ChúngTa.com

Được rồi, không hẳn tất cả đều là lỗi của bố mẹ bạn

Cô bạn Sara của tôi đúng là ngu ngốc khi nói với mẹ rằng, cô ấy đã phải tới gặp chuyên gia tâm lý trị liệu để nhờ họ tư vấn những vấn đề tồn tại trong các mối quan hệ của mình. Mẹ cô ấy đã nói: “Mẹ sẽ tiết kiệm cho con rất nhiều thời gian và tiền bạc bằng cách nói cho con điều mà rốt cuộc bác sĩ tâm thần sẽ nói với con, đó là: “Tất cả đều là lỗi của mẹ bạn”. Sara cười và nói: “Thôi nào, mẹ, điều đó không công bằng. Còn có lỗi của bố con nữa, và con dám chắc rằng giáo viên cấp hai của con cũng phải chịu một phần trách nhiệm”.

Bất kỳ người nào đã bước qua tuổi 12 đều biết: trong mỗi lời chế nhạo luôn hàm chứa một sự thật nào đó. Kỳ thực, mẹ Sara đã lo lắng rằng con gái có thể đổ hết mọi tội lỗi lên đầu bà vì những điều thất vọng trong cuộc sống của cô, còn Sara thì bắt đầu đi tới kết luận rằng hầu hết những điều thất vọng của cô đều liên quan tới – hoặc đều có phần trách nhiệm của – những người đã nuôi nấng, dạy dỗ cô trong những năm đầu đời.

Cũng như nhiều người, Sara tìm tới phương pháp trị liệu nhằm tìm căn nguyên những vấn đề của mình, nhưng về cơ bản, cũng chỉ dừng ở đó mà thôi. Cô đã nhận ra những điều từ thời thơ ấu có ảnh hưởng tới con người “người lớn” trong cô sau này; cô đổ lỗi cho bố, mẹ, cô giáo dạy cấp Hai và một số người bạn trung học, rồi đột nhiên không tới gặp bác sĩ tâm lý nữa. Cô nghĩ rằng, đổ lỗi cho người khác vì những bất hạnh của mình là đủ rồi.

Thực tế, không phải như vậy. Việc đổ lỗi cho người khác có thể làm những suy nghĩ nhất thời của cô về bản thân khá lên một chút, nhưng nó không có tác dụng giải đáp bài toán nan giải trong mối quan hệ tệ hại của cô. Việc đổ lỗi không thể giúp cô hiểu được tại sao mình lại quyết định lựa chọn tình yêu này, hay tại sao những điều từng cuốn hút cô ở người bạn đời giờ lại làm cho cô phát điên lên. Việc đổ lỗi không giúp tìm ra cách giải quyết các mối quan hệ của cô... thậm chí còn chẳng giúp cô xác định được liệu mối quan hệ đó có thể giải quyết được hay không.

Vì đổ lỗi chẳng giải quyết được vấn đề gì nên chúng ta hãy tạm gác nó qua một bên. Hãy gạt bố mẹ, bạn bè, thậm chí là cả người bạn đời của bạn ra khỏi cuộc thảo luận của chúng ta một lúc. Hãy chỉ nói về bạn thôi. Trong năm chương của cuốn sách này, tôi sẽ nói cho bạn biết rằng, điều then chốt để giữ gìn những mối quan hệ yêu thương là phải hiểu được đối tượng vô cùng phức tạp đang đọc những dòng chữ này. Để có thể hòa hợp với những người khác, đầu tiên, bạn cần phải có những hiểu biết nhất định về chính con người bạn.

Xin kể một câu chuyện ngắn như thế này: Ông chủ cũ của tôi tôn sùng tất cả những thứ ngớ ngẩn mà ông ta đã học được ở ngôi trường kinh doanh của mình, vì thế ông ta rất thích vẽ sơ đồ, bảng biểu để lý giải cho mọi thứ. Thế nên cứ mỗi tuần, nhân viên chúng tôi lại phải vẽ một hoặc hai biểu đồ minh họa cơ cấu phòng ban, kế hoạch kinh doanh... thậm chí là cả tính cách của chính mình. Tôi đệ trình đơn xin từ chức, và ông ta tặng tôi một bản vẽ, mà theo ông ta là nó có ích cho tôi, dù việc tiếp theo tôi chọn có là gì chăng nữa.

Ông ta đã vẽ một ô cửa sổ có bốn tấm kính, hai tấm cao và hai tấm rộng. Phía trên hai ô kính trên cùng, ông ta viết dòng chữ “Điều người khác biết về anh”và “Điều người khác không biết về anh”.Dọc theo hai ô kính bên trái, ông ta viết “Điều anh biết về bản thân” và “Điều anh không biết về bản thân”. Còn bên trong những ô kính, ông ta viết “Điều anh biết về bản thân mà người khác không biết”, “Điều cả bản thân và người khác đều biết về anh”, vân vân và vân vân.

