ChúngTa.com

Vừa rồi tôi có được đọc một bài báo rất đứng đắn nói về sự lãng phí trong nghiên cứu khoa học đang phổ biến ở nước ta hiện nay. Phải nói đây không phải là bài đầu tiên nhắc đến chuyện này, và cũng như rất nhiều lần trước đây, tất cả những điều nêu ra ở bài báo này về tình trạng đáng buồn trong việc thực hiện các công trình nghiên cứu khoa học hiện nay ở ta đều đúng: nhiều đơn vị nghiên cứu khoa học chẳng hề coi việc nghiên cứu khoa học là công việc thường xuyên, khi có kinh phí thì rộ lên, khi không có hoặc ít kinh phí thì xẹp xuống; có kinh phí thì tiêu tốn một cách hình thức, hội họp tiếp khách, hội thảo liên miên, thưa gửi chào mừng đủ lệ bộ mà chẳng có mấy nội dung thiết thực; phân bổ đề tài nghiên cứu thì bình quân chủ nghĩa, anh được nhận đề tài thì tôi cũng phải được nhận đề tài, xem kinh phí nghiên cứu khoa học là để góp phần cải thiện đời sống, xóa đói giảm nghèo cho cán bộ khoa học vốn đồng lương quá ít ỏi đề tài nghiên cứu thì trùng lặp, làm theo lối phong trào, ngoài xã hội đang có vấn đề thời sự gì, trên đang có chủ trương cụ thể gì thì đổ xô nhau vào đất một kiểu “cơ hội chủ nghĩa” chẳng mấy khi chịu khi đi vào những vấn đề cơ bản, có tính phát hiện và có ý nghĩa lâu dài; nghiệm thu thì hình thức, phản biện thì nể nang, để gọi là cho có, công trình nào cũng đưa đánh giá xuất sắc, nhưng rồi chẳng để làm gì cả. Đấy là chưa kể cơ quan, đoàn thể nào cũng đua nhau đã làm công trình nghiên cứu khoa học, rất nhiều khi có cần nghe qua tên đề tài đã thấy thật vớ vẩn... Rốt cuộc, lãng phí tiền của Nhà nước và nhân dân, mà khoa học chẳng được gì, xã hội cũng chẳng được gì.

Tình hình đáng buồn, phổ biến và kéo dài đó chắc ai ít nhiều có quan tâm đến lĩnh vực này đã biết, biết đã lâu rồi, đến mức... ngán ngẩm, gần như bất lực, “biết rồi, khổ lắm...”, chẳng buồn nói nữa.

Tuy nhiên, cũng còn một tình hình khác, ngược lại có lẽ cũng không ít người biết, nhưng hình như lại ít người nói đến: vẫn còn nhiều cơ quan nghiên cứu khoa học rất nghiêm túc, còn nhiều nhà khoa học có tài năng, có lương tâm, và có dũng khí, họ đã làm được những công trình nghiên cứu khoa học sâu sắc hết sức thiết thực, thật sự có ích, mang tính phát hiện cao, không ít khi có thể có tác dụng vừa cơ bản vừa bức thiết... nhưng rồi chẳng ai nghe họ cả. Thậm chí có khi họ như người gào lên giữa sa mạc, mà chẳng ai, chẳng người nào có trách nhiệm trong chính cái lĩnh vực liên quan đó thèm đoái hoài đến. Riêng tôi, tôi có được biết ít nhất một công trình như vậy: đó là công trình Sở hữu và sử dụng đất đai ở các tỉnh Tây Nguyên ⁽¹⁾ của các nhà khoa học Vũ Đình Lợi, Bùi Minh Đạo, Vũ Thị Hồng, thuộc Viện Dân tộc học, Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia. Một trong ba tác giả của công trình này, anh Vũ Đình Lợi, nay đã mất.

