ChúngTa.com

Vận động tuần hoàn là một phương thức tồn tại, là một quy luật tự nhiên như mọi qui luật khác. Vạn vật trong Tự nhiên, với tư cách là một thực thể, đều có một đời sống hữu hạn. Vì vậy, sự trường tồn của Thế giới chỉ có thể dựa vào quy luật Tái sinh, nghĩa là chấp nhận một cuộc chạy tiếp sức vô cùng tận, để lưu chuyển “ngọn cờ giống loài”, mà các thế hệ nối tiếp trao cho nhau gìn giữ.

I. Đi tìm những bằng chứng Khoa học có liên quan

Như một cuộc điều tra hình sự, điều tra viên nếu chỉ loay hoay khoanh vùng hiện trường để tìm kiếm, đo đạc, suy đoán không thôi, thì sẽ không thể nào tìm ra động cơ và thủ phạm vụ án. Những gì nhặt nhạnh được ở hiện trường, không phải là nguyên nhân vụ án. Phải thoát ra khỏi hiện trường, tìm kiếm cái nhìn tổng thể hơn, với một tư duy hệ thống của các mối quan hệ, trong bối cảnh lịch sử của nạn nhân, thì mới có cơ may nhìn thấy ánh sáng.

Vấn đề Tái sinh-luân hồi trong cõi người ta cũng thế thôi. Chỉ đứng trong cái vòng tròn ấy mà tìm kiếm, mà tư duy, thì e rằng, chẳng bao giờ…

Thôi thì, tiếc gì mà không đổi mới Tư duy, lắng nghe một chân lý mới mà Kurt Godel đã dạy: “Không thể chứng minh được rằng, một hệ thống là nhất quán và phi mâu thuẫn nếu chỉ dựa trên cơ sở của các tiên đề chứa trong hệ thống ấy, mà phải đi ra ngoài hệ thống, tìm kiếm các tiên đề phụ bên ngoài có liên quan”. Và chẳng phải dân gian cũng đã triết lý rằng: “Kẻ trong cuộc, đâu có sáng suốt bằng người ngoài cuộc nhìn vào” đó sao.

Tin chắc rằng, chân lý đó sẽ dẫn dắt chúng ta tìm ra nhiều điều thú vị. Vậy nên, ở đây, dù phải đảo mắt qua một vài trang, tưởng không liên quan gì đến “tái sinh-luân hồi”, thì cũng chẳng qua là “nhảy” ra khỏi hệ thống để đi tìm “tiên đề phụ có liên quan” ngoài hệ thống mà thôi. Ta cứ tiếp tục hành trình, có nhiều cơ may sẽ đến đích.

Con Người là động vật đẳng cấp cao. Đẳng cấp cao ở Người là thuộc về ý thức. Hành vi của ý thức là một cuộc hành trình trừu tượng hóa vô hạn, mà Trí tuệ là sự soi sáng trên từng bước đi. Suy cho cùng, những khái niệm thuộc phạm trù siêu hình này, không gì khác, ngoài Vận động Thông tin. Bởi vậy, biết thêm một vài đại lượng đặc trưng trong tương tác thông tin, sẽ rất có ích.

A. Đôi điều liên quan đến Thông tin

1- Theo lý thuyết Thông tin, Giá trị Thông tin xác định bằng Lượng tin chứa trong Thông tin đó. Tương tự, Giá trị một Thông báo xác định bởi Lượng Tin tức chứa trong Thông báo đó. Lượng tin hay Lượng tin tức tỷ lệ với tính phi phỏng, tính bất định của Thông tin. Nghĩa là Thông tin càng phi phỏng bao nhiêu, thì Lượng tin càng lớn bấy nhiêu. Ví dụ: “Hôm qua, có tuyết rơi ở Đồng Hới”. Lượng tin tức trong Thông tin này là rất lớn, bởi lý do địa thế và chế độ khí hậu khô nóng của Miền Trung, trong đó có Đồng Hới, không thể xảy ra sự kiện tuyết rơi, vào bất cứ thời gian nào trong năm. Ví dụ khác: Một thông tin khẳng định rằng: “Ngày mai là chủ nhật”, lượng tin tức trong thông báo đó bằng không, bởi vì hôm nay là thứ bảy. Giữa hai điểm cực trị của lượng tin là các cấp độ giá trị mà hiệu ứng tương tác sẽ đem lại hệ quả rất khác nhau. Lượng tin là nhân tố kích thích ý thức tiến hóa trên những nấc thang cấp độ: từ cấp độ thô đến cấp độ Tinh tế.

