ChúngTa.com

Trước hết, sự nhạy cảm là cái tiên thiên, là "nguồn vốn tự có” trong con người, nhưng chúng được phân bố không đều nhau ở tất cả mọi người. Lâu nay, lời khen “Chị ấy là người nhạy cảm" hay "Anh ấy là tay siêu nhạy” thường chỉ hướng về những người có ứng xử đặc biệt trong đời sống, hoặc cao hơn, hướng về những người làm nghệ thuật. Nhưng sự nhạy cảm không chỉ là ưu điểm trong ứng xử, không chỉ là ưu quyền của người làm nghệ thuật nó còn có và cần ở mọi người và cho mọi ngành nghề khác nhau.

Nếu không có sự nhạy cảm được phát triển tới "quá độ” thì chẳng bao giờ Mendeleev tìm ra được bảng tuần hoàn các nguyên tố hoá học mang tên ông, chẳng bao giờ Thomas Edison có được hàng trăm phát minh, và "quả táo nhỏ bé" của lực trọng trường sẽ tuột khỏi tay Newton vĩ đại mà chẳng để lại chút dấu vết gì. Đơn giản hơn, ta thấy trong thương trường có những người "buôn đâu lời đấy", và cũng có những người “càng buôn càng lỗ" tuy cùng kinh doanh một mặt hàng. Bí quyết của sự khác biệt ấy chính là sự nhạy cảm. Bây giờ, nhiều nhà di truyền học đang cố tìm gen xác định tính cách, gen thông minh của con người, nhưng nếu họ có tìm được gen nhạy cảm? Con người là sản phẩm kỳ diệu của tự nhiên, của vũ trụ. Mà đã là "kỳdiệu” thì đừng nói chuyện tìm ra khoá mã, đừng mong "lập chương trình". Chưa ai dám đảm bảo rằng ADN là cấu trúc vi mô cuối cùng cấu tạo nên con người. Người xưa nói “khí thiêng sông núi" làm nên con người là có những cơ sở bí ẩn của nó và cũng phù hợp với định nghĩa: con người là sản phẩm kỳ diệu của tự nhiên.

Có một thực tế: học sinh Việt Nam, khi có điều kiện học tập tốt, thì học trong nước, và nhất là du học, đã cho những kết quả rất đáng tự hào, tỉ lệ học sinh giỏi khá cao. Cũng có một thực tế nữa: nhìn trên bản đồ, đất nước ta có vẻ khá "mảnh mai" nhưng lại uốn cong ra biển, bộc lộ mình với đại dương, như để thu hết những âm ba của trái đất, của vũ trụ thông qua môi trường dẫn là nước. Đúng là một dải đất cực kỳ nhạy cảm, là nơi giao hoà, nơi tụ hội của nhiều luồng,nhiều khí,phải gánh chịu nhiều thảm hoạ nhưng cũng được thiên nhiên ban tặng cho rất nhiều, mà có lẽ, một trong những món quà quí là sự nhạy cảm ở con người Việt Nam:

“Cho hiểu vì sao dân tộc tôi giữ lại chữ cười
Sinhtrên dải đất dài mảnh như lưỡi cưa
Cưa mãi vào biển cả
Sinhtrên cây đàn đá
Rungtrên miệng núi lửa”

(Những nghĩa sĩ Cần Giuộc)

Chính cuộc vật lộn trường kỳ để sinh tồn và phát triển trong điều kiện tự nhiênvừa đầy nguy cơ vừa lắm ân huệ như thế đã khiến người Việt Nam nuôi dưỡng được sự nhạy cảm của mình, và biết sử dụng nó trong cuộc sống. NgườiViệt Nam có khả năng chiến đấu cao, trước hết là nhờ họ cảm nhận được dối thủ, cả chỗ mạnh và chỗ yếu, và biết dùng phương sách thích hợp trong những thời điểm thích hợp để chiến đấu và giành chiến thắng. Đó là khả năng đối kháng, khả năng hướng ngoại. Khả năng ấy còn giúp người Việt Nam tiếp thu rất nhanh những ý tưởng, những kỹ thuật của người ngoài, bắt chước rất nhanh những chế tác của người ngoài nhằm mang lại lợi ích cho mình.

Thêm nữa, người Việt Nam học ngoại ngữ rất nhanh. Họ cũng học được nhanh những mẹo thương trường. Tất cả những điều đó bắt nguồn từ khả năng nhạy cảm - hướng ngoại của người Việt. Họ có thể không phát minh ra những công nghệ mời, nhưng tiếp thu công nghệ mới với tốc độ khá nhanh. Họ biết người.Nhưng còn biết mình,còn khả năng nhạy cảm - hướng nội? Có lẽ, đó là điều chúng ta cần giải quyết khi bước vào thế kỷ XXI.Bởi vì phải "biết người, biết mình" thì mới "trăm trận trăm thắng", dĩ nhiên đây là thắng trên lĩnh vực sáng tạo, giáo dục, công nghệ hay thương trường. Mỗi người, sinh ra ở một dải nhạy cảm như Việt Nam, có thể nói đã nhận được một khả năng nhạy cảm “tiên thiên” nào đó, tuy mức độ có khác nhau.

