ChúngTa.com

Cũng có trí thông minh, cũng có tài hoạt-bát, cũng biết đường hơn thiệt, cũng biết điều phải chăng, nhưng phải cái tính tự phụ hiếu thắng, nói khoác nói lác, nói quàng nói xiên, thành ra con người trắng trợn, rất khả ố.

Trên trời, dưới đất, phương Đông, phương Tây, thượng vàng hạ cám, có cái chi là anh không biết? Anh là toàn trí, toàn năng, toàn tài, toàn lực; suốt trong nước còn ai bằng anh?

Mỗi khi anh dương (Nay thường viết là giương – PT chú) gân cổ mà nói: Moa- vì anh hay nói tiếng tây, thì cái Moa của anh đó, lúc bấy giờ tưởng như là trung tâm điểm của Vũ-trụ vậy.

Thân anh, nhà anh, họ anh, kẻ trên người dưới của anh, cho chí con chó con mèo nhà anh nữa, cũng là hơn người cả.

Anh mà đã dự vào một việc gì, hoặc trực tiếp, hoặc gián tiếp, có khi chẳng trực tiếp mà cũng chẳng gián tiếp, chỉ nghe lóng bên ngoài, nghe hơi nồi trõ (Nay thường viết là chõ – PT chú), thời việc đó thành quan trọng vô cùng, anh tuyên truyền khắp mọi nơi, mách bảo đủ mọi người, trong thành ngoài phố, không ai là không biết, và theo phép tuyên truyền đời nay – vì anh rất sở trường về cái thuật mới đó, -thời việc gì qua miệng anh cũng là nhân lên thành mười, phóng đại thành trăm cả, không thấy con người nào ồn ào bằng con người ấy.

Ưa ồn ào, nên ngồi không không chịu được, tất phải có chuyện gì mà nói cho ra con người thông thạo tỏ tường. Không có thời dựng đứng mà đặt ra, rồi vơ quàng vơ xiên, lấy người nọ người kia làm chứng tá (Người làm chứng trong vụ kiện cáo– PT chú). Vì phép lịch sự, người ta không cãi lại, lại càng nhơn nhơn mà nói tướng nữa. Thành ra nhiều khi nói khoác mà hóa ra nói không, phạm lỗi cuồng ngôn (Lời nói cao kỳ mà không đúng sự thật, không đúng đạo lý – PT chú) hay phạm tội vu cáo mà không biết.

Một mà nhân lên làm mười, hay phóng đại làm trăm, thì còn có tỉ lệ mà trừ đi hay rút lại được, như thông tục mà nói là “trừ bì” vậy. Cho nên ai đã biết anh, thời nghe lời anh nói, nghe chuyện anh thuật, cứ theo tỉ lệ mà “trừ bì”, không dám tin hẳn. Nhưng không mà làm ra có, rồi cũng nhân lên làm mười, phóng đại làm trăm, thời thật là vô khả tư nghị (Không thể tưởng tượng và nghị luận được – PT chú) vậy.

Tiếc thay, con người thông minh lanh lợi mà phải cái tính ác liệt đó, thành ra hư hỏng cả, không những hư hỏng cho mình, mà lại khiến cho người yếm ố (Ghét, giận – PT chú) nữa.

Hư hỏng, vì con người ấy không tự cải chính được nữa, và cũng không chịu để ai cải chính cho nữa.

Đã ồn ào, lại hung hăng. Nói gì không muốn cho ai nói lại. Nói lại thành cãi lộn liền, có khi thành ẩu đả nữa. Cho nên ai đã biết, cứ để mặc anh nói, chẳng buồn cãi làm chi.

Thấy thế lại càng tự đắc lắm, tự đắc là thánh thần, không ai dám ngược.

Tự đắc quen thân, thành ra trắng trợn, không biết kiêng nể gì ai nữa. Bấy giờ lại càng được thể dễ nói khoác, một tấc đến Trời, tự do tha hồ nói, càn dỡ quàng xiên.

Vì trắng trợn nên không ai dám dây, lại càng túng sính (Như: được thể – PT chú). Người đã biết tính, cứ để cho nói, chẳng làm tai nghe. Nhưng đối với người thường thời cái thái độ trắng trợn ấy cũng là một cách thị oai, cho nên cũng có người “yếu bóng vía”, phục anh chàng là tài là giỏi. Nhưng sớm trưa rồi cũng rõ cái bản sắc anh chỉ là một chàng nói khoác, thừa lúc đắc thế, lại càng khoác lác lắm.

Bản thảo viết tay Hoa Đường Tùy Bút- Kiến Văn, Cảm Tưởng I của Phạm Quỳnh

Phạm Quỳnh

(Mùa hạ năm 1945)