Giá trị đạo đức- giá trị bản thân và giá trị xã hội

07:44 CH @ Thứ Bảy - 11 Tháng Ba, 2006

1. Như đã biết, đạo đức thuộc hình thái ý thức xã hội, là tập hợp những nguyên tắc, quy tắc, chuẩn mực xã hội nhằm điều chỉnh và đánh giá cách ứng xử của con người trong quan hệ với nhau và với xã hội; chúng được thực hiện bởi niềm tin cá nhân, bởi truyền thống và sức mạnh của dư luận xã hội. (Học viện Chính trị Quốc gia. Giáo trình Đạo đức học. Hà Nội: Nxb. Chính trị Quốc gia, 2000, tr. 816).

Nói cách khác, đạo đức là một hệ thống giá trị, một hiện tượng xã hội mang tính chuẩn mực, thể hiện mệnh lệnh, đánh giá rõ rệt.

1.1- Đạo đức được xác định bởi hai yếu tố quan trọng là lao động và tình thương. Lao động khiến cho con người người hơn, và quan hệ người- người chỉ trở thành quan hệ đạo đức khi nó mang trong mình sự tự nguyện.

Tự nguyện là sự tự ý thức về giá trị đạo đức, tự hành động, tự kiểm tra mình theo giá trị đó. Tự nguyện là cơ sở của tình thương; sự từ bỏ ý thức cá nhân, không tính toán, không vụ lợi là bản chất của tình thương.

Chính là với đặc trưng này mà đạo đức có tính độc lập tương đối. Đạo đức, ngoài sự chi phối của kinh tế, còn được chi phối bởi sự tự ý thức và niềm tin về bản thân, về giai cấp, dân tộc theo những lý tưởng, định hướng giá trị nhất định.

1.2- Ở Việt Nam, thật ngữ "giá trị" dùng để chỉ phẩm chất, phẩm giá, đức tính (giá trị đạo đức). Nhìn chung, các công trình nghiên cứu về giá trị đều quan niệm "giá trị là tính có nghĩa tích cực, tốt đẹp, đáng quý, có ích của các đối tượng với các chủ thể."

Từ góc độ tiếp cận hoạt động- giá trị- nhân cách, giá trị được hiểu là sản phẩm vật chất và tinh thần của con người, nhóm người, cộng đồng dân tộc và loài người làm ra; là phẩm giá, phẩm chất của con người, nhóm người, cộng đồng, dân tộc và loài người; là biểu hiện mối quan hệ của con người dưới góc độ lợi ích, đánh giá đối với tồn tại xung quanh. (Phạm Minh Hạc. Nghiên cứu con người và nguồn nhân lực đi vào công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Hà Nội: Nxb. Chính trị Quốc gia, 2001, tr. 131-139).

Sự hình thành định hướng giá trị có con đường riêng của nó và thường trải qua 3 giai đoạn: chọn lựa; cân nhắc; hành động. Tập hợp những giai đoạn đó là con đường xác định và đánh giá giá trị theo các nguyên tắc: lịch sử- cụ thể; liên hệ giữa chúng với nhau; xem xét từ kinh nghiệm thực tế. (Huỳnh Khái Vinh chủ biên. Một số vấn đề về lối sống, đạo đức, chuẩn mực xã hội. Hà Nội: Nxb. Chính trị Quốc gia, 2001, tr. 43-60). Định hướng giá trị là một trong những nội dung cơ bản của sự phát triển nhân cách con người.

2. Giá trị đạo đức, nhìn từ góc độ cấu thành hệ thống các giá trị tinh thần của đời sống xã hội, là những chuẩn mực, những khuôn mẫu lý tưởng, những quy tắc ứng xử nhằm điều chỉnh và chuẩn hoá hành vi con người.

Còn với tư cách là sản phẩm của tiến trình phát triển lịch sử của sự phát triển kinh tế-xã hội và mang tính thực tiễn lịch sử cụ thể, giá trị đạo đức được xác định là tất cả những gì đem lại sự phát triển, sự tiến bộ cho xã hội và cho bản thân con người. (Nguyễn Trọng Chuẩn và Nguyễn Văn Huyên đồng chủ biên. Giá trị truyền thống trước những thách thức của toàn cầu hoá. Hà Nội: Nxb. Chính trị Quốc gia, 2002, tr.349- 363).