Đây là một công trình nghiên cứu vừa khá cơ bản vừa thật cụ thể, có tính thời sự cao, về một vấn đề quan trọng hàng đầu trong bất cứ một xã hội nông nghiệp nào - vấn đề đất đai - và ở một vùng vừa rất quan trọng về nhiều mặt vừa rất đặc thù của đất nước ta: Tây Nguyên. Trên cơ sở phân tích khá sâu sắc, toàn diện những đặc điểm cơ bản về tự nhiên, lịch sử, xã hội của vùng đất này, các tác giả đã lần theo lịch sử vấn đề đất đai (đất và rừng) ở đây; khảo sát và phân tích cụ thể, tỉ mỉ, chính xác sự chuyển động về sở hữu và sử dụng đất đai ở Tây Nguyên trong suốt một thế kỷ qua, đặc biệt trong mấy giai đoạn lớn từ sau năm 1975 (trước Đổi mới và sau Đổi mới); thực trạng hiện nay, những tác động khác nhau của thực trạng đó đối với xã hội và con người, đối với mọi mặt đời sống ở đây: kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, môi trường, an ninh quốc phòng…; những nguyên nhân của các chuyển động đó: những yếu tố lịch sử khách quan, sự thiếu hiểu biết và thiếu quan tâm nghiêm trọng đối với những đặc điểm của một vùng dân tộc rất đặc thù, những tính toán thiếu khoa học trong việc bố trí lại cơ cấu dân cư trên vùng đất này, vấn đề di dân tự do, những cách thức quản lý, khai thác đất và rừng của ta và việc thực thi các chủ trương và chính sách về đất đai của ta trong các giai đoạn vừa qua... Tất cả những phân tích đó đều được minh chứng bằng những sự việc, số liệu phong phú, cập nhật thuyết phục.

Với những căn cứ thực tế được khảo sát và nghiên cứu, phân tích một cách khách quan và nghiêm túc như vậy, các tác giả đã viết những lời dự báo: “Sẽ lại không quá sớm khi đưa ra lời cảnh báo rằng nếu không kịp thời có giải pháp khắc phục những khiếm khuyết của quá trình khai thác và sử dụng đất đai thì “vấn đề dân tộc” sẽ rất có thể phát sinh trong thực tế nay mai ở Tây Nguyên, chí ít là mất ổn định nghiêm trọng là lại đổ máu, với sự can thiệp vừa kín đáo vừa trắng trợn của kẻ thù dưới chiêu bài bảo vệ người dân tộc, bảo vệ quyền tự do tôn giáo. Một khi vấn đề dân tộc và tôn giáo quyện vào nhau thì nguy cơ thật khó lường”.

Công trình này được hoàn thành, nghiệm thu chính thức vào năm 1997, và đã được xuất bản công khai vào giữa năm 2000.

Cho phép tôi được nói một ý nghĩ: tôi muốn bày tỏ sự cảm phục của tôi đối với công trình này và các tác giả của nó. Đây thật sự là một công trình khoa học hết sức nghiêm túc, công phu, đúng đắn, sâu sắc, cơ bản, kịp thời, cấp bách, của những nhà khoa học có lương tâm, có tinh thần trách nhiệm cao, đầy tâm huyết và dũng cảm. Những dự báo của họ là khá sớm, kịp thời, hoàn toàn chính xác, và đã được chứng minh.

Là người có ít nhiều hiểu biết và có theo dõi vấn đề này, tôi cũng được biết công trình vừa nói trên không phải là đề xuất duy nhất của các nhà khoa học đối với các vấn đề nảy sinh suốt thời gian mấy chục năm qua ở Tây Nguyên. Nhiều, rất nhiều người, bằng cách này, cách khác, đã nhiều lần lên tiếng về vấn đề này. Duy có điều tất cả những tiếng nói, tiếng kêu nhiều khi đến thống thiết đó đều rơi vào thinh không, vào "im lặng đáng sợ". Không ai nghe, không ai bận tâm để ý, không ai thèm đoái hoài. Năm 1997 không nghe. Năm 2000 không nghe. Và đến bây giờ, khi tình hình đã diễn ra đúng như đã được dự báo cũng vẫn không nghe.

Tôi cũng được biết rất gần đây có một bản Đề án về vùng đất này của một cơ quan có thẩm quyền rất cao, và Đề án đó được dùng làm cơ sở cho một Văn kiện cao hơn nữa về chính vùng này. Trong Đề án và Văn kiện hết sức quan trọng đó không hề thấy chút dấu vết nào các nghiên cứu và đề xuất nghiêm trang, công phu, tâm huyết của các nhà khoa học gần như đã bỏ gần hết cuộc đời mình vì sự nghiệp tồn tại bền vững và phát triển của vùng đất đối với họ xiết bao gắn bó này. Các tác giả Đề án và Văn kiện nói trên không hề biết đến các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học về chính vấn đề họ đang làm, hoặc có biết thì không thèm đếm xỉa gì đến chúng, thậm chí có thể không thèm liếc mắt đọc qua. Họ chỉ làm việc theo báo cáo của các cấp dưới.

Vậy các nhà khoa học và công trình nghiên cứu khoa học của họ... là để làm gì?

Có những nhà khoa học dám làm, dám nói, không quá ít đâu nhưng có ai dám nghe không?

Tháng 3-2002