Thông tin với lượng tin lớn, có thể tạo ra xung năng của vòng xoáy các câu hỏi: Cái gì thế, tại sao, ở đâu, khi nào. Khát vọng tìm kiếm câu trả lời, chính là quá trình khai mở Tư duy ngày càng tinh tế. Có thể cắt nghĩa điều đó bằng ví dụ sau đây:

“Bà mẹ cố dỗ dành đứa con bé bỏng đang quấy khóc. Khó! Vì bé mới chỉ hơn một tuổi đầu, đưa cho món đồ chơi nào, bé cũng quay mặt đi vì chúng quá quen thuộc, quen thuộc như chính thế giới các đồ vật, trong căn nhà quê mùa của bé vậy.

Bà mẹ thông minh kia, bế bé ra cổng. Đằng xa xa, phía con đường làng, là cánh đồng lúa xanh rì trải dài, đối mặt với trời xanh. Bé lặng im trước khung cảnh mới. Đôi mắt bé mách bảo rằng, cái bức bối trong bé đã giảm đi đôi phần. Nhưng khung cảnh kia, như cũng dần đọng lại, sức cuốn hút của cái mới mẻ ban đầu, như dần tan. Bé lại ngọ nguậy khóc. Một con chó mực từ nhà bên chạy ra đường, nó rúc mũi vào mọi thứ xung quanh, rà đi, soát lại. Bà mẹ chỉ tay về phía con chó, thản thốt kêu: “Con gì kia ấy nhỉ?” Bé nín bặt, chăm chú dõi theo hành vi con chó, mắt bé tròn xoe đầy ngạc nhiên. Thỉnh thoảng liếc nhìn quanh như tìm kiếm cái gì với vẻ hi vọng và lo lắng…”

Cái thông minh của bà mẹ là ở chỗ, bà không bình thản để thông báo với bé rằng “Kia là con chó”, bởi vì lượng tin tức trong thông báo đó là bằng không. Sự vòi vĩnh của bé, vì thế, sẽ nguyên như ban đầu, không bị khuấy động. Với cử chỉ và giọng thảng thốt, mà bà sử dụng, trở thành một Thông tin, chứa lượng tin rất lớn, ào vào đầu óc non nớt của bé, như một làn sóng cuốn phăng đi những ký ức buồn bực ban đầu.

Với những Thông tin có dung lượng tin lớn như thế, sẽ kích thích Tư duy phải trừu tượng, mà trong trường hợp của bé, là nó ngáo ngơ tìm quanh chỗ con chó, như hy vọng nhìn thấy một con gì khác nữa. Nó tỏ ra lo lắng khi chưa tìm được câu trả lời từ Thông tin do mẹ nó tạo ra: “Con gì đâu, ngoài con chó?”

Bức tranh vừa phác thảo trên đây, cho thấy tương tác Thông tin từ ngoại vi đến với Não, như một động lực làm chuyển dịch, dẫn dắt hành trình tiến hóa của nó.

2 - Con người là một Tổng thể, tạo nên bởi: Phần thể xác là Vật chất, hữu hình ; Phần ý thức và các chức năng của nó, là phần phi vật chất, thuộc phạm trù siêu hình. Sau đây, ta sẽ thấy, tuy vận động trong một tổng thể thống nhất, nhưng phần siêu hình, không nhất thiết cần tựa vào “giá đỡ Vật chất” của thể xác để tồn tại. Điều này cũng giông như ôxy trong không khí, nó gắn liền với sự sống của mỗi thực thể. Nhưng không thể nói rằng, nhờ “cái sống” của thực thể ấy, mà ôxy mới tồn tại và vận đông được. Thậm chí là sau cái chết làm phân hủy, nó còn phải trả lại các phân tử ôxy cho môi trường sống, mà nó được cung cấp trước đó, để Định luật bảo toàn vật chất không bị vi phạm.

