ChúngTa.com

Một lần tình cờ đọc “Chuyện không có trong sự thật” của nhà văn Nguyễn Quang Lập, đằng sau những riết róng về bi kịch bản năng giới tính trong câu chuyện, tôi cứ mãi bị ám ảnh bởi một câu nói của nhân vật nữ chính – người chị - một nhà giáo mẫu mực:

Chị ngã vào vai tôi thì thầm: “Em khuyên chị kiếm lấy một tình vờ phải không? Chị không làm thế được...”- “ Chị yêu anh quá phải không?”-“ Ừ, yêu muốn chết đi được. Với lại... chị nhỡ sắm vai sang trọng mất rồi”. Chị ôm tôi nấc lên. Tôi ngậm ngùi đưa chị về nhà, không nói một lời.

Hóa ra, nghề giáo, nhất là những nhà giáo mẫu mực, đều là những người sang-trọng cả.

Cũng đúng thôi, bởi dân tộc Việt Nam vốn có truyền thống “Tôn sư trọng đạo”. Bước vào lớp học, các em học sinh mỗi khi nhìn lên bảng, nếu ko bắt gặp khẩu hiệu trên, thì cũng lại là “Nhất tự vi sư, bán tự vi sư”, “Kính thầy, yêu bạn”… Ra ngoài xã hội, phụ huynh và các cá nhân, đoàn thể lại càng thấm nhuần, nghề giáo là “nghề cao quý nhất trong các nghề cao quý”.

Bất giác, tôi nhớ lại những người thầy, người cô trong cuộc đời đi học của mình, xem họ có sang trọng không nhỉ?

Cô giáo lớp Một lớn tuổi, người thấp, đậm, không đẹp, bàn tay phải bị tật. Cô sống một mình, không chồng không con, trong căn nhà nhỏ ở đầu ngõ nhà tôi. Hàng xóm quen miệng gọi cô Minh khoèo. Trong trí nhớ của tôi, cô viết chữ rất đẹp, bằng tay phải.

Cô giáo lớp Hai cũng lớn tuổi nhưng có gương mặt đẹp, giọng nói giòn giã, người cao lớn. Cô bỏ chồng, một mình nuôi hai anh con trai học đại học. Đôi lần, cô chở tôi về tận nhà trên chiếc xe đạp cũ cũ, vì tôi không có ai đưa đón.

Cô giáo dạy lớp Bốn và Năm thì rất trẻ, người nhỏ xíu, so với chúng tôi chẳng khác gì chị em. Chúng tôi có giải Quốc gia, cô nước mắt giàn giụa giữa sân trường, chúng tôi cười ngơ ngác, vui thế cô còn khóc gì, hay là giải chưa cao nhỉ?! Rồi cô đi lấy chồng, ra nước ngoài. Về nước với cậu con trai đang bập bõm học tiếng mẹ đẻ, cô vừa là thày dạy tiếng Việt, vừa là học trò môn tiếng Anh của chính con trai mình.

Lên lớp Mười, lần đầu tiên tôi học một lớp do thầy giáo làm chủ nhiệm. Thầy ngoài 50 tuổi nhưng chưa/không lấy vợ, ăn cơm bụi, sống một mình trong căn phòng hẹp chưa tới 15m² trong khu tập thể giáo viên. Chúng tôi có thể lên nhà bất cứ lúc nào, nói bất cứ chuyện gì mình bức xúc hoặc đơn giản chỉ là tán gẫu với thầy, và thường gặp thầy trong tình trạng quần đùi, áo may ô. Ba thứ quý giá nhất trong nhà thầy là sách, rượu, và bản thân thầy. Ngày sinh nhật thầy, các cô gái dịu dàng và duyên dáng lớp tôi chúc mừng thầy với một hộp đầy khoai và sắn, một cây chổi đót quét nhà được trang trí cẩn thận thay cho cái chổi đã cùn vẹt. Đổi lại, thầy mời chúng tôi các loại trà mà thầy mới mua hoặc được tặng.

Tôi về Hải Dương thực tập Sư phạm, thầy giáo hướng dẫn có hai ao cá thênh thang sau nhà. Thầy nuôi gia đình bằng tiền làm kinh tế từ hai cái ao cá. Tiền dạy học chỉ đủ để phục vụ cho đam mê nghề nghiệp của thầy: theo đuổi văn chương và trợ giúp học trò. Đến thăm thì thấy thầy vừa từ ao cá đi lên, bùn đất lấm lem, trông giống một bác nông dân khắc khổ hơn là một ông tổ trưởng tổ văn vẫn hay giảng những lời bay bổng, thiết tha.

Cho đến giờ, tôi vẫn không hề thấy thầy cô mình là những người sang trọng. Hoặc giả, họ đã không sắm-vai-sang-trọng. Nhưng tôi đã lớn lên, đã trót nặng lòng với nghề giáo vì những người-không-sang-trọng ấy.

Song, quả là tôi đã gặp không ít giáo viên sang-trọng lắm.

Thầy giáo dạy Hóa cấp 2 nổi tiếng khắp trường về khoản hào hoa phong nhã. Lên lớp, thầy ung dung xỏ hai tay vào túi quần, đứng nói thao thao bất tuyệt về những điều rất đỗi cao siêu rùng rợn. Lần đầu tiên thầy rút tay khỏi túi, chúng tôi cứ ngỡ sẽ được cho xem một cẩm nang Hóa học gì đó. Không, chỉ đơn giản là một mẩu phấn. Miệng đọc, tay viết, thầy thoăn thoắt post cái đề bài lên bảng cho chúng tôi làm, rồi lại ung dung xỏ hai tay vào túi quần, đi ra khỏi lớp. Uhm, thầy đi luyện đội tuyển. Năm đó, chúng tôi tạ ơn trời đất vì không phải thi tốt nghiệp Hóa. Mặc dù kết thúc năm học, điểm đứa nào đứa nấy tròn vo vo toàn 9 và 10. Chỉ khổ các bạn đi làm điểm, đọc mỏi miệng mà chỉ lo nhìn nhầm, vào sổ sai.