Ông ta nói: “Philip, nếu bây giờ cậu giấu những điều đã biết về bản thân, dù người khác có biết điều đó hay không, thì cậu cũng chỉ còn hai thứ: điều không ai có thể biết về cậu, và điều mà người khác biết về cậu nhưng cậu lại không biết. Đó là điều cuối cùng mà mỗi chúng ta nên chú trọng. Chúng ta cần học được một điều rằng, người khác có thể cho chúng ta biết nhiều về bản thân chúng ta”. Tôi đã cố gắng lắm mới có thể kìm chế không nói ra những điều mà tất cả nhân viên chúng tôi đều biết về ông ta. Tôi không dám nói – vì sợ mất “cần câu cơm” – và cảm ơn ông ta vì đã tặng tôi ô cửa sổ có bốn tấm kính đó.

Nhiều năm sau, tôi vẫn nghĩ về bức vẽ đó, và nhận ra có thể học đôi điều rất thú vị, nếu biết tập trung vào tấm kính nào.

Có những điều về bạn mà chẳng ai biết, kể cả bản thân bạn. Nhưng ông chủ quá cố của tôi cũng không đúng khi nói có những điều không thể biết.

Thực ra, ý thức được điều này sẽ giúp bạn hiểu tại sao mình lại có sức cuốn hút với một số người, và tại sao, cùng với thời gian, các mối quan hệ lại bắt đầu rạn nứt, giống như một người từ sung sướng, thảnh thơi có thể trở nên căng thẳng, đau khổ vậy.

Như hầu hết mọi người, bạn có thể tin rằng mình là người đưa ra những lựa chọn yêu thương – có nghĩa là chọn những người bạn đời lãng mạn, cả tạm thời và lâu dài – phần lớn dựa trên những đặc điểm nổi bật bên ngoài như ánh mắt, sự hài hước hay sự thừa nhận của xã hội. Điều mà có lẽ bạn không nhận ra là vẫn còn rất nhiều thứ tiềm ẩn bên trong mỗi con người tác động sâu sắc đến tâm tư của bạn. Vì thế, bạn có thể bị hấp dẫn bởi một khuôn mặt rất cuốn hút, nhưng bạn cũng có thể xao động trước những điều ẩn sâu trong cá tính của người khác – điều tạo ra những phản ứng vô thức trong con người bạn. Chính những phản ứng này, cả tích cực và tiêu cực, đã nhanh chóng đẩy bạn vào các mối quan hệ... và qua thời gian, lại chia tách những mối quan hệ này.

Điều đáng mừng là dù có vẻ bí ẩn, nhưng những phản ứng vô thức này lại có thể đoán trước được, và chính nhờ đó đã cho chúng ta đôi chút “manh mối” để biết được nguồn gốc mọi chuyện. Từ những “manh mối” này, chúng ta có thể tìm hiểu được chính cá tính của mình, và bắt đầu ý thức được (cũng như thay đổi) nhiều điều ở con người chúng ta, khiến chúng ta trở nên cuốn hút trong mắt những người không phải vốn sinh ra là để dành cho chúng ta, hay phá hoại mối quan hệ yêu thương ổn định mà lẽ ra ta đã có với một người nào đó tưởng chừng rất hợp với chúng ta.

Cho phép tôi giới thiệu với các bạn người thầy đã giảng dạy cho chúng tôi tất cả những chuyện này, Tiến sĩ Bernie Katz. Từng là nhà tư vấn cho các đôi uyên ương và giáo sư tâm lý trong suốt bốn thập kỷ qua, Bernie đã làm việc với không biết bao nhiêu người trong rất nhiều giai đoạn tình cảm khác nhau: từ những cặp đôi đang băn khoăn về việc có nên gắn bó cả đời với nhau không tới những cặp đôi đã kết hôn được cả thập kỷ. Do đặc thù công việc, Bernie đã đối mặt với hầu như mọi loại quan hệ mà bạn có thể tưởng tượng được, và cả một số kiểu quan hệ mà có lẽ bạn chẳng bao giờ ngờ đến... Bạn nên, rất nên biết ơn ông vì điều đó.

Điều mà Bernie đã khám phá ra, và cũng chính là điều chúng tôi muốn trình bày trong chương tiếp theo, là ngay từ những ngày đầu của bất kỳ một mối quan hệ yêu thương nào, người ta đều có thể tìm được đầy đủ thông tin cần thiết để phán đoán tương đối chính xác về mối quan hệ đó rốt cuộc có làm cho mình hài lòng hay chỉ toàn những mâu thuẫn. Tất nhiên, điều quan trọng là phải nhận biết được những dấu hiệu để phán đoán... và làm thế nào để “đọc vị” được ý nghĩa của chúng.

Có một điều đáng mừng là ngay cả khi bạn khám phá ra những dấu hiệu dự báo mối quan hệ của mình – mà cũng như mọi người, bạn có thể đã bỏ qua – thì cũng vẫn chưa phải là quá muộn để chuyển hóa mối quan hệ mâu thuẫn thành nhiều mối quan hệ hạnh phúc. Dù cô bạn Sara của tôi không thôi đổ lỗi cho người khác và chuyển sang giai đoạn điều trị “Làm thế nào để áp dụng một cách hiệu quả điều mình mới học được?”, nhưng vẫn có thể tạo ra những thay đổi trong chính con người bạn để cải thiện mối quan hệ với người bạn đời. Sau này, chúng ta sẽ nói chuyện về những phương pháp mà Bernie đã dùng để đạt được điều đó.