Nếu nguồn nuôi dưỡng cho phần vật chất (Cơ thể) là quá trình chuyển hóa thức ăn, nước uống, thì nguồn nuôi dưỡng cho phần Siêu hình (ý thức) là quá trình vận động, chuyển hóa Thông tin. Hai nguồn nuôi ấy cũng thống nhất trong một Tổng thể Năng lượng. Sự tương đồng hai nguồn nuôi này có những hệ quả thực tiễn rất hay, mà bạn đọc có thể tự suy ngẫm được.

B. Thông tin và hành trình đi đến ý thức

1 – Lược sử một lộ trình khai mở ý thức

Như một con trai biển cần mẫn, chắt lọc những gì tinh túy hấp thụ được, để luyện nên viên ngọc quý giá. Con Người, từ khi lọt lòng, cất tiếng khóc chào đời, cũng tức là tiếng reo, đón mừng môi trường thông tin mới mẻ. Sau những giấc ngủ dài, bé bắt đầu ti hí mi mắt, đón nhận thông tin đầu tiên. Đó là ánh sáng chói ngời tràn ngập căn phòng của bé. Năm giác quan của bé - những cánh cửa tiếp nhận thông tin, tuần tự bắt đầu hành trình hoàn thiện cùng cơ thể. Tại sao không cùng lúc mà tuần tự? Bởi vì, não bộ của bé chưa phát triển đủ mạnh để xử lý một lượng thông tin với dung lượng tin tức lớn, nên Tạo hóa phải có “sách lược ưu tiên” mở cửa từng giác quan một. Đầu tiên là thị giác và một phần xúc giác. Cánh cửa xúc giác chỉ mở hé: phát triển mạnh ở đôi môi để bé tìm đúng vú mẹ.

Theo tháng ngày, bé cảm nhận được âm thanh, sau cùng là mùi vị. Nhưng tất cả đều là những thông tin thô, rời rạc. Não bộ của bé bấy giờ, như một bộ xử lý trung tâm CPU, mà chưa có ổ cứng và bộ nhớ đệm trợ giúp, nó chưa thể xâu chuỗi thông tin để hình thành một chuỗi Lôgic, kiểu câu hỏi: “Ai?”; “Cái gì thế?”

Thời gian này kéo dài, trung bình đến tháng thứ 6, thì manh nha được hai câu hỏi trên: Bé phân biệt được mẹ với người khác, bé liếc mắt theo một vật sáng di động, cũng như cố nghiêng đầu về phía phát ra âm thanh lạ. Bộ nhớ bắt đầu phát triển.

Sự chú ý và ngạc nhiên của bé, biểu lộ ở tháng thứ tám trở đi, khi không gian xung quanh xuất hiện những tín hiệu khác thường, đó là dấu hiệu khởi đầu hình thành ý thức thô bản năng, dạng sơ khai nhất.

Ý thức thô tiếp tục được củng cố cùng với sự phát triển não bộ, đặc biệt là bộ nhớ. Năng lực xử lý thông tin của não, cùng bộ nhớ, tăng nhanh và hoạt động mạnh. Từ tháng thứ mười trở đi, bé bắt đầu biết so sánh. Nhàm chán với những thông tin lặp đi lặp lại, bé chú ý, một cách hồ hởi đầy ngạc nhiên với những thông tin mới, lượng tin nhiều. Biểu hiện rõ nhất trong quá trình bé tiếp xúc với thế giới đồ chơi của riêng mình: Nếu không được bổ sung đồ chơi mới lạ, bé có thể: một là, thờ ơ những đồ chơi cũ; hai là, bé tìm cách “ghè” vỡ, tháo bẻ, bóp bẹp, cạy móc chúng, hy vọng tìm ra cài gì lạ lẫm, để biết “Cái gì đây?” và “Tại sao thế?” v.v...