Tôi học trường chuyên nên rất nhiều cô giáo giàu. Các cô đi xe ga, mặc váy đầm, mà ít khi diện trùng nhau lắm. Đi từ xa đã thấy các cô thơm phưng phức. Nhưng đến gần thì ngài ngại vì không rõ nét mặt thực sự của các cô như thế nào, cười hay nghiêm nghị, trìu mến hay lạnh nhạt, đằng sau lớp phấn son dày cộp.

Thời phổ thông, quả là nhiều lúc tôi thấy thầy cô cũng sang-trọng thật.

Lên đại học, thấy hãnh diện lắm vì bước chân vào trường Sư phạm, nghe các thầy cô trên trường nói rất nhiều điều cao đẹp về lý tưởng, niềm tin, lòng yêu nghề. Choáng ngợp vì những nhân cách, đạo đức, tài năng đang hiện thân sừng sững trước mặt mình, được “thực mục sở thị” những cái tên trên sách vở, báo chí mà trước đây chỉ dám “kính nhi viễn chi”. Há hốc miệng nghe các thầy cô giảng giải về đạo lý làm thầy, về nghiệp vụ sư phạm, về tri thức văn chương.

Ồ, ồ, nghề giáo đúng là sang-trọng thật, không phải sang trọng theo kiểu “mạnh vì gạo, bạo vì tiền” nữa, mà là sang trọng về tinh thần, giàu đẹp về tâm hồn và trí tuệ.

Tôi cứ gật gù với mình như thế, năm thứ nhất, rồi năm thứ hai… Nhưng mỗi ngày, cái sự gật gù càng trở nên nhát gừng, miễn cưỡng… Rồi một ngày, tôi tự nhủ, rằng bên trong những bức tượng sơn son thếp vàng có nhiều khi chỉ là đất sét, rằng cuộc đời này cần biết cách chấp nhận sự thật, dẫu sự thật đôi lúc rất đắng lòng.

Tôi về trường thực tập, mon men bước chân vào ngưỡng cửa của cái nghề vẫn được người đời gọi là sang-trọng. Tôi thấy dinh cơ của thầy hiệu trưởng rộng mênh mông với hồ lớn, với thủy đình, với bon sai, chó cảnh, một kiểu đại gia nông thôn, sang trọng kiểu Nghị Quế. Còn học trò của thầy, học trong dãy nhà cấp bốn, mái ngói xô lệch, tường và trần lở loét, không hề sang-trọng, giáo sinh thực tập ở nhờ khu tập thể giáo viên lụp xụp, không có công trình phụ, không hề sang-trọng.

Nhưng bất chấp cái cảnh sống nhếch nhác, khó khăn, ngày ngày, những giáo sinh như chúng tôi, và cả các giáo viên khác vẫn phải diện những bộ cánh chỉn chu và đạo mạo lên lớp, phải nghiêm túc và đứng đắn, phải nói với các em những điều tưởng như chân lý, vẽ lên trước mắt các em những bức tranh thành tích xán lạn, khuyên răn các em những bài học làm người cao quý. Và khi đã đi khuất khỏi bức tường bao của nhà trường, bao nhiêu điều không mấy sang-trọng lại kín đáo phơi bày. Các thầy cô cũng ăn tham và ăn bẩn từ những giáo sinh thực tập. Cô giáo trẻ ăn cơm trước kẻng ngay trong khu tập thể của nhà trường. Thầy giáo thiên vị học trò này, trù dập học trò khác. Khốn nỗi, không phải chúng tôi, mà chính các em học sinh và cả các thầy cô mới là những người rỉ tai nhau những câu chuyện không mấy sang-trọng và sạch sẽ này.

Trước khi trở lại trường ĐH, ngày cuối cùng trong vai trò giáo viên, đứng trên mái nhà hai tầng, nhìn đống rác cháy ngùn ngụt dưới sân, lần đầu tiên trong đời, tôi ước mình không-phải-làm-người-sang-trọng. Giáo viên, xét cho cùng cũng là một nghề như bao nhiêu người khác, chúng tôi vẫn cần sống bằng nghề, kiếm tiền bằng nghề, nuôi gia đình bằng nghề, như nhà báo, như người lao công, như anh thợ mộc. Vẫn biết nghề nào cũng cần đạo đức của nghề ấy. Nhưng tại sao cứ phải khoác lên mình một cái áo quá rộng, một bộ trang sức quá nặng, để rồi lại lộ ra cái bản thể nhỏ nhoi đến tội nghiệp, để rồi tự chôn trong cái bẫy của chính mình?

Cuối cùng, tuy không chọn con đường trở thành người-sang-trọng, nhưng tôi, tôi cũng không đủ can đảm để vật lộn với nghề, với tất cả sự thật trần trụi và cay đắng về nghề. Còn những người thầy không-sang-trọng của tôi, họ hoặc đã nghỉ hưu, hoặc chuyển sang nghề khác, hoặc vẫn đi nốt những năm cuối cùng trong sự nghiệp làm thầy của mình, lầm lụi và cô đơn với đôi mắt đã vằn đỏ.

Và nghề giáo, vẫn là nghề của những người sang-trọng hoặc đang sắm-vai-sang-trọng.