ChúngTa.com

Xem »

• Đưa vào triết học (phần 1)
• Đưa vào triết học (phần 2)
• Đưa vào triết học (phần 3)
• Đưa vào triết học (phần 4)
• Đưa vào triết học (phần 5)
• Đưa vào triết học (phần 6)
• Đưa vào triết học (phần 7)

A - Mô tả một vài trường hợp

1) Trong sinh hoạt yêu đương

Một người con trai tìm cách làm quen một người con gái, sau khi đã quen biết, chàng đề nghị với nàng một chỗ hẹn hò hôm đó. Nàng suy nghĩ: Đi, tức là dấn thân vào phiêu lưu, thế nào cũng đưa đến một quyết định, một gắn bó. Nhưng không đi cũng tiếc: những cảm giác dễ chịu, êm đẹp của một buổi hẹn hò. Sau cùng nàng cứ đi nhưng sẽ làm sao khỏi phải quyết định, ưng thuận gắn bó,hay kéo dài thời gian triển hạn gắn bó. Đến chỗ hẹn hò, chàng tán tỉnh ca tụng tài sắc của nàng, nàng biết đó chỉ là kỹ thuật sửa soạn, mời gọi nàng phải “dấn thân”, nhưng nàng cứ tưởngnhững lời đó thực sự chỉ nhằm ca tụng tài sắc nàng thôi. Thế rồi, việc phải đến: Chàng cầm tay nàng. Nếu để yên tay mình trong tay chàng tức là ưng thuận gắn bó, nếu rút ra, tức là chưa ưng thuận, nhưng lại mất hết cảm khoái. Cuối cùng, nàng cứ để yên tay mình trong tay chàng nhưng làm như không để ý tới, không hay biết gì cả vì lúc đó nàng vẫn nói với chàng những chuyện xa xôi, lý tưởng… Như thể tâm trí nàng đã tách khỏi bàn tay ấm nóng, tuy thực sự vẫn hưởng thụ những rung cảm của sự đụng chạm thân xác.

2) Trong sinh hoạt chính trị

Người sinh viên du học thành tài ở lại ngoại quốc

Khi đi, người sinh viên dự định học xong sẽ về nước. Nhưng khi học xong, thời cuộc vẫn chưa thuận tiện. Không đủ can đảm về Bắc, cũng không đủ can đảm về Nam, người sinh viên đành lựa chọn ở lại ngoại quốc (đặc biệt ở Pháp) để chờ đợi về nước.

Thực ra người sinh viên đã lựa chọn ở lại Pháp, và một cách dứt khoát, vì đời sống trước mắt chắc chắn sung sướng không dám phiêu lưu về nước (đã lập gia đình, có công ăn việc làm ở Pháp rồi). Nhưng người sinh viên trên vẫn từ chối không dám nhìn nhận sự lựa chọn đó trong ý thức và ước muốn, do đó vẫn làm như thể chưa lựa chọn dứt khoát, như thể vẫn mong muốn về nhà và chắc chắn sẽ về hay như thể có tác dụng vào tình thế bên nhà (tuy thực sự chẳng ăn thua gì).

Thực ra người sinh viên chỉ giả vờ lựa chọn, nhưng cuối cùng lại tin thực điều mình giả vờ. Chính vì thế mà anh coi là quan trọngviệc anh ở lại ngoại quốc và điều đó làm cho anh đố kỵ thù nghịch với những sinh viên khác, bất đồng ý kiến với anh nhưng cũng có thái độ đã lựa chọn ở lại mà cứ làm như thể chưa lựa chọn như anh. Đó là lý do giải thích tại sao có bè phái, có nhóm nọ nhóm kia chống đối chính trị với nhau ở Pháp trong khi nếu họ đã lựa chọn rồi, nghĩa là không còn liên hệ mật thiết với quê hương nữa, có lẽ họ sẽ khiêm tốn hơn và dễ dàng chấp nhận nhau hơn.