Sự phát triển thành thục của con người cần có 3 điều kiện cơ bản: 1. sự trưởng thành của thân thể lấy sự thành thục về sinh lý, đặc biệt là thành thục về giới tính làm tiêu chí; 2. hoàn thiện phát triển tâm lý, lấy sự thành thục ổn định của cá tính, chủ yếu là hoàn thiện tự ý thức làm tiêu chí; 3. lấy nhận thức đúng đắn vị trí mình đang đứng vững trong xã hội và trách nhiệm xã hội mà mình gánh vác làm tiêu chí. Ba điều kiện này đạt đến độ thành thục thì hành thành nhân cách hoàn chỉnh.

Đồng thời, xét tương quan với nhân sinh quan và thế giới quan, vấn đề giá trị quan chính là quan điểm và tiêu chuẩn để đánh giá cái gì là quan trọng nhất, quý báu nhất, đáng để theo đuổi nhất: hướng đến đối tượng nào làm chủ thể giá trị cao nhất, lấy cái gì làm mục tiêu giá trị chung, để từ đó xác định tiêu chuẩn giá trị căn bản. (La Quốc Kiệt chủ biên. Tu dưỡng đạo đức tư tưởng. Hà Nội: Nxb. Chính trị Quốc gia, 2003, tr. 84-85; tr. 343-381).

3. Như vậy, thực tiễn đời sống cho thấy người ta thể hiện ra cả hai loại giá trị: giá trị cá nhân và giá trị xã hội.

3.1- Giá trị cá nhân là ý thức tự thân về đức, tài, thể, mỹ và cuộc sống cá nhân (chủ yếu chỉ ý nghĩa tích cực). Giá trị cá nhân biểu hiện ý nghĩa tự thân hiện thực của con người.

Nhằm phát huy tính năng động, sáng tạo của mỗi cá nhân và có thể kết hợp giữa tính tích cực cá nhân với sức mạnh cộng đồng, các nhà nghiên cứu đã đi sâu tìm hiểu tính chất bình đẳng và tính chất thứ bậc- một trong những nét khác biệt của tính cá nhân và tính cộng đồng.

Theo đó, tính chất bình đẳng của tính cá nhân liên quan đến những gì mà cá nhân mỗi người đã làm, đã suy nghĩ nhưng không có sự so sánh với những cá nhân khác; trong những hoàn cảnh nhất định, họ không muốn phân biệt mình với những người khác.

Còn tính cá nhân mang tính thứ bậc lại có liên quan một cách đặc biệt đến việc so sánh cá nhân mình với những cá nhân khác; họ muốn trở nên "tốt hơn", muốn được phân biệt với người khác bởi sự ưu trội của chính bản thân. (Journal of Cross-Cultural, no.2. vol.29/1998).

3.2- Giá trị xã hội bộc lộ ý nghĩa đối với xã hội, tập thể, ngưòi khác, chủ yếu là ý nghĩa thực tiễn của một người đối với sự phát triển tiến bộ của xã hội, tức là sự cống hiến đối với xã hội.

Giá trị xã hội xác định các tiêu chuẩn của thang bậc xã hội, mỗi nhóm xã hội và giai tầng xã hội đều có bảng giá trị xã hội đặc thù; từ đó tạo nên đặc điểm chung trong định hướng giá trị của đạo đức, lối sống ở họ.

3.3- Giá trị xã hội là giá trị căn bản của con người, là cơ sở của giá trị bản thân; do đó, phải kiên trì sự thống nhất biện chứng giữa hai loại giá trị. Con người hiện thực không thể cô lập với xã hội, con người có giá trị tất phải thể hiện trong xã hội.

Quan niệm của cá nhân về nghĩa vụ của mình đối với xã hội và đối với người khác (khuôn phép hành vi) là tiền đề của hành vi đạo đức cá nhân.