Nhưng để có thể phát triển, làm tăng "độ nhạy" của những tổng hợp cảm giác, để có trực giác, thì phải biết "lắng nghe mình", phải tự tại để tự biết những chỗ mạnh chỗ yếu, những cái hay cái dở của mình. Nhạy cảm về những chỗ nhược của mình, là bước cơ bản đầu tiên của sự tự hoàn thiện. Người nhạy cảm là người biết nghe và biết tự điều chỉnh. Là người biết luyện cho mình một khả năng ngạc nhiên trước những điều mới lạ, trước những hiện tượng. Càng có khả năng ngạc nhiên cao, càng có khả năng phát hiện cao. Những người như thế sẽ không có thói quen tự khen mình, hay thoả mãn với những lời khen của người khác về mình mà không tự điều chỉnh. Nhạy cảm về bản thân mình là để tự hiểu mình. Và càng tự hiểu mình thì càng khát khao hiểu thế giới.

Văn hoá người Việt đã tiếp thu được tính hướng nội cao của văn hoá Chàm, đồng thời phát huy được khả năng mở, hướng ngoại và hội nhập vốn thuộc về bản chất của mình. Vì thế, người Việt, văn hoá Việt, ngôn ngữ Việt đều đang phát triển, và trong quá khứ, nó đã từng vượt qua bao nhiêu lớp rào "bế quan toả cảng" để không bị tàn lụi trong sự cô lập. Nhưng trong làn sóng toàn cầu hoá hiện nay, và trong tương lai, thì người Việt, văn hoá Việt lại phải phát huy khả năng nhạy cảm - hướng nội để có những sáng tạo độc đáo của mình. Thế kỷ hai mốt sẽ là thế kỷ chú ý đặc biệt đến khả năng nhạy cảm của con người, trong tất cả các lĩnh vực. Những giác quan mới (thứ sáu? thứ bảy?) sẽ được khẳng định. Khả năng trực giác sẽ được sử dụng như một công nghệ đặc biệt. Nếu ở cuối thế kỷ XX là cuộc cách mạng thông tin thì ở thế kỷ XXI, có thể sẽ diễn ra cuộc cách mạng siêu thông tin, và những điều- được coi là huyền bí ở thế kỷ này sẽ được thế kỷ sau giải mã.

Con người sẽ không chỉ khát khao hoà nhập toàn cầu mà còn khát khao hoà nhập vũ trụ. Nhưng đồng thời, con ngườicũng khát khao tìm về chính mình, khát khao khẳng định mình như một nhân cách hoàn thiện và độc đáo. Có khi, cái khát khao thứ hai lại mạnh hơn cái khát khao thứ nhất. Vàcon người lại tiếp tục cái hành trình dằng dặc để tự phát hiện mình, tự hiểu mình. Nghĩa là đi con đường mà những nhà minh triết cổ cả Phương Đông và Phương Tây đã tiên đoán. Có điều, những lối đi sẽ khác, cách đi cũng không ai giống ai, nhưng mục đích thì vẫn vậy.

Đất nước phát triển từ sự phát triển của mỗi con người, của cả cộng đồng. Và để nâng cao dân trí, ngoài việc họcvà hànhcòn phải quan tâm đến sự phát triển khả năng tự ý thức ở mỗi con người, và nhấn mạnh khả năng nhạy cảm ở mỗi người có tác dụng lớn lao thế nào đến đời sống và sự nghiệp của họ. Sự nhạy cảm, cả hướng nội và hướng ngoại, sẽ là một vốn quí của con người, của người Việt Nam chúng ta ở thế kỷ XXI.Hiểu được nó phát huy nó không chỉ nhằm hoàn thiện nhân cách mà còn giúp con người ở thế kỷ XXI khám phá, phát minh những điều mới mẻ đến kỳ lạ ở cả "tiểu vũ trụ” và "đại vũ trụ”. Ngay ở đầu thế kỷ XX, G.Apollinaire đã viết:

“Tôi viết chỉ để ngọi ca các người
Ôi những cảm giác những cảm giác thânyêu”

Khi những cảm giác được làm cho tươi mới, tinh tế, nó là sự nhạy cảm. Và khi sự nhạy cảm đạt tới cao độ, nó là trực giác. Không phải vô cớ mà Henri Bergson đã chỉ tin vào trực giác, ông coi lý hội trực giác (intuition) là phương pháp đúng đắn duy nhất để nhận thức thời gian và sự sống.