ChúngTa.com

Một số quan điểm trong bài thuyết trình rất hùng biện của em sẽ còn phải tranh luận, tất nhiên là thế. Nhưng chưa bàn đến tranh luận đúng-sai, bỏ qua tài năng hùng biện hiếm có của em, hãy nghe kỹ nội dung bài nói của em sẽ thấy rất nhiều người trong chúng ta thua xa một em học sinh. Người lớn chúng ta, phụ huynh, trí thức, thậm chí là đội ngũ giáo viên, cao hơn nữa là các nhà quản lý giáo dục, có được mấy ai thao thức với nền giáo dục đất nước như em. Không phải thao thức bằng sự kêu ca, than vãn hay mắng chửi, mà nghiên cứu sâu sắc, có hệ thống và phản biện, đưa ra các giải pháp cũng có hệ thống. Những điều em nói trong hơn một giờ cho thấy em đã suy nghĩ và nghiên cứu rất kỹ lưỡng, không phải bằng bằng lý trí mà bằng cả trái tim

Nếu như các nhà quản lý, lãnh đạo đều có trí tuệ và trái tim đầy nhiệt huyết đối với giáo dục như em học sinh 12 này thì đất nước Việt Nam mới có thể “đứng trên các dân tộc khác” như em đã nói.

Đặt vấn đề:

“Tôi là một học sinh lớp 12. Ở Việt Nam thì đây là giai đoạn khắc nghiệt nhất trong đời mỗi học sinh. Và chính sự khắc nghiệt này khiến cho những câu hỏi tích tụ qua bao tháng ngày dài sẽ phải bật ra ngoài thành những quan điểm. Và thực là tiếc nếu những quan điểm đó đúng với thực tại mà lại không được nói lên, không được phản ánh bởi vì thực tại mà tôi nói đến ở đây là việc mà tôi và rất nhiều người khác đã, đang và sẽ vẫn thực hiện hàng ngày - Đó là đi học!

Tôi rất muốn được sự lắng nghe từ những ai quan tâm tới chuyện học hành và quan tâm tới giáo dục. Bởi với tư cách một học sinh tôi thấy những gì mà chúng ta đang giáo dục đây, hậu quả không hề tươi sáng với bất kỳ thành phần nào của xã hội."

1) Phần 1: "Học kiến thức cơ bản đến lớp 9 là đủ"!

Trước hết không có gì gọi là mới mẻ khi than vãn kiến thức thừa ở THPT hiện nay. Những kiến thức đó rất bổ ích nhưng nó cần ở với mỗi mức độ nào của mỗi người thì lại là một vấn đề khác. Con người ta sinh ra là khác nhau, tại sao tất cả lại phát triển theo cùng một hướng giống nhau? Phải chăng chúng ta đang quy quá nhiều kiến thức vào hai chữ "cơ bản".

Nếu mỗi người hỏi tôi kiến thức học đến lớp mấy thì là "cơ bản", với tôi mỗi lớp đều có kiến thức cơ bản riêng nhưng song hành với chúng lại có quá nhiều kiến thức không cơ bản chút nào.

Nếu có người hỏi tôi lớp mấy là đủ, tôi trả lời lớp 9 là đủ. Vì sao lại là lớp 9 vì tôi tin rằng tuổi 14, 15 xác định được mục tiêu nghề nghiệp của mình. Có người muốn làm lập trình viên, đầu bếp nhà hàng, giám đốc ngân hàng, thiết kế thời trang, thậm chí Bộ trưởng Bộ Giáo dục, đâu phải nghề nào cũng cần biết đến phương trình chuyển động? Một kỹ sư vật lý liệu có cần phân tích hình tượng nghệ thuật trong một bài văn hay không? Một nhà văn có cần biết phương trình của một loạt các phản ứng hóa học?

Với vốn hiểu biết hèn mọn của mình, tôi không tin có một nghề nào cần đến toàn bộ kiến thức THPT. Giáo viên hay giáo sư cũng đi theo một vài kiến thức chuyên môn của mình, kiến thức liên ngành rộng đến đâu cũng tùy vào tầm của mỗi người. Vậy mà học sinh lại phải đáp ứng bài tập, bài học của hơn một chục môn học thì phải làm thế nào?