Đã là thành viên của xã hội, con người phải chịu một sự giáo dục nhất định về ý thức đạo đức, một sự đánh giá đối với hành vi của mình và trong những hoàn cảnh nào đó, còn chịu sự khiển trách của lương tâm... Cá nhân phải có trách nhiệm chuyển những đòi hỏi của xã hội và thể hiện chúng thành nhu cầu, mục đích và hứng thú trong hoạt động của mình.

Biểu hiện của sự chuyển hoá này là hành vi cá nhân tuân thủ những ngăn cấm, những khuyến khích, những chuẩn mực cho phù hợp với những đòi hỏi với xã hội... Do vậy, sự điều chỉnh đạo đức mang tính tự nguyện, và xét về bản chất, đạo đức là sự tự do lựa chọn của con người.

4. Đạo đức xã hội được hình thành trên cơ sở cộng đồng về lợi ích và hoạt động của cá nhân thuộc cộng đồng. Nó tồn tại như là hệ thống kinh nghiệm xã hội mang tính phổ biến của đời sống đạo đức của cộng đồng.

Đạo đức cá nhân là đạo đức của từng cá nhân riêng lẻ của cộng đồng, phản ánh và khẳng định tồn tại xã hội của các cá nhân ấy như là thể hiện riêng lẻ của tồn tại xã hội về mặt lợi ích và hoạt động của các cá nhân.

Muốn sáng tạo nên được những giá trị đạo đức phải biến ý thức, nghĩa vụ thành tình cảm, thành niềm tin vững chắc bên trong, thành sự thôi thúc nội tâm.

Mối quan hệ giữa giá trị cá nhân và giá trị xã hội thể hiện quan hệ cơ bản của đời sống xã hội; trong đó, đặc biệt nhấn mạnh quan hệ giữa tính cá thể và tính xã hội của con người, cũng như giữa tính ỷ lại và tính năng động của cá nhân đối với xã hội.

FacebookTwitterLinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Từ Hệ tư tưởng đến Hệ giá trị

    09/06/2018Nguyễn Trần BạtGiá trị của các hệ tư tưởng chỉ có tính chất tương đối, mang tính lịch sử. Tư tưởng và hệ tư tưởng không phải là những giá trị bất biến, càng không phải là những tín điều để tôn thờ, nó đang và sẽ bị thay thế bởi hệ giá trị, là một hệ thống các tiêu chuẩn để quy định, định hướng và tổ chức hành vi của con người trên phạm vi toàn cầu...
  • Các giá trị Đạo đức

    21/05/2018Nguyễn Trần BạtVai trò định hướng cho các ứng xử của con người và cộng đồng người thuộc về đạo đức, mà cái gốc của nó là cái thiện, một trong ba giá trị phổ quát nhất trong đời sống tinh thần của nhân loại: chân, thiện, mỹ...
  • Bước lên nấc trên của thang bậc giá trị

    09/02/2015TS. Nguyễn Sĩ DũngMở cửa thì nắng, gió sẽ tràn vào. Những “cơ thể” đã quen với việc rèn luyện mau chóng thích nghi và tận dụng cơ hội này để lớn lên. Nhưng cũng sẽ có một số cá thể nhanh chóng bị nhức đầu, sổ mũi (vì bị cớm nắng từ lâu)...
  • Tư cách và đạo đức cách mạng

    14/01/2011X.Y.Z

    1 Đảng không phải là một tổ chức để làm quan phát tài. Nó phải làm tròn nhiệm vụ giải phóng dân tộc, làm cho Tổ quốc giàu mạnh, đồng bào sung sướng.
    2. Cán bộ của Đảng phải hiểu biết lý luận cách mạng, và lý luận cùng thực hành phải luôn luôn đi đôi với nhau.

