Ao làng và Nobel Văn học

07:16 SA @ Thứ Năm - 08 Tháng Mười, 2015

Ông (bà) ấy là ai? Ông (bà) ấy đã đến Việt Nam hay chưa? Có cuốn nào của ông (bà) ấy đã được dịch sang tiếng Việt? Người trong giới viết lách và độc giả quan tâm thời sự văn chương ở Việt Nam vẫn thường hỏi nhau như vậy mỗi lần viện hàn lâm Thuỵ Điển công bố một tên tuổi đoạt giải Nobel Văn học.


Nếu tác giả Nobel Văn học năm đó từng được dịch ra tiếng Việt, chúng ta sẽ hoan hỉ nói với nhau rằng, tác phẩm, tiểu sử của ông ta từng “được phát hiện” ở Việt Nam. Và dĩ nhiên, chúng ta sẽ dành cho dịch giả, con người vốn âm thầm đứng sau mỗi tác phẩm kia một sự kính trọng đặc biệt – kính trọng vì ông ta, hẳn không phải là rủi may, đã phát hiện ra những tác phẩm giá trị và đưa đến với xứ sở “hẻo lánh” này ngay từ khi nó còn chưa được thiên hạ đóng chuẩn vàng ròng (cứ mặc định rằng, Nobel là một giải thưởng có giá trị đóng chuẩn sự nghiệp văn chương cho những tên tuổi lớn).

Và phía sau sự kính trọng dành cho dịch giả, chúng ta sẽ tiếp tục đặt ra câu hỏi, như vậy thì khi dịch sang tiếng Việt, nó được đón nhận như thế nào? Có gì đặc biệt so với các cuốn sách làng nhàng khác?

Đã có những tác giả Nobel văn học xuất hiện tại Việt Nam từ rất sớm. Le Clézio (Nobel 2008) là một ví dụ. Từ 11 năm trước khi Clézio nhận Nobel Văn học, dịch giả Huỳnh Phan Anh đã dịch sang tiếng Việt tiểu thuyết Désert(Sa mạc, NXB Hội Nhà Văn, 1997). Sa mạc là cuốn sách quan trọng bậc nhất trong sự nghiệp của nhà văn này, nhưng khi ra mắt tại Việt Nam, tầm vóc của nó chỉ được ghi nhận bằng… truyền miệng qua những nhóm đọc sách tinh ý. J.M Coetzee, nhà văn Nam Phi đoạt Nobel Văn học 2003 nhưng trước đó một năm, cuốn tiểu thuyết Disgrace, bản dịch tiếng Việt là Ruồng bỏ (Thanh Vân dịch, NXB Phụ Nữ, 2002) đã được giới thiệu tại Việt Nam và không tạo ra nhiều dư luận như sau khi tác giả của nó được xướng danh tại giải Nobel. Năm nay, nhà văn Peru Mario Vargas Llosa được gọi tên ở Nobel Văn học 2010 cũng vậy. Những người đọc sách Việt Nam có thể hân hoan vì từ năm 1986, tác phẩm quan trọng của ông này là La tía Julia y el escribidor (Dì Hulia và nhà văn quèn – Vũ Việt dịch, NXB Tác Phẩm Mới) đã được xuất bản tại Việt Nam. Nhưng, cũng phải nói với nhau rằng, tại Việt Nam, số phận của tác phẩm Mario Vargas Llosa có vẻ hẩm hiu hơn so với các tiểu thuyết của Gabriel Garcia Márquez. Cùng là tầm vóc đại thụ của văn chương Mỹ Latinh, nhưng Márquez may mắn hơn, được Nobel gọi tên từ 1982 và, trời sinh cho Márquez một ông Nguyễn Trung Đức – dịch giả tiếng Việt giỏi, dấn thân!

Tác phẩm của nhà văn Peru Mario Vargas Llosa – Nobel 2010, từng được dịch ở Việt Nam năm 1986 Ảnh: T.L


Như vậy, hiểu biết về các tác giả lớn với người đọc văn chương thế giới bằng tiếng Việt chủ yếu trông chờ vào khả năng thẩm định giới thiệu của những dịch giả thính nhạy và giới phê bình, truyền thông tinh ý. Song, điều này cũng “hên xui”. Vì có khi quan điểm dịch thuật của tác giả lại không ăn khớp với quan điểm kiểm duyệt của hệ thống xuất bản, để hoang phí nhiều bản dịch tốt của những tác phẩm, tác giả tầm vóc trên thế giới mà lẽ ra độc giả đã được biết đến.