Nhà chính khách đĩ điếm

Chính khách không phải là nhà cách mạng. Người làm cách mạng thực sự, dám hy sinh và không nhằm chính quyền như một phương tiện tạo địa vị, chức tước, quyền lợi. Thực ra khi họ nhận cộng tác với một chế độ mà họ biết là tay sai ngoại bang, thối nát bẩn thỉu, độc tài, họ cộng tác vì quyền lợi, địa vị, nhưng họ tạo ra đủ lý do chính đáng, cao cả để biện hộ cho sự cộng tác đó, nhất là khi họ là trí thức (trường hợp Tôn Thọ Tường, Phạm Quỳnh). Họ biết những lý do đó là ngụy biện, nhưng họ vẫn giả vờ làm như thể họ tin thật những điều họ đã giả vờ trên. Thế rồi khi chế độ lung lay, sắp đổ, họ làm một vài cử chỉ phản đối, hoặc đệ đơn từ chức nhân danh này nọ, nếu bị đi tù ít lâu càng có thành tích chống đối, làm vốn cho việc chuyển sang phục vụ chế độ mới.

Phản đối, từ chức ngồi tù có thể làm cho họ tưởng họ vẫn còn trinh, trong sạch và không dính líu, gắn bó với chế độ như thế, trải qua nhiều chế độ, họ vẫn tưởng họ còn “dùng” được, hay thực ra còn “một chút trinh” vẫn còn dùng được cho những kết duyên tương lai với những chính thể mới.

Nhà văn trưởng giả cấp tiến và nhà văn con buôn

Nhà văn trí thức thuộc tầng lớp trưởng giả, sang trọng, nhưng lại muốn đi với người nghèo, tranh đấu cho dân lao động. Tuy nhiên nhà văn không bao giờ từ bỏ lối sống trưởng giả, nhưng làm ra vẻ cấp tiến cách mạng, phủ nhận trưởng giả, chống đối trưởng giả, rút cục nhà văn tin thực mình là người tranh đấu cho dân nghèo dù chỉ bằng lời nói, tác phẩm văn chương. Nhà văn thật ra đã lựa chọn ở lại tầng lớp của mình, nhưng lại không dám nhìn nhận sự lựa chọn đó, và làm như thểlựa chọn tầng lớp nghèo khổ. Do đó, nhà văn vừa được sống như trưởng giả, vừa được tiếng là cấp tiến cách mạng đi với người nghèo. Không thiệt hại gì, mà chỉ có lợi khi đi với cả hai tầng lớp, bắt cá hai tay, đi hàng đôi.

Hoặc trái lại, các nhà văn sáng tác chỉ nhằm chiều theo thị hiếu của người đọc, để kiếm tiền, và chẳng tin gì ở nghệ thuật, văn chương. Hay có nhà văn quan niệm viết văn như một trò chơi, không coi là quan trọng việc cầm bút hay tác dụng của văn chương nơi người đọc. Họ sáng tác viết truyện, làm văn lúc ngồi ở tòa soạn, vừa tán dóc vừa viết văn, hoặc sáng tác sau khi đánh phé, uống cà phê, hút thuốc phiện, chẳng nghĩ gì đến sứ mệnh cao cả của nhà văn hay vai trò xã hội của văn chương…

Nhưng khi bị phê bình họ lại không nhìn nhận thực tế trên. Thực ra, khi viết văn, họ biết rõ họ không coi là quan trọng việc cầm bút nhưng sau đó họ quên đi thái độ đó, và tưởng rằng họ là “nhà văn” thực sự với cái vẻ trang trọng nghiêm chỉnh của một chức vụ, một trách nhiệm. Do đó, khi bị phê bình phơi bày sự thực họ coi như bị xúc phạm và phản ứng mãnh liệt.

Dĩ nhiên những nhà văn trên nếu không ngụy tín, sẽ dễ dàng đón nhận những lời phê phán phơi bày sự thực của mình. Nhưng họ đã ngụy tín vì ngụy tín có lợi, làm cho họ có thể hưởng thụ vừa lợi ích vật chất vừa lợi ích tinh thần.

Ông giáo trường tư

Trong hoàn cảnh trường tư hiện nay, ai cũng thấy và biết rõ từ ban Giám đốc đến Giáo sư, từ phụ huynh đến học sinh, nhà trường là cơ sở thương mại. Không có nước nào trên thế giới thấy hiện tượng mở trường tư như là có cách làm giàu nhanh chóng, tuy chỉ là một số nhỏ.