Đầu tiên, chúng ta sẽ nói về chính bạn. Vì cá tính là yếu tố then chốt làm nên sự thành công hay thất bại trong mối quan hệ của bạn, nên chúng ta sẽ bắt đầu với việc tìm hiểu cá tính của bạn đã phát triển như thế nào. Bạn có để ý tới từ “phát triển” không? Ngược với điều người khác khẳng định – “Thật ngạc nhiên, cháu rất giống bà ngoại” – cá tính không mang tính di truyền. Bạn không sinh ra với những niềm yêu, ghét, điểm mạnh, điểm yếu và những nỗi sợ sẵn có từ người thân. Những điều này sẽ trở thành một phần con người bạn qua quá trình bạn tiếp xúc với xã hội phức tạp kể từ khi cất tiếng khóc chào đời. Vì thế, có thể bạn có đôi mắt giống bố, nhưng không có nghĩa là bạn lại có những kinh nghiệm giống như bố bạn... và cũng chẳng thể nói rằng cá tính của bạn giống hệt cá tính của bố hay bất kỳ một người nào khác.

Một trong những yếu tố có vai trò quan trọng trong việc phát triển cá tính của bạn chính là tiềm thức – “ngôi nhà” chứa đựng những điều bí mật chẳng ai biết về bạn, thậm chí là chính bạn. Hầu hết những câu hỏi do bạn tự đặt ra, thậm chí là cả những câu hỏi chẳng liên quan gì tới thế giới tình cảm của bạn như “Sao mình lại không chọn một chế độ ăn kiêng giản đơn nhỉ?” hay “Mình biết là mình phải hoàn thành công việc này, nhưng sao lại không thể trì hoãn thêm nhỉ?” đều có thể trả lời, với điều kiện bạn làm chủ được tiềm thức của mình, nghĩa là bạn phải biết nhận thức. Tin hay không tùy bạn, nhưng bạn có thể bắt đầu thực hành điều đó, và chúng ta sẽ xem xét vô số cách giúp bạn hiểu và “xử lý” những dấu hiệu mà tiềm thức vẫn luôn gửi cho bạn. Từ giấc mơ tới những kiểu hành vi lặp đi lặp lại, tiềm thức có thể nói với bạn nhiều điều, và từ đó bạn cũng học được cách lắng nghe như thế nào.

Sau này, khi bạn đã hiểu rõ hơn về cá tính của mình, chúng tôi sẽ đưa người bạn đời của bạn vào cuộc, và bắt đầu tìm hiểu khái niệm “hóa chất yêu thương”. Chúng ta sẽ tìm hiểu cảm giác yêu thương tích cực phát triển như thế nào, và những cảm giác đó thực ra là những kiểu phản ứng nào trong cá tính của chúng ta (ý thức và vô thức) trước cảm hứng yêu đương của bản thân.

Từ đó, chúng ta thảo luận về sự phát triển và thay đổi của một mối quan hệ yêu thương từ “cô ấy là người phụ nữ hoàn hảo!” trong tuần trăng mật tới khi cảm thấy “Anh ấy vẫn luôn phiền toái như vậy sao?” Việc hiểu được những mâu thuẫn nảy sinh và phát triển như thế nào trong một mối quan hệ chính là chìa khóa giúp bạn nhận ra sự tồn tại của chúng trong những mối quan hệ của chính bạn; ở đây chúng ta chưa vội bàn tới cách đối phó với chúng. Cuối cùng, chúng ta sẽ làm sáng tỏ liệu pháp tâm lý cặp đôi, liệu pháp vốn được coi là lựa chọn tốt nhất, khi mà việc xác định những vấn đề trong mối quan hệ của bạn cũng như việc từng bước giải quyết chúng có vẻ như không thực hiện được. Như Bernie đã nói với biết bao nhiêu đôi lứa sau ngần ấy năm, khi đã dùng tới liệu pháp cặp đôi, thì chính mối quan hệ của các bạn, chứ không phải các bạn, là bệnh nhân.

Mối quan hệ nào cũng tiềm ẩn nhiều khúc mắc, giống như mọi cỗ máy cuối cùng rồi sẽ hỏng. Mong bạn thứ lỗi khi tôi so sánh mối tình hay cuộc hôn nhân của bạn với một chiếc xe ô tô, nhưng quả thật chúng rất giống nhau: nếu bạn chăm sóc chiếc xe của mình đúng mực, thay dầu, tìm hiểu nguyên nhân gây ra những tiếng động lạ, chắc chắn nó sẽ chạy tốt trong một thời gian rất dài. Trái lại, nếu bạn bỏ qua dù chỉ một dấu hiệu bất thường rất nhỏ thì bạn có biết rằng, vũng nước nhỏ trên sàn nhà xe ngày hôm nay sẽ là nguyên nhân hỏng động cơ xe ngày mai?