Biết nhiều thì cũng tốt thôi nhưng để làm gì? Làm bài tập, làm kiểm tra, làm bài thi, thi đỗ rồi thì làm gì với chúng nữa? Nếu không làm được gì có ích cho bản thân thì cuối cùng anh học để làm gì? Đánh giá nhau không quan trọng là anh biết được bao nhiêu, mà là anh làm được bao nhiêu với những gì anh biết? Học về thuyết lượng tử ánh sáng mà không lắp được bóng đèn thì học làm gì? Học về phương pháp lai phân tích, quy luật di truyền mà trồng một cái cây không lớn nổi thì học làm gì?

Kiến thức chỉ có ích khi áp dụng vào thực tiễn, dù là lao động trí óc hay lao động chân tay. Học thì phải đi đôi với hành, có hành thì mới có hứng, không đủ điều kiện mà học thì chỉ có hạn.

Học phải có mục đích, mỗi bài học phải tỏ rõ được vai trò của nó đối với 100% học sinh. Cho đến bây giờ tôi nhớ, không có một giáo viên nào đề cập được đến mục đích thực dụng của môn học đó. Họ chỉ nói, hãy học đi, không đủ trưởng thành nên phải học tiếp, tiếp, tiếp mới chọn được con đường cho mình. Nếu cho rằng đây là một giai đoạn lựa chọn cho tương lai thì tại sao điểm số là một gánh nặng đòi hỏi phải cân bằng tất cả các môn?

Kiến thức SGK toàn lý thuyết thiếu thực tiễn, nhiều chỗ mang tính chất hàn lâm mà đâu phải ai cũng đầy đủ năng lực và niềm yêu thích. Quỹ thời gian thì không đủ, nhiều bạn trẻ thức thâu đêm học bài, như thế chỉ tổn thọ chứ chẳng được cái lợi lộc gì. Giáo viên nào thông cảm thì lại dạy cho có hình thức, học sinh như thế lại thiếu tôn trọng môn học, ảnh hưởng đến tinh thần đối phó trong công việc. Làm như thế mà mong có một tương lai sáng lạn. Thật là thê thảm!

Trong một cộng đồng đều có người giỏi ở lĩnh vực này, người khá ở lĩnh vực kia, không cần đến một thế hệ con người biết đầy đủ mọi điều. Chúng ta cộng hưởng với nhau để cùng phát triển một cách tốt nhất. Không cần đến một thế hệ mà con người phải được đào tạo tất cả mọi thứ, rồi đến khi nhiều người không biết mình sẽ làm các công việc gì, mong muốn đạt được điều gì, mục đích sống trên đời là gì?

Đến khi vào đại học, tùy những trường khác nhau, những kiến thức khác nhau, thứ mà chúng ta đã bỏ đến 3 năm trời nhồi nhét lại dần trở nên vô nghĩa, lãng quên.

Vì sao quên? Không phải vì không bao giờ dùng đến, không phải vì vượt quá dung lượng bộ nhớ cho phép, quên vì đa phần học không phải mở mang hiểu biết mà lao vào chạy đua thành tích với các loại cuộc thi. Mười hai năm học là 12 năm chạy đua với các kỳ thi bao gồm: Kiểm tra miệng 15 phút, 45 phút, học kỳ 1, học kỳ 2, cuối năm, thi tốt nghiệp, thi chuyển cấp, thi vào, thi ra, thi lên, thi xuống…

2) Phần 2: "Học để thi tạo ra thế hệ đối phó với mọi thứ"

Mục đích cao cả của việc học là trang bị cho người ta năng lượng sống thì bây giờ việc học biến dạng thành một mục tiêu khác là: Học để thi; Học để kiểm tra; Học vì đơn giản ai cũng như thế. Học để không bị tách rời số đông, làm theo số đông. Học để được an toàn. Học để có một cái bằng, để người ta nhìn mình với con mắt bao dung hơn. Hay nói cách khác học để đối phó với cuộc đời mà không có niềm đam mê. Học sinh cứ cắm đầu vào mà đối phó, đó là học thụ động, tư duy thụ động chỉ có làm nô lệ mà thôi. Trong khi chúng ta, theo cách mà người ta gọi là những chủ nhân tương lai của đất nước.