Ngoài ra, với những tác phẩm giá trị được giới thiệu sớm tại Việt Nam, thì tình trạng thụ động, bệnh thiếu thông tin và chứng “ăn theo” thông tin có sẵn bên ngoài của giới truyền thông, phê bình cũng góp phần làm cho nhiều tác phẩm giá trị khi đến Việt Nam chịu số phận hẩm hiu. Và dù rất ngưỡng mộ các dịch giả, vẫn phải nói rằng, việc chọn lọc và dịch thuật trước đây vẫn diễn ra theo kiểu ngắn hạn, thiếu sự dấn thân khám phá có tính hệ thống để giúp người đọc dễ dàng nhận diện chân dung của từng tác giả, sự nghiệp văn chương một cách rõ ràng. Điều này cũng dễ hiểu, vì nhiều dịch giả hiện nay thiếu vắng khả năng phê bình tác phẩm và có độ xác tín cao vào chính tác phẩm mà mình chọn lựa dịch thuật.

Gần đây, một số dịch giả trẻ đã nhận ra điều này, việc lập dự án, chọn lựa và dịch thuật trọn bộ tác phẩm của từng tác giả lớn đang được tiến hành. Việc mua tác quyền trọn bộ và sớm cung cấp cho độc giả những tác phẩm quan trọng đang là “sự kiện” văn chương thế giới đã được một số nhà xuất bản, công ty sách tư nhân trong nước tiến hành. Và nhờ thế, Orhan Pamuk, Le Clézio, Salman Rushdie, Haruki Murakami, Paul Auster… và sắp tới là Umberto Eco, Phillip Roth hay Mario Vargas Llosa… sẽ đến với độc giả tiếng Việt một cách hệ thống cùng với những thông tin hiểu biết “bền vững” hơn.

Và chúng ta lại sẽ đặt câu hỏi: Tác phẩm của ông (bà) ấy đã đến Việt Nam chưa? Chưa. Cho đến nay, mỗi kỳ thế giới rộn ràng với giải Nobel Văn học, câu hỏi quen thuộc này vẫn lởn vởn trong giới quan tâm tại Việt Nam ở một nền văn học còn “hẻo lánh”, mức độ hội nhập chưa cao, rào cản văn hoá, ngôn ngữ và cơ chế xuất bản còn quá lớn.

Rất nhiều tác giả quan trọng đối với thế giới hãy còn xa lạ với Việt Nam. Rất nhiều tác phẩm hàng đầu thế giới đang “đầu hàng” trên con đường nhọc nhằn đến với vài ngàn độc giả tiếng Việt. Đó là nguyên nhân chính sinh ra một chứng bệnh nguy hiểm: “Giải thưởng thế giới, Nobel văn chương đâu phải là cái đinh gì ghê gớm lắm. Nền văn học của ta mới rực rỡ hoành tráng biết bao!

FacebookTwitterLinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Nếu chỉ có sách giải trí, văn học đi vào con đường tự sát

    19/07/2018Nhà phê bình Nguyễn HòaĐể viết sách giải trí, yếu tố kỹ thuật là yếu tố hạng hai và ý tưởng là một thứ xa xỉ. Một người chỉ viết như thế, sẽ khó trở thành nhà văn. Một nền văn học chỉ có tác phẩm như thế, sẽ là một nền văn học đang đi trên con đường tự sát…
  • Dấu ấn phương tây trong văn học Việt Nam hiện đại - vài nhận xét tổng quan*

    05/05/2016Nguyễn Văn DânKhảo sát những dấu ấn của văn học nước ngoài trong một nền văn học dân tộc là một trong những đề tài của văn học so sánh ứng dụng. Trong bài này, chúng tôi chỉ khảo sát những dấu ấn của văn học phương Tây trong văn học Việt Nam hiện đại và đánh giá ý nghĩa của chúng dưới góc độ văn học so sánh, chứ chúng tôi hoàn toàn không có ý nói rằng văn học Việt Nam chỉ là những dấu ấn của phương Tây.
  • “Tôi dịch triết học với mong muốn VN có ngôn ngữ triết học”

    06/02/2015Kim Anh thực hiệnGiải thưởng này càng cao quý đối với tôi vì nó mang tên của một nhà trí thức, nhà tư tưởng kiệt xuất của dân tộc ta mà tôi hằng ngưỡng mộ - Phan Châu Trinh. Liên hệ so sánh Phan Châu Trinh với V.Soloviev, tôi bất ngờ nhận ra hơn một nét tương đồng, hơn một điểm gần gũi giữa hai trí tuệ lớn và hai lương tâm lớn này. Cả Soloviev lẫn Phan Châu Trinh đều cho chúng ta những tấm gương sáng không phai mờ về chủ nghĩa yêu nước đích thực.
  • Cần có một nền dịch thuật đàng hoàng, lành mạnh