Tính chất buôn bán của chế độ trường tư hiện nay ở các đô thị miền Việt Nam vừa phản lại sư phạm giáo dục luân lý vừa chối bỏ nguồn gốc lịch sử cách mạng của nó.

Thực ra, có thể nói Đông Kinh Nghĩa Thục là một tổ chức Trường tư thục đầu tiên ở đô thị hồi đầu Pháp thuộc do những nàh cách mạng chống Pháp bằng vũ lực thì chống bằng văn hóa giáo dục. Những trường tư được thiết lập để dạy chữ quốc ngữ, khoa học thường thức, nhằm khêu gợi ý thức dân tộc và đả phá những thói quen tập quán cổ hủ lạc hậu. Những mục tiêu đó không thể thực hiện được trong chế độ giáo dục công khai, chính thức vì thực dân Pháp độc quyền về giáo dục qua chế độ trường công. Một số tư thục do Thiên chúa giáo tổ chức thì đôi khi còn “tây” hơn cả trường công.

Do đó, có thể nói truyền thống tư thục (trung, tiểu học) ở các đô thị là một truyền thống cách mạng (khêu gợi ý thức quốc gia, nơi quy tụ các nhà cách mạng). Phần lớn các nhà cách mạng Việt Nam là giáo viên hay Giáo sư trung học. Truyền thống cách mạng đó càng ngày càng lu mờ và cho đến bây giờ đã hầu như biến mất hẳn. Nhà trường ngày nay là nơi buôn chữ, bán chữ theo luật thị trường. Cả thầy lẫn trò đều biết như thế. Nhưng thầy giáo thường giả vờ quên đi thực tế bi đát đó và rút cuộc tưởng mình vẫn làm công tác giáo dục trong khi thực ra chỉ là bán chữ. Thầy giáo đã ngụy tín, chính vì thế nên khi bị học sinh đánh sỉ nhục trong lớp, kỳ thị, thầy giáo mới có những phản ứng luân lý chân thành. Thầy giáo, Hiệu trưởng đều thành thực phàn nàn về sự sa đọa mất dạy của học sinh, đều thành thực tố cáo và kêu cứu la ó giáo dục S.O.S…

Nhưng học sinh lại có thể rất ngạc nhiên về thái độ mô phạm trên. Họ nghĩ rằng khi họ sỉ nhục, đánh đập ông thầy, họ chỉ làm một việc rất tự nhiên như hệ luận của một chế độ giáo dục, đã phá sản trong đó những từ ngữ, giáo dục, giáo sư không còn nghĩa lý gì nữa. Họ khinh bỉ nhà trường ông thầy và nghĩ rằng nhà trường ông thầy cũng biết rõ điều đó. Vậy tại sao họ lại phản ứng như thế nhà trường là một cơ sở giáo dục, giáo sư là một người cha thứ hai đáng kính đảm nhiệm một vai trò cao cả?

Sở dĩ có những phản ứng trên là vì ông thầy đã ngụy tín. Thái độ ngụy tín cho ông thầy được hưởng lợi cả hai mặt: một đằng vừa được làm ăn kiếm tiền như con buôn, vô liêm sỉ, một vừa được tiếng là vẫn đảm nhiệm một sư mệnh, vai trò cao cả.

Ông giáo trong thái độ cụ thể (dạy học, lĩnh lương, mơ ước càng ngày được nhiều lương và làm sao càng bớt phải cố gắng (chấm bài, giảng bài) bằng đủ mọi thứ mánh khóe nhà nghề thực ra phủ nhận hoàn toàn tư cách sư phạm nhưng ông giáo không dám nhìn nhận sự phủ nhận đó, như thế có vẻ trắng trợn, vô liêm sỉ quá. Do đó, ông giáo phải giả vờ tin mình vẫn làm công tác giáo dục, vẫn đóng một vai trò cao cả, lúc đầu ông giáo biết rõ mình giả vờ đóng kịch nhưng đóng kịch mãi, giả vờ mãi, rút cuộc ông giáo quên mất mình đã giả vờ. Do đó, khi bị sỉ nhục, đánh đập, ông giáo mới thành thực tưởng rằng chức vụ nhà giáo đã bị xúc phạm, luân lý đã bị chà đạp và ông thành thực bày tỏ bất mãn, phẫn nộ trước những cử chỉ xúc phạm đó của học sinh. Trong đó, nếu ông không ngụy tín, ông sẽ dễ dàng chịu đựng những cử chỉ hỗn xược đó mà ông phải hiểu như là hậu quả tất nhiên của một tình trạng mà chính ông đã góp phần gây ra và duy trì.