Chính nền giáo dục này đã tạo tiền đề cho tính cách đối phó hoành hành. Cách học ở trường cũng chỉ là đối phó. Đối phó là sự đặc trưng điển hình của sự bị động. Nó thể hiện vị thế bị động của cá thể trước tác nhân không mong muốn. Đối phó tồn tại hai mặt có ích và có hại. Khi nó giúp chúng ta sinh tồn, chống lại, chiến đấu với các mối đe dọa ở nhiều mặt, kết quả mang lại cải thiện được cuộc sống của ta, đó là có ích. Nhưng sẽ có hại khi nó trở thành bản chất, bạn đời chung thủy trong lối sống, nó biến ta thành bị động trước mọi vấn đề của xã hội. Nếu không nhận thức được rõ nó rất dễ bị chi phối.

Có lẽ ai cũng biết rằng cách mà chúng ta đang học ở trường cũng chỉ là đối phó. Ở đây tôi không nói đến việc mang phao vào trước mỗi giờ kiểm tra, bởi đó là điều hiển nhiên, tất yếu. Điều tôi muốn hỏi những ai là học sinh: Nếu sáng mai không kiểm tra thì hôm nay bạn có học không? Nếu mai được nghỉ mà ngày kia cũng chẳng kiểm tra môn gì thì bạn có mở sách ra để học không? Nếu không có bất cứ một khái niệm nào trong thi cử, bạn có mở sách ra để làm giàu cho bản thân mình không? Nếu có thì rất tốt, bởi cuộc đời này cần đến những con người như bạn. Còn nếu không thì bạn cũng giống như tôi và tuyệt đại đa số đều học để đối phó với các kỳ thi.

Chúng ta đều tạo điều kiện cho tính đối phó được ký sinh trong nhân cách, trong lối sống của mình. Như một cơn mưa dầm thấm lâu và nếu nặng hơn thì cả đời cũng sẽ chỉ làm hời hợt cho qua, không bao giờ toàn tâm, toàn sức với công việc được giao. Thật đáng sợ nếu một ngày kia ta lại đối phó với chính lĩnh vực mà mình đam mê, từng yêu thích. Nhưng xét cho cùng thì biết làm sao được. Đó là hậu quả của kiểm tra liên miên, kiến thức nặng nề và đặc biệt là những đòi hỏi về điểm số của cả gia đình và nhà trường.

Nhìn mặt ai cũng sáng sủa thế thôi, nhưng thực sự giáo dục đã biến học sinh thành những con lừa lười biếng và dối trá, phải đánh, phải thúc, phải ép mới chịu đi. Sẽ như thế nào khi đây là viễn cảnh của những con người sẽ phục vụ đất nước trong tương lai? Vì khi đó chúng ta không đối phó với giáo viên, với nội quy mà chúng ta đối phó với tất cả mọi thứ.

Người ta vẫn hay nói “học thì ấm vào thân”, không thể phủ nhận câu này. “Ấm” là cảm giác có thực khi sau rất nhiều ngày bạn giải được một bài toán, cảm giác vui vui, ấm áp lan tỏa. Bạn cảm thấy thoải mái với môn học này hơn, những ý niệm về sự đáng ghét chắc không còn, bạn khoái chí với bản thân mình, với môn học. Nhưng rốt cục, cảm giác ấm áp đó xuất phát từ đâu? Nguồn gốc sâu xa của nó là cảm giác bạn được an toàn trước mỗi bài kiểm tra, trước mỗi kỳ thi. Nó khác với sự hưng phấn mà chúng ta có được khi đánh được một bản nhạc yêu thích. Cái sự ấm áp đó như là chỉ là túp lều bé con để bao bọc cho mình trước sự khắc nghiệt trên hòn đảo mà ta ghét cay, ghét đắng. Thế thì đó là gì nếu không là một biểu hiện khác của sự đối phó. Trừ khi môn học đó trở thành niềm đam mê yêu thích của bạn. Có lẽ nhiều người không còn thấy khác biệt giữa điều mình muốn đạt được so với cảm giác làm được điều người ta muốn mình phải làm được.

3) Phần 3: Ôi bằng cấp, điểm số, bệnh thành tích!