  • Giá trị luận

    30/01/2008Nguyễn Huy HoàngGiá trị luận (từ chữ Hy Lạp axios - giá trị và logos từ, khái niệm) học thuyết về các giá trị, lý thuyết triết học về những nguyên tắc có ý nghĩa chung, quy định hướng hoạt động, động cơ hành động của con người...
  • Định hướng giá trị và sự phát triển của thế hệ trẻ

    03/03/2006Phó GS. TS. Đỗ LongGiá trị bao giờ cũng đóng một là vai trò chỉ đạo và định hướng cho xã hội theo những mục tiêu to lớn được coi là có ý nghĩa cho sự tồn tại và phát triển. Quá trình phát triển của xã hội nhanh hay chậm tùy thuộc ở chỗ giá trị được định hướng có phù hợp với quy luật khách quan hay không, phù hợp nhiều hay ít, có tương ứng với giá trị của cộng đồng, của cá nhân hay không và sự tương ứng ấy ở mức độ nào...
  • Về giá trị và giá trị Châu Á

    22/02/2006Hồ Sĩ QuýTác giả đã phân tích những giá trị truyền thống Châu Á trong bối cảnh thế giới đương đại và có sự đối sánh với những hệ giá trị khác, tổng hợp những quan điểm điển hình của một số học giả có uy tín trong và ngoài nước về lĩnh vực này, luận giải mối tương quan giữa những giá trị truyền thống Châu Á và nền văn hoá Việt Nam...
  • Giá trị và tầm nhìn

    04/02/2006Hoàng Quỳnh LiênGiá trị tạo ra nền tảng của hình thức quản lý trong một doanh nghiệp. Giá trị cung cấp bằng chứng về thói quen, và do đó, có ảnh hưởng đáng kể tới các quyết định marketing...
  • Giá cả và giá trị!

    24/12/2005Thực tế cuộc sống buộc chúng ta phải chấp nhận rằng có rất nhiều thứ giá trị nhưng không có giá về mặt tiền bạc và ngược lại, vô khối thứ đắt giá nhưng lại chẳng đáng hoặc không mấy giá trị...
  • Khía cạnh triết học trong các giá trị phổ quát của dân chủ

    24/11/2005Đỗ Trung HiếuTất cả những chủ thuyết và lý tưởng Sống chỉ đáng theo, đáng thực hành khi chúng nhân danh con người và phụng sự con người, khi chúng hợp lý, hợp quy luật, hợp với lẽ phải (chân), hợp với nhân tính (thiện), hợp với khát vọng về sự hài hoà và những tình cảm cao thượng của con người (mỹ). Dân chủ chính là một học thuyết đáp ứng được các tiêu chí đó. Nó chẳng những cổ vũ cho những giá trị chân, thiện, mỹ trong đời sống cá nhân và cộng đồng, mà còn chỉ ra những cách thức thực hành những giá trị đó...
  • Kết hợp giáo dục lý luận với giáo dục lý tưởng đạo đức, cho sinh viên hiện nay

    18/11/2005TS. Nguyễn Ngọc ThuXác định đạo đức là "gốc" của người cách mạng, nó không chỉ là nền tảng nhân cách trong sự thống nhất với tri thức, mà còn là điều kiện tiên quyết để trau dồi tri thức nói chung, nâng cao trình độ lý luận nói riêng...
  • Ý thức đạo đức phản ánh lĩnh vực nào của đời sống xã hội

    18/11/2005Trịnh Minh HổTrong những năm gần đây, vấn đề đạo đức với tư cách là đối tượng nghiên cứu của đạo đức học đã được bàn đến trên nhiều công trình bài viết chuyên khảo cúng như từ nhiều chuyên ngành liên quan. Mặc dù vậy không ít các vấn đề lý luận của đạo đức, trong đó có những vấn đề hết sức cơ bản vẫn tồn đọng và chưa được quan tâm giải quyết.
  • Mối quan hệ giữa Văn hoá và đạo đức

    06/11/2005Lê Đức PhúcKhi xem xét sự phát triển của con người nói chung và phát triển đạo đức nói riêng, các nhà khoa học liên ngành luôn chú ý đến mối quan hệ giữa sự phát triển đó với văn hoá...
  • Tiêu chí kiểm định đạo đức con người qua tục ngữ, thơ ca dân gian Việt Nam