Chữ trinh hay thái độ ngụy tín của Kiều

Một vấn đề có thời đã làm sôi nổi dư luận văn giới là Kiều còn trinh không? Phe chủ trương còn, phe chủ trương mất sau khi Kiều đã lưu lạc mười lăm năm trong đoạn trường. Mỗi phe đều dựa vào quan niệm của mình về chữ trinh hoặc là hiểu về tinh thần hay về thân xác.

Nhưng vấn đề đặt ra không phải là tranh luận về Kiều còn trinh hay không theo quan niệm của người ngoài mà là tìm hiểu tại sao Kiều tưởng mình còn trinh, thực ra còn một chút thôi! Không mất hẳn, cũng không còn hoàn toàn hoặc mất mà như còn, còn mà như mất.

Có thể dùng khái niệm ngụy tín để giải thích thái độ của Kiều.

Lúc đầu của thời kỳ đoạn trường, Kiều bị thất thân với Mã Giám Sinh và nhiều người đàn ông khác ở thanh lâu. Đó là vì miễn cưỡng, bắt ép. Kiều bị đẩy vào chân tường không có lối thoát, không còn tự do lựa chọn. Ở đây có thể nói Kiều chỉ bị vùi dập về thân xác nhưng tinh thần, mối tình với Kim Trọng vẫn nguyên vẹn. Nhưng mối tình chung thủy với Kim Trọng có bị vùi dập không khi Kiều lấy Thúc Sinh và Từ Hải? Không thể nói tình yêu của Kiều đối với Từ Hải, Thúc Sinh chỉ là hời hợt hay chỉ là ân tình! Vì thực ra Kiều yêu chân thành hai người trên và ân tình cũng là ái tình. Kiều là con người biết điều gia giáo, đã hiểu cái ơn nặng của người cứu mình ra khỏi lầu xanh, đã đưa mình lên địa vị phu nhân, đã giúp mình ân oán phân minh không thế chỉ trả ơn bằng một mối tình giả dối, bề ngoài… Nếu thế Kiều không còn phải là người thành thật ngay thẳng và do đó người ta có thể ngờ vực tất cả mọi thái độ của Kiểu kể cả thái độ từ chối chăn gối với Kim Trọng.

Thực ra lấy Thúc Sinh, Từ Hải, Kiều không phải đã vô tình hay bị ép buộc, trái lại Kiều đắn đo, cân nhắc, tính trước nghĩ sau:

“Thương sao cho vẹn thì thương
Tính sao cho trọn mọi đường thì vâng…”

Đến khi thành vợ chồng với Thúc Sinh rồi, Kiều cũng đã âu yếm chàng một cách mặn nồng, chứ không phải lạnh nhạt.

“Một nhà sum họp trúc mai
Càng sâu nghĩ bể càng dài tình sông
Hương càng đượm, lửa càng nồng
Càng sôi vẻ ngọc, càng lồng màu sen”

Nếu không yêu thành thực, thì khi Thúc Ông quyết bài phân chia, Kiều đã sẵn sàng bỏ ngay Thúc Sinh để giữ tấm lòng chung thủy với Kim Trọng; Kiều đã không làm thế, trái lại đành chịu đòn tơi bời để được ở lại với Thúc Sinh.

“Nàng rằng: đã quyết một bề.
Nhện này mang lấy tơ kia mấy lần
Đục trong thân cũng là thân
Yến thơ vâng chịu trước sân lôi đình”

Ra khỏi tay Thúc Sinh, gặp Từ Hải, Kiều đã tỏ ra rất tương đắc với Từ Hải.

“Thiếp danh đưa đến lầu hồng.
Hai bên cùng liếc, hai lòng cùng ưa”

Khi về với Từ Hải, Kiều đã đắc chí lại càng tỏ ra tương đắc hơn nữa.

