ChúngTa.com

Thưa tiến sĩ Adler,

Hầu hết những tranh luận về bản chất và nguồn gốc của luậtđều cho rằng nó xuất phát từ tập tục xã hội, ý thức đạo đức, hoặccộng đồng chính trị và luật lệ của nó. Có một định nghĩa chungnhất nào về luật bao gồm các ý niệm về tập tục, các tiêu chuẩnđạo đức và luật thành văn không? Luật là gì?

W.B.

W.B. thân mến,

Chúng ta hãy bắt đầu với những luật lệ được hình thành vàthực thi bởi một chính quyền được xây dựng đúng cách thức,chẳng hạn như chính quyền bang Illinois hoặc chính quyền Mỹ.Như bạn nói, đó là những loại luật thành văn theo cách hiểu củanhững luật sư hay luật gia. Những luật đó có một số đặc điểm.Sau khi khảo sát chúng xong, ta có thể bàn xem những loại luậtkhác có cùng những đặc điểm đó hay không.

Các luật thành văn của quốc gia nói chung thường bao gồmnhững phép tắc hành xử, khuyến cáo một số hành vi này và cấmđoán một số khác. Những luật đó được soạn thảo vì an sinh củacộng đồng nói chung. Chúng được soạn thảo bởi các viên chức màcộng đồng đã giao quyền lập pháp. Luật được công bố hoặc banhành cho các công dân được biết vì mục đích điều chỉnh hành vicủa họ. Và luật được lực lượng cảnh sát của quốc gia thi hành.

Ở trình độ phát triển nào đó của xã hội, các tập tục của mộtdân tộc có chức năng như luật pháp. Tuy chúng không được soạncụ thể bởi những nhà lập pháp hoặc ban hành dưới dạng văn bản,nhưng chúng cũng trình bày các phép tắc hành xử được dân chúngchấp nhận vì lợi ích chung của họ. Một nhà vua thời Trung Cổ khilên ngôi đã tuyên thệ tôn trọng các tập tục của vương quốc, tức là,thừa nhận tính hợp pháp của các luật lệ tập tục, và hơn nữa, ôngta cam kết sử dụng quyền lực của đất nước để thực thi những luậtnày. Đó là lý do tại sao các tác giả Trung Cổ nhiều lần tuyên bốrằng tập tục có sức mạnh của luật pháp.Tình trạng cũng tương tự như vậy với tập tục của các cộngđồng sơ khai vốn là điều mà các nhà xã hội học hay dân tộc học thường quan tâm. Cho đến nay không có khó khăn gì trong việctìm ra một định nghĩa về luật vốn có thể bao hàm những điểmchung giữa một bên là luật tập tục “bất thành văn” và bên kia làluật thành văn của các nhà lập pháp.

Còn về luật đạo đức thì sao? Tôi nghĩ rằng đây là điều bạnnghĩ khi đề cập đến “các tiêu chuẩn đạo đức”. Theo nhiều nhàXã hội họcvà Dân tộc học, các luật đạo đức chẳng là gì hơn các“qui ước” hoặc phong tục của một cộng đồng. Nên, theo quan điểmcủa họ, những luật lệ đó không đặt ra vấn đề đặc biệt nào. Nhưng có một quan điểm hoàn toàn khác xuất phát từ các triết gia bànvề “luật đạo đức tự nhiên”, qua đó họ muốn nói tới các nguyênlý hoặc châm ngôn về cách cư xử cố hữu trong bản chất con ngườivới tư cách là một thực thể có đạo đức và lý trí. Đó là những luậtmà lương tri con người thừa nhận, cho dù chúng có được thể hiệntrong tập tục của cộng đồng hay các luật thành văn của quốc giahay không.

Những “luật của lý trí” này, như Locke(1)gọi tên như thế,không do con người làm ra. Rõ hơn là chúng do con người phát hiện – phát triển từ ý thức nội tại về lẽ phải của con người. Hơn nữa, không như luật tập tục hoặc luật thành văn, các châm ngônvề luật đạo đức tự nhiên không chịu sự thay đổi theo ý chí conngười. Chúng cũng không phải nhờ vào sức mạnh áp chế củachính quyền thì mới có được khả năng ràng buộc con người tuântheo. Tuy nhiên, chúng cũng có thể được bao gồm trong một địnhnghĩa rộng rãi hơn về luật pháp như những luật lệ hành xử hướngdẫn con người trong nỗ lực mưu cầu lợi ích chung.

Quan điểm thần học cho rằng luật đạo đức tự nhiên đã đượcđấng tạo hóa cấy sẵn vào lý trí của con người, như thế thần họccho rằng Thượng đế là người làm ra luật đạo đức. Cũng tựa nhưnhà lập pháp làm luật cho một cộng đồng nào đó thì Thượng đếlàm ra luật cho cả nhân loại. Khi nhìn luật đạo đức tự nhiên theokiểu này thì định nghĩa chung về luật pháp áp dụng cho nó thậmchí còn trọn vẹn hơn.

Tuy định nghĩa ấy áp dụng cho ba nội dung của “luật” mà bạnnói tới, nhưng nó lại không áp dụng cho mọi cách dùng của thuậtngữ này. “Các qui luật” do các nhà khoa học tự nhiên phát hiện,như qui luật sức hút của quả đất, thì không thể vi phạm được. Đókhông phải thứ luật có thể hoặc tuân theo hoặc bất tuân. Nhưngmột số luật theo cái nghĩa được định nghĩa – hoặc là luật thànhvăn, tập tục đại chúng, hoặc các qui luật của lý trí – là những luậtlệ mà cá nhân được tự do tuân theo hoặc không, và nhận lãnhtrách nhiệm về việc đó.

(1)John Locke(1632 – 1704): triết gia Anh. Ông khai triển học thuyết về chủnghĩa kinh nghiệm, theo đó tri thức được thu nhận thông qua kinh nghiệm, chứkhông phải thông qua trực giác.