Đối với bé, càng về sau, những câu hỏi chưa có lời giải hoặc lời giải mơ hồ, tích lũy từ vài năm trước, cho đến những năm tháng ở Trường Mẫu giáo, là nỗi “day dứt” không nguôi, nhưng nó đóng vai trò cực kỳ quan trọng, vì nó liên tục kích thích sự hình thành năng lực trừu tượng trong hoạt động Tư duy của bé.

Vào những năm tiếp theo,Thông tin dồn dập từ học đường và xã hội là những thông tin mang cấu trúc lôgic đơn giản đầu tiên mà tuổi vị thành niên như cháu tiếp nhận. Dạng thông tin này, đến lượt nó, là nhân tố làm cho ý thức mang tính xã hội nhiều hơn. Không gian Tư duy được mở rộng.

Quá trình học hỏi và trưởng thành về sau, cũng là quá trình kết nối và xử lý thông tin “đẳng cấp” cao hơn. Do cuộc sống đã trải qua, gắn liền với nhiều dấu ấn của bối cảnh lịch sử, đã trở thành một chuỗi ký ức riêng và được lưu giữ bằng một bộ nhớ đã phát triển cùng năm tháng. Giờ đây, năng lực xử lý thông tin, cũng chính là năng lực Tư duy, trong mối quan hệ chằng chịt Thông tin, từ môi trường sống gần gũi, cho đến môi trường thông tin rộng lớn hơn. Khả năng Trí tuệ bộc lộ rõ hơn trong mọi giải pháp hành vi.

Lược đồ hành trình được mô phỏng trên đây, mở đường tiến đến gần hơn với lời giải: “Từ đâu mà ý thức hình thành?”.

2 - Triết lý của Chọn lọc Tự nhiên - lời giải sau cùng.

Từ quy luật Chọn lọc Tự nhiên (Dac-uyn): “Sự tiến hóa muôn loài tiến hành được là nhờ động lực của cái gọi là Nhu cầu sống thúc đẩy. Nếu nhu cầu sống không cần, thì dù có nảy sinh cái gì, thì cuối cùng, cái ấy, cũng sẽ bị đào thải”. Ví dụ: con dơi không có nhu cầu nhìn bằng ánh sáng, thì cấu trúc hệ quang học của đôi mắt không phát triển. Mắt bị thoái hóa theo luật đào thải và chỉ để làm vật trang trí cho khuôn mặt mà thôi. Đàn ông không có nhu cầu cho con bú, thì đôi vú không phát triển. Nó “thoái hóa”, chỉ để lại dấu vết kỷ niêm nhân sinh trên người. Ví dụ khác, vận động viên cử tạ, do nhu cầu nâng nhấc tạ, với gia trọng ngày càng tăng, nhờ tập luyện mà những cơ bắp liên quan, như: Cơ tay, cơ bụng, cơ đùi, buộc phải phát triển để đáp ứng v.v…

Như vậy, quy luật “Có cầu thì ắt có cung” là một qui luật phổ quát của tồn tại. Theo đó, con người sống trong Thế giới tràn ngập Thông tin đa dạng, đa tuyến, đa kênh, đa tần, đa cấp… Chúng như những làn sóng, tương tác liên tục vào tiến trình Sống. Để dẫn dắt “Cái Sống” phát triển, thì nhu cầu tiếp nhận, xử lý, chọn lọc thích nghi là hết sức to lớn. Cho nên, “Cái Sống” phải lấy Thông tin từ khách thể ấy, để tự cấu trúc nên một tổ chức vật chất lôgic tối ưu nhất, thực hiên chức năng này. Tổ chức vật chất đó là Não bộ. Qui luật tiến hóa gọi quá trình đó là Thích nghi.

Tóm lại, Tự nhiên là khách thể, là nguyên nhân của mọi hình thái Sống. Quan điểm Triết học này, còn được chứng minh bởi hệ quả của nguyên lý phổ biến về Sự phụ thuộc lẫn nhau, rằng “Mọi sự vật và hiện tượng không tồn tại tự thân”, rằng không có cái gì là nguyên nhân của chính nó.

Từ những luận cứ đó, có thể kết luận rằng: Não bộ và những sản phẩm của nó có nguyên nhân từ khách thể trừu tượng, đó là Thế giới Thông tin.