“Trai anh hùng gái thuyền quyên
Phỉ nguyền sánh phượng đẹp duyên cưỡi rồng”

Sau khi ân oán phân minh, Kiều càng mặn nồng với Từ Hải:

“Khắc xương nghi dạ xiết chi
Dễ đem gan góc đền nghì trời mây”

Cho nên khi Từ Hải động lòng bốn phương rũ áo ra đi. Kiều tránh sao khỏi:

“Nàng rằng: Phận gái chữ Tòng
Chàng đi thiếp cũng một lòng xin đi”

Và khi Từ Hải đã đi rồi, Kiều ở nhà tất nhiên phải:

“Cánh hồng bay bổng tuyệt vời.
Đã mòn con mắt phương trời đăm đăm…”

Sau cùng khi Từ Hải bị giết chết, Kiều đã khóc nghẹn ngào, thảm thiết đến Hồ Tôn Hiến cũng phải mủi lòng.

Như thế, đã rõ Kiều không thể yêu Thúc Sinh và Từ Hải chỉ bằng mối tình hời hợt, giả dối, và do đó Kiều đã thất tiết thực sự với hai người đó, không phải chỉ về thể xác mà cả về tâm hồn nữa.

Kiều đã biết rõ điều đó:

“Bầy chầy gió táp mưa sa.
Mấy trăng cũng khuyết mấy hoa cũng tàn
Còn chi là cái hồng nhan
Đã xong thân thế còn toan nỗi nào…”

Nhưng Kiều lại phủ nhận tất cả sau khi đã dấn thân hoàn toàn với Thúc Sinh và Từ Hải.
Cuộc đời lưu lạc tiếp diện và đó là lúc để Kiều vừa phủ nhận bước đường đã qua vừa có dịp tìm lại cái thiện tâm, thiện chí nguyên ủy trong dự định yêu đương đầu tiên với Kim Trọng. Những hành động như tự vẫn, đi tu, bày tỏ sự phủ nhận trên, càng làm cho Kiều dần dần tin mình vẫn trung thành với cái thiện tâm, thiện chínguyên ủy của đáy lòng mình mà đôi khi phong trần đã làm lu mờ hay che giấu đi… Cửa thiền là nơi thuận tiện mà cái thiện tâm nguyên ủy của nàng trỗi dậy mạnh nhất để lãng quên tất cả những cái xấu xa, dang dở của dĩ vãng… Càng phủ nhận được dĩ vãng bao nhiêu, cái thiện tâm nguyên ủy càng hiện rõ lên bấy nhiêu và khi cái thiện tâm đã hiện rõ lên như chanat ính có thể làm cho Kiều thành thực quên dĩ vãng và do đó nàng có cảm tưởng dù sao mình vẫn luôn luôn trung thành với cái thiện tâm nguyên ủy kia..

Chữ trinh còn một chút này ở đây, đối với Kiều chỉ là dự định yêu đương, cái thiện tâm, thiện chí nguyên ủy của mối tình đầu mà Kiều tưởng vẫn còn vì Kiều đã phủ nhận dĩ vãng và càng phủ nhận bao nhiêu, càng tin cái thiện tâm, thiện chí nguyên ủy của mình vẫn còn bấy nhiêu.

Khi gặp lại Kim Trọng, Kiều không còn trinh về thể xác, cũng không còn trinh về tinh thần nhưng nàng tưởng rằng còn cái thiện tâm thiện chí nguyên ủy của mối tình đầu và đem dâng hiến cho Kim Trọng gọi là “Còn một chút này”! Nhưng phải chăng cái thiện tâm đó chỉ là một kỷ niệm, chứ không phải là một thực tại? Kiều đã sống đầy đủ, trọn vẹn với Thúc Sinh, Từ Hải và không còn gì với Kim Trọng?