Thi cử là cái gì mà con người ta phải đối phó với nó? Trong tình huống buộc phải đối mặt thì chúng ta lại đối phó. Thi cử là bắt buộc, không thi thì làm sao có điểm, làm sao có bằng, không thì thì làm sao vào trường, ra trường, làm sao có thể thi tiếp? Bản chất của cuộc thi là tìm ra ai là người chiến thắng, cuộc tranh đua của những người cùng chung một niềm đam mê, khát khao khẳng định bản thân, khát khao được về đích với vị trí thứ nhất. Còn thi cử trong học hành ngày nay là xem ai có thể vuốt mồ hôi mà thở phào nhẹ nhõm. Một đằng hoàn toàn chủ động, một đằng hoàn toàn bị động.

Vậy ý nghĩa của giáo dục có phải là đẩy con em vào sự căng thẳng, mệt mỏi sau mỗi kỳ thi, mỗi ngày lên lớp? Thay vì học sinh hào hứng giơ tay đóng góp thì thực tế học sinh chỉ sung sướng khi được thông báo nghỉ học. Người ta chào đón, hào hứng để tham gia các cuộc thi khác bao nhiêu thì học sinh lại phát ớn trước mỗi kỳ thi bắt đầu bấy nhiêu. Tại sao chúng ta lại sợ nó đến vậy? Điểm số là nguyên nhân! Điểm số là khái niệm đầy bất cập. Trước hết ta tạm chấp nhận nó như một chiếc thước minh bạch và sáng suốt để đo trình độ của con người (tạm chấp nhận thôi nhé). Ta chấp nhận nó đại diện cho lý tính, tài giỏi thì điểm cao, dốt nát thì điểm thấp, trắng đen rạch ròi. Nhưng không, để phủ nhận cho chính lý tính đó, thì từ trước đến nay điểm số luôn dính dáng phần nào đến cảm tính, nó có thể được nâng lên nâng xuống, được trừ một, được cộng hai, là công cụ bày để tỏ tình thương hoặc bày tỏ lòng từ bi, hay thậm chí để đem ra dọa nhau. Điểm cao cũng có thể đạt được bằng gian lận mà thôi.

Vậy chiếc thước này đã mất đi tính chất thứ nhất, đó là minh bạch. IQ chỉ là một phần nhỏ để đánh giá cá nhân, bài kiểm tra phụ thuộc vào tâm trạng và vốn hiểu biết tức thời của người chấm. Vậy thì cớ gì mà điểm số giữ được tính sáng suốt của nó? Điểm số bản thân nó đã là công cụ để phân loại con người, hiển nhiên sẽ phát sinh sự bất bình đẳng, sự tự phụ, tự ti, tị nạnh, cạnh khóe. Đó là điều không đáng có ở bất kỳ đâu, đặc biệt là bậc Tiểu học.

Tóm lại là nó không minh bạch, không sáng suốt, không có gì tốt đẹp. Chúng ta cuống cả lên để chạy theo một giá trị hão mà tưởng rằng là đang khẳng định bản thân mình. Nếu lúc nào cũng lăn tăn ba thứ điểm cao thấp thì có lẽ cuộc sống sẽ luẩn quẩn trong những thứ vô vị.
Bệnh thành tích ở đâu mà ra? Sẽ không có bệnh thành tích nếu chúng ta không biến bằng cấp thành tiêu chuẩn của quy chế để xét tuyển. Muốn không như thế ta phải cắt bỏ cái gốc, cái rễ, tức là căn bệnh thành tích. Muốn cai nghiện đương nhiên phải ngừng cung cấp thuốc cho con nghiện, người ta đánh giá nhau chủ yếu qua bằng cấp mà không phải qua năng lực. Đó không chỉ là tâm lý chung mà còn là quy định chính thức ở nhiều nơi.

Xét trong một ngành nghề, một cơ quan, chỉ có những thằng ngu mới không biết thằng nào là thằng giỏi. Một người tài giỏi khi đứng ở vị trí lãnh đạo sẽ biết dùng góc quan sát và năng lực của chính bản thân để đánh giá năng lực của người khác. Còn một thằng ngu sẽ phải dựa dẫm vào địa vị, bằng cấp, học hàm để mà tuyển dụng nhau. Vậy thì chúng ta còn tiếp tay cho những thằng ngu mà làm cái gì? Hay chúng ta lại muốn tiếp tay cho những thằng tham ô, hối lộ?