    02/11/2005Lê Huy ThựcTục ngữ, thơ ca dân gian Việt Nam là kết quả lao động sáng tạo, thể hiện những tài triết lý sâu sắc được đúc rút từ thực tiễn của cha ông ta. Chúng ta thấy trong đó chứa đựng nhiều việc cụ thể, hoặc nhận thức cảm tính và suy luận… Mặc dù vậy, tục ngữ, thơ ca dân gian Việt Nam cũng thừa nhận rằng, việc kiểm định đạo đức con người không phải là dễ dàng, đơn giản; song không phải vì thế mà ý nghĩa của tục ngữ, thơ ca dân gian Việt Nam giảm đi, mà trái lại, càng nói lên giá trị hiện thực của loại hình văn học độc đáo này...
  • Giá trị đích thực của lẽ sống tuổi trẻ VN

    07/09/2005Nguyên Tổng bí thư Lê Khả PhiêuNguyên Tổng bí thư LÊ KHẢ PHIÊU cho biết: "Khi trên báo Tuổi Trẻ trích đăng nhật ký của liệt sĩ Đặng Thùy Trâm, tôi đã đọc, cắt và đóng lại theo tập. Sau đó, tôi chuyển cho vợ, các con và các cháu tôi cùng đọc. Vợ tôi nói “hay quá, cảm động quá”. Chuẩn bị chuyến đi công tác miền Trung khá dài ngày, tôi cứ Io sẽ không được đọc tiếp.Nhưng trước khi đi, tôi được tin nhà xuất bản đã cho in cả hai tập nhật ký của hai liệt sĩ Đặng Thùy Trâm và Nguyễn Văn Thạc...
  • Hội nhập quốc tế: Cơ hội và thách thức đối với giá trị truyền thống trong điều kiện toàn cầu hóa

    19/07/2005Nguyễn Trọng ChuẩnQuá trình toàn cầu hóa đang diễn ra hiện nay là hệ quả của sự phát triển vô cùng mạnh mẽ, mang tính chất đột biến của khoa học và công nghệ cao, nhất là công nghệ thông tin. Các phương tiện hiện đại của công nghệ thông tin, trước hết là mạng Internet, mạng viễn thông toàn cầu, cáp quang xuyên đại dương, các mạng kết nối siêu lộ thông tin, … đã tạo ra kết cấu hạ tầng kỹ thuật của toàn cầu hóa.
  • Giá trị sống

    09/07/2005Nguyễn Thị OanhVài thập kỷ nay trong giáo dục đạo đức cho tuổi trẻ trên thế giới người ta dùng hai khái niệm mới là giáo dục kỹ năng sống (KNS-life skills) và giá trị sống (GTS - living values).
  • Quan điểm maxit về mối quan hệ Đạo đức - Chính trị - Pháp quyền

    07/07/2005Đỗ Hữu Nhân (Trường Chính trị Nguyễn Văn Linh - Hưng Yên)Việc nghiên cứu đạo đức, dù từ bất kỳ phương tiện nào, cũng đều phải trả lời câu hỏi: Cái gì quy định nội dung cơ bản của đạo đức? Và với tư cách một hình thái ý thức xã hội, đạo đức phản ánh lĩnh vực nào của tồn tại xã hội? Về điều này, C. Mác và Ph. Ăng-ghen cho rằng, tìm hiểu hiện tượng đạo đức không thể chỉ dừng lại ở chỗ giải thích nội dung khái niệm của nó, mà còn phải đi sâu, tìm hiểu nguồn gốc xã hội, đặc điểm kinh tế, cơ sở giai cấp, nghĩa là tìm hiểu tồn tại xã hộiđẻ ra hiện tượng đạo đức ấy.
  • Ở đâu, đạo đức và lương tâm của giới trẻ?

    07/07/2005Tuyết Thanh, Viện Văn họcTôi thấy có một mặt của thanh niên đang tụt hậu, có thể dùng khái niệm suy thoái. Nghĩa là các thế hệ ông cha đã từng có rồi mà thanh niên ngày nay (một bộ phận lớn) đang làm mất đi, suy yếu đi. Đó là đạo đức và lương tâm nghề nghiệp.
  • Tăng giá trị bản thân

    30/06/2005Mục tiêu của bạn là tổ chức cuộc sống theo cách mà bạn có thể hưởng thụ thu nhập tốt, mức sống cao và bạn làm chủ vận mệnh của mình hơn là nạn nhân của sự thay đổi của thời đại kinh tế...
  • xem toàn bộ