Với cái nhìn Hệ thống như vậy, thì xu hướng biệt lập, đi sâu vào cấu trúc Não để tìm kiếm bí mật “Cơ chế nào tiết ra ý thức, tiết ra tư duy”, là lối đi lạc hướng. Cũng giống như hì hục tháo rời một Computer, để tìm kiếm bí mật: Cơ chế nào đã “tiết ra” hiệu ứng nghệ thuật Đồ họa, khi thực hành Photoshop? Với hướng đi đó, sẽ không bao giờ tìm thấy lời giải cuối cùng. Bởi lẽ, não bộ không tự thân “tiết ra” ý thức, tư duy, và cũng như CPU, RAM của computer không tự thân tạo ra các hiệu ứng của nghệ thuật Đồ họa vậy. Nghĩa là chúng đều do một tập hợp Thông tin khách thể cung cấp, cài đặt. Với chúng, là một thành phần trong một thực thể thống nhất: một con người hay một chiếc Computer?

Nếu không có cấu trúc Thông tin tổ hợp trong những phần mềm cài đặt, thì phần cứng computer chỉ là một cục sắt vô dụng. Tương tự, nội hàm của cấu trúc Thông tin ngoại vi, quyết định chiều hướng tiến hóa Người hay Thú trong trường thông tin đó.

Thí dụ sau đây, minh chứng cho quan điểm này: Vào khoảng tháng10 năm 2007, trên Daily mail có đăng một mẩu tin gây chấn động dư luận: Một nhóm các nhà Khoa học nghiên cứu Động vật hoang dã, bắt gặp một cảnh tượng vô cùng kinh ngạc, tại một vùng bán sơn địa rừng châu Phi: Một con sói cái to lớn, thuần dưỡng một bé trai, lông tóc bù xù, trên người còn sót lại một mảnh vải áo tơi tả, đi lững thững bên nhau, quấn quít như hai mẹ con. Khi đoàn công tác vây đuổi, với ý định giải cứu một sinh linh, sói mẹ chống cự quyết liệt để bảo vệ “con”, còn bé trai thì hú lên những tiếng ghê rợn. Sau cuộc giải thoát, bé trai được các chuyên gia y tế chăm sóc đặc biệt và một cuộc nghiên cứu xét nghiệm sinh học được tiến hành khẩn trương. Một kết luận được công bố sau đó, cho biết: Một bà mẹ nhẫn tâm nào đó, đã bỏ rơi bé giữa rừng, lúc mới 10 ngày tuổi. Một con sói cái độc thân, có lẽ mất con sau khi đẻ, đã tha bé về hang để nuôi con, như một bản năng làm mẹ.

Bé được bú sữa sói và lớn lên. Đến ngày được cứu thoát, bé sống trong môi trường Thế giới hoang dã kéo dài bốn năm. Sau khi được cứu thoát, những ngày đầu, bé chưa biết ăn thức ăn của người, cũng không nói được giọng người, thấy bóng người là hoảng hốt, tìm chỗ ẩn nấp, thỉnh thoảng cất tiếng tru của sói, nghe thảm thiết. Dường như nhớ “mẹ sói” đến bỏ cả ăn. Trên lưng, bắt đầu nhú mọc những mảng lông màu xám bạc để thích nghi với cái giá lạnh của rừng sâu.

Những xét nghiệm sinh học cho thấy, chưa có biểu hiện đột biến trầm trọng trong hệ gen người. Riêng não bộ có biểu hiện ngưng trệ, nhưng cũng chưa đến mức nghiêm trọng. Như vậy 95 % bé vẫn còn là người.

Sự kiện này làm cho nhiều nhà Sinh học, đặc biệt là các chuyên gia Não học sững sờ. Bởi vì đây là một thực chứng cho thấy, mối quan hệ hết sức chặt chẽ giữa Thông tin môi trường sống với quá trình hình thành ý thức. Hoàn toàn không phải ở cấu trúc phức tạp và tinh vi của tế bào não, của hệ thần kinh, làm đột sinh ý thức và các sản phẩm của ý thức, như những giả thuyết Khoa học tiên liệu.