Không muốn có bệnh thành tích, chúng ta phải cắt bỏ bệnh thành tích, với tư tưởng đó xét trong phạm vi nhà trường thành tích chính là điểm số. Đừng tạo ra những điểm số. Đi học mà không có điểm nghe có vẻ điên rồ, với tôi điểm số có cũng được nhưng đừng quan trọng hóa nó. Điểm số thực chất chỉ là kết quả của một bài kiểm tra mà ở trường, ngoài môn thể dục, bài kiểm tra là tập hợp định nghĩa những câu hỏi có tính hệ thống. Những câu hỏi này đặt ra có sẵn đáp án, câu trả lời cố định để tính điểm.

Như vậy điểm số chỉ thể hiện năng lực ghi nhớ những cái đã được học mà không nói lên được những năng lực khác, thậm chí không kiểm chứng được việc anh có hiểu những gì mà anh nhớ hay không. Vì điểm số người ta sẽ tìm ra nhanh nhất câu trả lời có sẵn vào bài kiểm tra bao gồm các hình thức học tủ, học vẹt, gian lận. Làm như thế này không hề mang tính nghiên cứu và sáng tạo. Nó đã và đang xảy ra ở hầu hết các môn trong trường học. Thậm chí những môn khoa học tự nhiên, tưởng như nó đòi hỏi tư duy logic rất cao nhưng cũng phải thuộc lòng các công thức để áp dụng giải bài tập.

Không muốn làm bài tập cuối cùng lại bị đánh giá là yếu kém về tư duy, thế thì quá mỉa mai và không đời nào tôi ủng hộ. Một khi đã có điểm người ta chỉ học vì điểm. Hãy để cuộc đời cho điểm mỗi cá nhân, nâng tất cả lên cao rồi sẽ biết ai là người có đôi cánh.

Năng lực rất đa dạng, có bao nhiêu hoạt động thì có bấy nhiêu năng lực. Nói chung muốn đánh giá hãy nhìn sự tồn tại của mỗi cá nhân và ảnh hưởng của sự tồn tại ấy đến xã hội và môi trường xung quanh. Ảnh hưởng đó là gì, là công việc, là giá trị sản phẩm họ tạo ra. Sản phẩm có ảnh hưởng lớn là có giá trị cao, không có ảnh hưởng là đồ vô dụng. Những thứ có giá trị ảnh hưởng không bao giờ là những thứ có sẵn bày ra như đáp án trong bài kiểm tra"

4) Phần 4: "Người vô đạo đức thì tạt axit, tấn công bằng bom nguyên tử"

Một con người có thể nói là được cấu thành bởi 2 yếu tố: Tri thức và đạo đức. Nhà trường phải là cái nôi trau dồi cả về tri thức và đạo đức đối với học sinh. Bàn về đạo đức, thực ra không thể đổ lỗi hết cho gia đình khi một đứa trẻ tỏ ra vô lễ. Trẻ em không có quyền chọn cha mẹ, may thì được nhờ, rủi thành chịu, cha mẹ không tốt, không dạy được con, nhà trường phải là nơi làm điều đó. Trong gia đình những thứ tình cảm như tình mẫu tử, tình phụ tử ta đều tìm thấy được ở những động vật bậc thấp. Nhà trường phải là nơi giúp các em thành người. Đạo đức rất quan trọng.

Nếu tri thức là một cỗ xe thì đạo đức là vô-lăng, nếu tri thức là chiến mã thì đạo đức là dây cương. Với đạo đức, tri thức sẽ hướng thiện. Một người không có tri thức cùng lắm là gây hại một cách vô ý. Một người không có đạo đức thì cố ý hại người khác thì tạt axit, thì tấn công bằng bom nguyên tử.

Nền tảng đạo đức được hình thành rất sớm từ những năm tháng đầu đời, nó có khuynh hướng trở thành bản chất cố định, khó thay đổi. Chính vì vậy, phải giáo dục cho học sinh về đạo đức, số phận con người.

Nhà trường có 1000 học sinh, 1000 số phận khác nhau, số phận cá nhân sẽ quyết định số phận của cả một dân tộc. Một đứa trẻ hư chứng tỏ nhà trường thất bại, nhà trường thất bại chứng tỏ cả dân tộc thất bại.

Việt Nam đứng thứ 13 trong số những nước vô cảm nhất thế giới. Tôi không quan tâm đến những lời ngụy biện để phủ nhận con số đó, một thực tế văn hóa đạo đức xuống cấp đến mức nào cũng chẳng cần kể ra. Chúng ta hô hào báo chí đủ các kiểu nhưng hầu như không có kết quả nào ra hồn. Tất cả đều có nguyên nhân khởi phát từ giáo dục.