Nhưng khi hai mối tình trên đã mất, Kiều lại có điều kiện để có thể sau này nghĩ tới mối tình với Kim Trọng. Chính sự phủ nhận tạo cho Kiều niềm tin mình vẫn còn cái thiện tâm, thiện chí nguyên ủy và khi gặp lại Kim Trọng, Kiều đã bày tỏ niềm tin đó để tự lừa dối mình đồng thời cũng lừa dối cả Kim Trọng. Giả sử Kiều gặp lại Kim Trọng lúc đang ở với Thúc Sinh hay từ Hải thì chắc hẳn Kiều không thể có niềm tin “Còn một chút trinh” và do đó không có thái độ ngụy tín.

3) Trong sinh hoạt làm ăn buôn bán

Chẳng hạn, người chủ xưởng máy, người chủ hiệu buôn trong một chế độ tự do kinh doanh.
Hoàn cảnh làm ăn, buôn bán của họ gặp nhiều mâu thuẫn:

Mâu thuẫn giữa quyền lợi tư riêng của họ với quyền lợi tư riêng của những chủ khác cạnh tranh với họ.

Mâu thuẫn giữa quyền lợi giai cấp liên hệ họ với những chủ khác và quyền lợi của thợ thuyền, người làm công cho họ.

Mâu thuẫn giữa quyền lợi tư riêng về vật chất với quyền lợi tư riêng về tinh thần của họ.

Người chủ nhà buôn vừa muốn được tiếng là một người chủ nhân đạo, nhà buôn biết điều, vừa muốn được nhiều quyền lợi bằng đủ moi cách: lợi dụng thời cơ để tặng giá hàng, hạ tiền công, trốn thuế, buôn lậu…

Vấn đề là làm sao giữ được tất cả những bộ mặt trên mà không để cho chúng mâu thuẫn, nhất là một cách lộ liễu.

Người chủ, nhà buôn không muốn lựa chọn dứt khoát hoặc làm ăn lương thiện hoặc bất chấp lương thiện, vì như thế chỉ có lợi về một phía. Họ muốn làm sao hưởng lợi cả hai thái độ: vừa lương thiện vừa không lương thiện mà xóa bỏ được mâu thuẫn giữa hai thái độ.

Họ không muốn bỏ phí cơ hội làm giàu, nhưng cũng không muốn làm cho thợ, người làm công, khách hàng cảm thấy bị bóc lột bắt chẹt. Nói cách khác, làm thế nào để vừa bóc lột, bắt chẹt được mà vẫn được mang tiếng là nhân đạo.

Họ xóa bỏ mâu thuẫn trong tâm trí họ bằng cách đưa ra luận điệu: mình phải làm như mọi người. Tôi không thể khuyên những người chủ khác đừng lợi dụng cảnh xin việc nhiều mà hạ lương hay thời buổi khan hiếm mà bán chợ đen, tăng giá hàng. Nhưng một mình tôi không hạ lương, không tăng giá hàng thì cử chỉ cô độc đó không có tác dụng gì vì buôn bán làm ăn là câu chuyên chung với người khác, tôi không thể làm ăn riêng rẽ như vậy, vì mình tôi không hạ lương, không tăng giá tức là tố cáo những đồng nghiệp bất nhân, vô liêm sỉ. Vậy xin những nạn nhân thông cảm và hiểu cho hoàn cảnh khó khăn.

Người chủ, nhà buôn, xuất hiện trước mặt người làm công khách hàng như một người biết điều, họ giả vờ quên thái độ vô liêm sỉ, trục lợi của họ, đóng vai trò người nhân đạo, biết điều, rồi rút cuộc, họ quên điều họ giả vờ và họ tưởng họ là người chủ biết điều thực sự.

B. Thế nào là ngụy tín

1) Ngụy tín là gì?

Ngụy tín là một thái độ tự lừa dối mà không biết.

Muốn hiểu ngụy tín, có thể so sánh với sự lừa dối thông thường. Nói dối hay lừa dối bao giờ cũng là dối người khác. Trong sự nói dối, lừa dối, có người lừa dối và người bị lừa dối. Người lừa dối biết điều mình dối người khác và cố ý lừa người khác. Nếu người lừa dối không biết điều mình nói dối thì đó chỉ là sự nhầm lẫn đáng tiếc, chứ không đáng trách.

