ChúngTa.com

Gần đây việc trưng cầu ý dân được nêu ra trên nhiều báo chí và được nói đến ở nhiều nơi. Hình thức dân chủ trực tiếp quan trọng này dù đã được quy định ở các bản Hiến pháp nhưng vẫn còn xa lạ với đời sống chính trị - pháp lý ở nước ta. Đó là điều mà cuộc sống đang đòi hỏi và một văn bản pháp luật cụ thể cần được xây dựng và ban hành.

Tuy nhiên để có được luật và nhất là thi hành đúng luật thì có rất nhiều điều cần được thảo luận, chỉ ra. Bởi một hình thức dân chủ trực tiếp tổ chức được tốt mới có ý nghĩa, mới khỏi lãng phí tiền của công sức bỏ ra. Một điều tra xã hội học bình thường ít có ý nghĩa xã hội, chính trị nhiều lần so với trưng cầu ý dân. Trưng cầu ý dân chỉ có thể có ý nghĩa khi được tiến hành trong những điều kiện "hạ tầng" tối thiểu của một xã hội dân chủ tự do. Từ trình độ dân trí và sự tiếp cận thông tin nhiều chiều về vấn đề cần trưng cầu. Từ nguyên tắc dân chủ tự do "tuyệt đối" và sự tổ chức nghiêm túc khoa học hết sức công khai minh bạch kiểm soát được. Tất cả phải đạt được một cái chuẩn cần có.

Người ta thường nêu ra lý do dân trí thấp để nói rằng trưng cầu ý dân khó có hiệu quả mong muốn. Quả là có vấn đề dân trí. Khi đa số dân ít học hoặc đã rơi rụng nhiều kiến thức xã hội sơ giản, họ sẽ khó có phán quyết có ý thức về vấn đề cần trưng cầu. Nhưng đó chỉ là một mặt của vấn đề và không phải là không khắc phục được. Thật ra không ai dửng dưng với những quyết định đúng sai ảnh hưởng trực tiếp tới quyền lợi của mình và người thân. Vấn đề là điều đưa ra trưng cầu đó có quan hệ thế nào với cuộc sống. Nếu vấn đề đưa ra chỉ là râu ria cho có chuyện thì người dân không quan tâm. Thực tế không phải mọi điều "tập thể" đều sáng suốt cả! Hiến pháp đã không quy định vùng cấm thì mọi vấn đề người dân đều có quyền theo dõi, thẩm tra, kể cả cấp cao nhất, cơ quan quyền lực nhất. Thực tế cũng cho thấy từ khi pháp luật nhận rõ và quy định về quyền khiếu nại tố cáo thì những con giun bị xéo mãi đã quằn lên đúng luật. Vấn đề là việc làm của người ta có thực sự đem lại những hiệu quả cần có. Phải có sự bảo đảm cho niềm tin, mới có động lực cho hành động tiêu biểu và thực thi quyền lực của dân. Nhu cầu sẽ đẻ ra hiểu biết.

Điều quan trọng nữa là cần có sự khai thông dân trí. Về vấn đề cần trưng cầu cần được thông báo rộng rãi thực sự tới các đối tượng thi hành. Cần phát động cuộc trình bày, tranh luận công khai rộng rãi một cách dân chủ bình đẳng các quan điểm khác nhau về vấn đề cần trưng cầu. Người dân sẽ được trang bị, hiểu biết qua các nhà nghiên cứu chuyên sâu, từ đó họ có cơ sở để sàng lọc.

Cái "hạ tầng" ấy rất quan trọng, cần làm tốt. Tuy nhiên việc tổ chức trưng cầu ý dân thật đúng yêu cầu cần phải quan tâm nhiều hơn. Đọc một bài báo người ta đưa ra một cái "hộp" (hình thức nhấn mạnh, đóng khung riêng) về cuộc “trưng cầu dân ý" phế truất Bảo Đại của Ngô Đình Diệm hồi 1955, người ta hơi ngạc nhiên về các số liệu trần trụi của nó. Trong khi đó, dù không còn yêu cầu vạch mặt dối trá theo yêu cầu chính trị như xưa, ta vẫn thấy cần phải biết những mánh khóe của chính quyền Diệm lúc đó đưa ra để có được kết quả "như ý". Bây giờ cũng vậy thôi, việc tổ chức trưng cầu ý dân không thể là trò đùa hình thức vì ta đâu cần cái thứ sơn phết dân chủ khi ta muốn đi tới một nền dân chủ thực sự "Do dân, vì dân, cho dân". Một ban tổ chức công tâm, tuyên thệ trung thành với ý chí của dân không thực thí các thủ đoạn dối trá làm sai lệch kết quả. Một tổ chức chặt chẽ khoa học nhằm đi tới một kết quả trung thực. Không có các thứ thúc giục áp đặt dù là áp đặt đi bỏ phiếu để đến nỗi người ta bỏ hộ cả nhà để địa phương có thành tích 100% đi bầu và nghỉ sớm trước cả nửa ngày! Ở đây cũng phải nói đến chuyện "luật hóa" việc xử lý nghiêm tất cả những hình thức vi phạm lại và sai lệch kết quả trưng cầu ý dân (với những cải cách thực sự trong việc tổ chức thi hành luật một cách độc lập với mọi quyền lực).

Trưng cầu ý dân, cuối cùng vẫn phải là đạt được kết quả là ý chí của dân được phản ánh trung thực nhất. Nếu không có các việc làm để đi tới kết quả ấy thì không nên tổ chức làm gì.