Bắt đầu mỗi năm học mới luôn có một cái bản mà giáo viên đọc cho học sinh chép vào vở, đó là nội quy nhà trường. Nội quy nhà trường luôn có mối quan hệ chuẩn mực văn hóa cơ bản, như là giữ gìn vệ sinh chung. Nhưng không nhiều người làm được đó vì mối quan tâm của người đi dạy và đi học vẫn là điểm số. Mặt khác nội quy thuộc về luật pháp, luật pháp đứng đằng sau đạo đức, khi nào đạo đức không thể cứu vớt được nữa thì luật pháp mới can thiệp.

Chúng ta lại cứ thích kỷ luật và cấm đoán nhiều hơn là cảm hóa. Nhìn thẳng mà nói, môn Giáo dục công dân từ lâu đã là môn kém coi trọng nhất trong bảng điểm, việc học nó chỉ mang tính hình thức và đối phó. Tôi nói không phải ủng hộ môn này sẽ thành trọng tâm để mà chúng ta thi đua nhau, như vậy sẽ chỉ khiến cho học sinh khổ thêm. Điều quan trọng cần nhìn rõ là có học chăm như thế nào đi chăng nữa cũng không bao giờ là đủ. Cách học của đạo đức không giống tri thức. Nếu tri thức chỉ đọc hiểu qua lý trí thì đạo đức biểu lộ qua trái tim. Để hình thành một con người đạo đức, không thể việc chỉ bắt người ta đọc ê a những đạo lý, những phần ghi nhớ cuối bài, không thể hiểu qua lý thuyết suông hay 10 phẩy trung bình môn. Tất cả những thứ đó không có liên quan đến tiêu chí đạo đức trong con người ta, mà chỉ có nguy cơ biến họ thành những kẻ đạo đức giả.

Trong suy nghĩ của đại bộ phận hiện nay thì “đầu tiên là tiền đâu”. Sống vì lợi ích bản thân, giữa xã hội sống đầy lý tính này thì đạo đức chỉ là thứ gì đó mơ hồ và xa xỉn. Khi ta cho một thứ, lý chí bảo rằng có nên không? Có nhận lại được điều gì không? Có được trả ơn không? Chúng ta không tin rằng khi làm việc tốt sẽ được trả ơn và có được sự thanh thản trong tâm hồn.

Chỉ có trải nghiệm mới khiến ta thực sự hiểu đạo đức là gì. Vậy trách nhiệm cao cả của giáo viên là tìm ra con đường dẫn đến trái tim của học sinh, khơi gợi tình thương yêu giữa con người với con người, với con người và vạn vật, và thực sự có nhiều hơn một con đường như thế. Các môn văn học, xã hội khác cũng là để nuôi dưỡng tâm hồn. Nhưng chúng ta không làm được, học chỉ là miễn cưỡng, học thuộc lòng cả tiểu sử, cả một bài dài. Các giá trị nhân văn rất khó đi vào lòng người khi chỉ nói suông, tự ca như những con vẹt.

Thế hệ đi sau không thể bồi hổi nhớ lại ký ức của thế hệ đi trước. Trách làm sao được khi giới trẻ chỉ nhìn thấy hàng hiệu, xe tay ga, đâu biết được nước mắt của người mẹ già thời kháng chiến. Tâm hồn sẽ càng mai một đi khi những giá trị rất đẹp lại bị mai một vì học thuộc lòng một cách vô cảm. Bản sắc dân tộc cũng vì đó mà rơi vào hố đen.

Tất cả nguyên nhân cũng chỉ vì cắm đầu vào những kỳ thi. Thầy giáo, cô giáo, những ngày đầu bước chân vào ngành sư phạm ai cũng muốn được cống hiến, được đóng góp, có thiên lương cao đẹp. Nhưng rồi thời gian lại trôi đi, cái lúc mà trời nắng chang chang, mồ hôi nhỏ giọt, lấy cái gì mà làm động lực?