C. Hình thái vận động của ý thức

1 - Hình thái

Những luận cứ đã chứng tỏ trên đây, lý giải khá tương hợp với quan điểm Triết học của Phật giáo, cho rằng: ý thức chỉ là một chức năng, một “vẻ bề ngoài” thuần túy, không có hiện thực nội tại. ý thức có nhiều cấp độ, trong đó ý thức Thô được vật chất cung cấp các điều kiện phù trợ để hoạt động, nhưng nguyên nhân đầu tiên của ý thức Thô này, chỉ có thể là một dòng liên tục cùng với các cấp độ ý thức cao hơn, mà bản thân chúng cũng bắt nguồn từ một chuỗi liên tiếp các thời điểm của ý thức mà không có điểm bắt đầu.

“Như vậy, ngoài ý thức Thô có sự phù trợ vật chất, tức là nó cần một “giá đỡ” vật chất, còn ý thức nói chung, nó bao hàm một lượng lớn các quan hệ, mà người ta có thể xem như chúng sinh ra một Trường, cũng có nghĩa là một Sóng, ngay cả khi nó không phải là một sóng Vật lý. Người ta có thể mô tả ý thức như một dòng chảy, một chức năng được duy trì vĩnh viễn, một dòng chảy không có vật chất cuốn theo và cũng không cần một “giá đỡ” vật chất. Giống như khi nhìn những con sóng lừng ngoài khơi xa, người ta có thể tưởng rằng các khối nước lớn đang chuyển động. Nhưng không phải như vậy, các phần tử nước chỉ dập dềnh tại chỗ khi con sóng đi qua, mà không trôi theo cùng với sóng. Tính liên tục và nối tiếp của chuyển động sóng, cũng tương tự tính liên tục và nối tiếp các trạng thái mà ý thức trải qua như một sóng, trong đó có sự lan truyền một chức năng và các thông tin, chứ không có sự chuyển dịch vật chất. Hệ quả là ý thức, cùng với ký ức về các trải nghiệm đã qua, vẫn tồn tại, ngay cả khi thể xác vật chất không còn” (Phát biểu của Matthieu Ricard- nhà sinh vật học kiêm nhà sư người Pháp - trong Tác phẩm “Cái vô hạn trong lòng bàn tay”. Đồng tác giả là GS Vật lý nổi tiếng Trịnh Xuân Thuận).

Cuối cùng, quan niệm ý thức như lý giải trên đây, liệu tương hợp đến mức nào với các thí nghiệm sinh lý học Thần kinh, mà các chuyên gia Não học đã tiến hành, nhằm xác định những điều kiện thần kinh của Ký ức?

Matthieu Ricard chỉ ra rằng, cấp độ ý thức nào còn phụ thuộc thể xác, thì còn tồn tại mối quan hệ mật thiết giữa hoạt động của Não với ý thức ở cấp độ đó.

Như những gì lý giải trên đây: Ý thức Thô cần đến “giá đỡ vật chất”, đó là Não. Cho nên, những “Điều kiện thần kinh” mà thực nghiệm Não học có được chỉ liên quan đến ý thức Thô.

Do ý thức thô chỉ là một biểu hiện của ý thức tinh tế (vốn duy trì vĩnh viễn) nên người ta có thể coi rằng, dòng liên tục của ý thức tinh tế này có thể mang ký ức, tựa như một sóng truyền đi thông tin mà không cần mang theo vật chất.

Điều quan trọng là phải làm sáng tỏ được rằng, cấp độ ý thức tinh tế này, không phải là lý thuyết mà thực tế, chúng được ấn định phạm vi một cách khá chính xác trên cơ sở của thực nghiệm, và đáng nhận được sự chú ý nghiêm túc của bất kỳ ai muốn dựa vào phương pháp thực nghiệm. Cụ thể là, để lĩnh hội cấp độ tinh tế này của ý thức, đòi hỏi một sự thực hành Thiền định có kỷ luật, nhằm đạt được những khả năng ở trạng thái vô thức một cách chủ động. Theo một nghĩa nào đó, các hiện tượng này chỉ mở ra cho những ai muốn tự bản thân thực hiện những thực nghiệm như nó vốn có.