    29/12/2009Nguyên NgọcCách đây gần một thế kỷ, nền văn học hiện đại Việt Nam đã hình thành, phần rất lớn do ảnh hưởng của văn học và văn hóa phương Tây, chủ yếu là Pháp. Ảnh hưởng đó rất cơ bản, sâu sắc và toàn diện. Cơ bản: nó đưa nền văn học ấy chuyển hẳn sang một thời đại mới, chính thức bước vào thời hiện đại.
  • Sách dịch ở Trung Quốc và sách dịch ở Việt Nam

    16/12/2009Nguyễn Minh HoàngTheo những số liệu của tờ China Book Business Report, tạp chí ra hàng tuần chuyên cung cấp thông tin về sách vở và về những hoạt động của ngành xuất bản, thì hiện nay khắp Trung Quốc có 568 nhà xuất bản, gồm 219 nhà xuất bản Trung Ương và 349 nhà xuất bản địa phương.
  • Nghề dịch

    03/11/2009Nguyễn Khắc ViệnKhông phải đa số người Việt Nam trực tiếp đọc thơ Baudelaire, cũng như không mấy người Pháp đọc thẳng Truyện Kiều. Sự giao lưu văn hóa bắt buộc phải qua dịch thuật, mỗi nước phải có một đội ngũ dịch không cần đông, nhưng cần hết sức tinh, nắm được, sử dụng được ngôn ngữ cả hai bên ở mức tinh vi, tế nhị, nhuần nhuyễn… Không một quốc tế ngữ nào thay thế được.
  • Hội dịch sách

    23/09/2009Nguyễn Văn VĩnhỞ thế–dan này, xem trong các nước, phàm nước nào đã gọi là nước văn–minh, là cũng có văn–chương riêng cả, tiếng nói thế nào, chữ viết như thế. Mà cái văn–minh người ta cũng ở đó mà ra, vì chữ có là ảnh tiếng nói thì mới dùng để chuyền sự hay đi trong nước ai ai đều học được cả.
  • Dịch giả Nguyễn Văn Vĩnh - chiếc cầu nối văn hóa Đông Tây

    28/07/2009Hoàng TiếnNền văn hóa phương Tây, ta chỉ mới làm quen độ hơn trăm năm nay. Những người có công bắc chiếc cầu nối để ta hiểu phần nào nền văn hóa phương Tây, cũng như để người phương Tây phần nào hiểu nền văn hóa Việt Nam, là lớp trí thức hồi đầu thế kỷ, mà ông Nguyễn Văn Vĩnh là người đáng được ghi công đầu.
  • “Giải thưởng chỉ là một phần của đời sống văn học”

    03/04/2007Lương Lê GiangNăm 2006 tình hình văn học Việt Nam có nhiều cái "nóng”, sự "bùng nổ" lẫn những "sự cố" trong việc trao giải thưởng. Dưới đây là ý kiến của nhà thơ ThanhThảo về những vấn đề này...
  • Đến bao giờ - những đỉnh cao văn học?

    20/07/2006Phong LêTác dụng thanh lọc của văn học - nghệ thuật đến từ sự phát hiện và tôn vinh cái Đẹp của cuộc đời, gắn với một giá trị nhân văn, vì hạnh phúc của con người; vì sự giải phóng và phát triển con người. Trong cuộc tìm kiếm ấy, nhà văn như một kẻ tử vì đạo, dũng cảm trong chống trả, đối phó với mọi uy hiếp, đe dọa đến từ các hệ quyền lực và cả với sự không an toàn của xã hội...
  • Về tác phẩm văn học đỉnh cao

    30/06/2006Phạm Tiến DuậtTrong những năm vừa qua, mặc dầu Hội Nhà văn Việt Nam và nhiều tổchức văn học và nghệ thuật khác đã trao giải thưởng văn học thường kỳ, một năm hoặc 5 năm một lần, nhưng hầu như các tác phẩm và tác giả được giải rất mau chìm vào quên lãng. Chúng ta đang thiếu vắng các tác phẩm văn học lớn, có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật, những tác phẩm có khả năng rung động hàng triệu người, những tác phẩm có tác động xã hội to lớn, vừa trực tiếp lại vừa lâu bền...
  • Trực diện với Văn học Việt Nam thế kỷ XX

    01/12/2005Nguyễn HoàBị hấp dẫn bởi tên gọi Văn học Việt Nam thế kỷ XX, tôi đã đọc cuốn sách với hy vọng được mở mang tầm nhìn, được bổ sung tri thức, được giúp lý giải các hiện tượng, các vấn đề lý luận - thực tiễn của văn chương - văn học dân tộc trong thế kỷ XX. Tiếc thay càng đọc thì nỗi thất vọng lại càng lớn dần...
  • xem toàn bộ