đi thương thuyết mà hoàn toàn có thể bị bắt làm con tin cũng tạo ra sự hẫp dẫn. Bây giờ chúng ta không có nhiều người dũng cảm như thế. Cho nên, có thể nói Hồ Chí Minh hấp dẫn con người bằng tình yêu con người của mình, bằng ý chí sắt đá của mình, bằng sự dung dị và khiêm nhường của mình, bằng sự đa dạng tinh thần của mình, bằng sự thông thái của trí tuệ của mình.

Chính vì vậy, có thể coi "Sửa đổi lối làm việc" là một tuyên ngôn về cách thức chính trị. Nó không hoàn toàn giống như cái tên của nó. Học tập cuốn sách "Sửa đổi lối làm việc" là một cách thức để phục sinh lại sức mạnh chính trị của những người cộng sản Việt Nam, hay là của bất kỳ đảng chính trị Việt Nam nào cầm quyền. Và thực chất sửa đổi lối làm việc là sửa đổi lề lối quan hệ với nhân dân.

Hỏi: Với tư cách là một nhà nghiên cứu chính trị, theo ông, ở thời điểm hiện tại những bài học nào từ Hồ Chí Minh vẫn có giá trị thiết thực và những bài học nào chỉ còn là giá trị lịch sử?

Trả lời: Để trở thành một con người hấp dẫn người khác và có thể xây dựng quan hệ thân ái với con người thì không có bài học nào chỉ còn giá trị lịch sử. Nó vẫn còn tiếp tục có giá trị vĩnh viễn. Rèn luyện mình để trở thành một người hấp dẫn với con người, thân thiện với con người, gần con người và hiểu con người là những kinh nghiệm có giá trị vĩnh viễn. Chừng nào con người còn thì sự rèn luyện như vậy vẫn còn cần thiết. Chúng ta đừng rèn luyện mình để mị dân. Cần phải rèn luyện mình để nhân dân cảm phục về sự chân thành, về sự uyên bác của mình. Cần phải rèn luyện để nhân dân khâm phục tài của mình, khâm phục đức của mình, khâm phục lòng tốt của mình, khâm phục cả sự lãng mạn và chân thực của mình. Nếu trong tâm hồn anh không có tình yêu đối với đồng chí, với đồng loại thì anh không học tập Hồ Chí Minh được. Suy ra cho cùng, sự chân thật chính trị là vũ khí cơ bản của nhà chính trị. Nhà chính trị chân chính là người biết thuyết phục xã hội bằng sự chân thật chứ không phải bằng các mưu mẹo và càng không phải bằng các biện pháp tuyên truyền.

Học tập đạo đức và tư cách Hồ Chí Minh trước hết nên được tổ chức ở bộ phận cao nhất của đời sống chính trị Việt Nam bây giờ, và nếu chúng ta không học một cách chân thành thì chúng ta sẽ không có sức mạnh chính trị. Thời đại càng phát triển thì giá trị này của Hồ Chí Minh càng lớn. Xã hội càng dân chủ thì càng cần phải thuyết phục con người chứ không phải là cưỡng bức con người. Khi nào mà con người còn quyền tự do thích và không thích thì những cách thức của Hồ Chí Minh còn có giá trị. Có những lúc con người có thể cưỡng bức được tình yêu của người khác, hoặc trong thời đại này người ta còn có thể mua sự ủng hộ và sự yêu mến của người khác, nhưng bằng những cách thức như vậy không thể tạo ra những tình cảm ổn định, và không thể tạo ra các hiệu quả chính trị bền vững.

Xin trân trọng cảm ơn ông!