Trái lại trong ngụy tín, người lừa dối và người bị lừa dối chỉ là một. Thoạt tiên, người ta giả vờ tin là thật một điều người ta biết là không thật. Nhưng vì cứ giả vờ mãi, đóng kịch mãi, rút cục đến một lúc quên mất mình giả vờ, đóng kịch và tin thật điều mình giả vờ cho là thật. Ngụy tín là một niềm tin.

2) Tại sao có thể ngụy tín

Con người có thể có thái độ ngụy tín vì cơ cấu đặc biệt của ý thức, con người là thế này, thế nọ nhưng có thể phủ nhận tình trạng thế này thế nọ của nó và sống như thể nó không phải là thế này thế nọ.

Cơ cấu ý thức bao gồm khả năng phủ nhận đó và chính khả năng này tạo ra thái độ ngụy tín, vì nếu người ta là thế mà cứ là thế ấy và bày tỏ ra như thế, không thể có ngụy tín được. Nhưng trái lại, chính vì con người có thể phủ nhận cái người ta là thế, rồi sống như không phải là cái đó và tin thật như thế mới có ngụy tín.

3) Ngụy tín để làm gì?

Có thái độ tín khi xảy ra trường hợp đòi hỏi chúng ta phải quyết định và lựa chọn một trong hai thái độ, hai giá trị và đảm nhiệm hậu quả của sự lựa chọn đó.

Chính vì không muốn lựa chọn dứt khoát nên ý thức tuy thực sự đã là lựa chọn dứt khoát nhưng vẫn muốn che giấu không dám nghĩ tới nhìn nhận lựa chọn đó và làm như thể chưa lựa chọn dứt khoát để hưởng thụ cả hai thái độ đồng thời muốn trách những khó khăn, đòi hỏi của hai thái độ muốn hưởng cả hai mà không muốn dính líu, gắn bó, dứt khoát với một bên nào, có như không, không mà như có. Người đàn bà để yên tay mình trong tay người đàn ông vẫn hưởng mọi khoái cảm (đã lựa chọn). Cũng như người sinh viên du học ở lại (đã chọn) mà vẫn như không ở hẳn, không về nữa mà vẫn như muốn về, sắp về, coi là tạm thời nhưng rút cuộc đến chết vẫn ở trong cái tạm thời.

C. Tiến tới thái độ chân thực

Rất khó sống với một thái độ chân thực: lựa chọn dứt khoát và sống phù hợp với sự lựa chọn của mình. Người sinh viên du học trên vì muốn sống trưởng giả, sợ khó khăn thì cứ ở lại Pháp và nói là mình hèn, không phải anh hùng và cứ biết làm ăn đừng tranh đấu như thể vẫn thiết tha với quê hương. Nếu không về là không về. Nếu định về thì về, thế thôi chứ đừng ngụy biện về không làm được gì hay chưa làm được theo tài ba của mình nên chưa về, nhưng thực sự vẫn ở lại vì ngại khó khăn mà thôi. Biết mình không về vì ngại khó khăn và đó là lý do chính làm cho mình quyết định ở lại. Nhưng không dám đảm nhận dứt khoát quyết định đó vì như thế có vẻ hèn nhát, ích kỷ trong khi thanh niên phải hăng hái hy sinh… Nên người sinh viên làm ra vẻ hăng hái bằng cách tuyên bố vẫn muốn về, sẽ về. Anh ta cũng biết anh ta chỉ làm ra vẻ, nghĩa là giả vờ đóng kịch, nhưng đóng mãi, rút cuộc anh tin là anh sẽ về thực.

Do đó, cũng phải có chút can đảm mới dám nhìn nhận mình hèn, sợ khó khăn. Và người dám nhìn nhận như thế đáng phục hơn là hèn mà cứ tưởng mình thiết tha, tranh đấu cho dân tộc, vì ít ra người đã cộng tác với chế độ cũ liên đới với họ, im lặng bây giờ, đỡ đáng ghét hơn là người đã liên đới, đồng lõa mà bây giờ cứ vỗ ngực là chống đối, cách mạng…

Nói khác đi, thái độ chân thực chỉ có giá trị luân lý nhưng không có lợi, nhưng không có lợi và người ta vẫn thích cái lợi hơn cái luân lý, tuy biết che giấu cái lợi dưới bộ mặt luân lý.