Tất cả sẽ mãi chỉ là viển vông khi lương của giáo viên vẫn còn thấp như vậy. Mà lương lại là vấn đề của kinh tế, kinh tế có vấn đề phần nhiều là do tham nhũng, những kể tham nhũng muốn đứng được ở vị trí có thể tham nhũng ít nhất cũng phải trải qua 12 năm giáo dục. Vòng tuần hoàn này cứ luẩn quẩn một cách thật ảm đạm, thảm hại.

Chúng ta học rất nhiều nhưng học rất ít về con người. Trí thông minh của con người được chia làm 8 phần: ngôn ngữ, cảm nhận không gian, âm nhạc, vận động cơ thể, tương tác giữa các cá nhân, cảm nhận thiên nhiên, nội tâm, logic toán. Trong khi những môn trọng tâm như toán, lý, hóa đều học chuẩn phải có trí thông minh logic toán. Để trở thành một người văn minh, văn hóa phải có trí thông minh nội tâm, con người phải hiểu chính bản thân con người để có sự tự vấn, giằng xé trong tâm can để vạch rõ đúng sai, thiện ác, trụ vững trong một xã hội với phần đông là những kẻ vô văn hóa, vô đạo đức.

Càng hiểu rõ bản thân hơn ta càng có đề kháng với những thói hư tật xấu ở đời mà cái đó ở trường không có ai dạy. SGK chỉ quan tâm đến những con số và những con chữ. Cái khó của giáo dục không phải làm sao để học sinh thi đỗ mà dạy sao cho học sinh nên người mới đúng.

5) Cái tội làm hỏng "công cụ thu hoạch" của học sinh là gì?

Thử hỏi chúng ta đã làm được cái gì cho quyền học tập của công dân. Chúng ta muốn được học những kiến thức đang chờ đón ở đằng sau cánh cửa đại học thì bắt người ta phải thi phải chọi nhau mới được bước chân vào. Nhưng người ta không có nhu cầu, bắt người ta phải học mới được bước chân ra. Nói gì thì nói, học hỏi là một cái quyền không ai được tước đoạt. Mọi người thường đấu tranh cho quyền được học tập nhưng dường như đâu đây trên trái đất này cần nhen lên sự đấu tranh cho quyền từ chối học tập. Tôi không hề ca ngợi hay cổ súy cho tinh thần trốn học, bỏ học. Nhưng nếu mình học một cái gì đó mà trở nên ngu đi thì còn là cái tội nặng hơn. Kiến thức không có tội, tội nằm ở đâu?

Chúng ta hãy coi quá trình học tập là một hoạt động thu hoạch. Ở đó người ta cần có công cụ để thu hoạch kiến thức và một chiếc túi để đựng kiến thức. Ban đầu người ta như nhau, về sau người nào có cái máy gặt, bao tải thì thu về là lớn, người nào có xẻng và ni lông thì chỉ có nhu cầu nhỏ nhặt, vừa đủ. Nhu cầu của mỗi người khác nhau, không thể trách người nhu cầu ít hơn mà chỉ trích họ. Công cụ thu hoạch đó chính là phương pháp tự học, túi đó chính là đại diện cho sự hứng thú, tham lam. Giáo dục phải giúp cho mỗi học sinh có được công cụ sắc bén nhất và một chiếc túi vô hạn định.

Đầu tiên là cái tội làm hỏng công cụ thu hoạch của học sinh bằng lối giảng dạy theo kiểu giảng giải. Chúng ta bao quát, phân tích, chất đầy kiến thức đến lúc tắc lại. Giáo viên lúc nào cũng đúng, học sinh lúc nào cũng đồng ý, giáo viên tạo ra lối mòn học sinh tung tăng dắt nhau đi tiếp trên những vết xe.

Trong khi đó cái mà thế giới cần đến là đột phá, tìm tòi, phát hiện mới, thử hỏi tại sao lại không phát minh được những thành tựu như các nước khác. Để rồi có một vài trường hợp ít ỏi lại tung hô lên đó là tự hào. Chúng ta có hàng trăm trường đại học, hàng chục nghìn chiến sỹ, hàng trăm nghìn giáo sư mà ít có sáng chế, phát minh trong khi nông dân lại là người làm được điều đó. Đừng có đóng chặt một bài học xuống đất rồi bắt học sinh học lại như con vẹt. Những lời văn hoa mỹ, chau chuốt, các giá trị nghệ thuật ghi trong sách, trong vở không phải do học sinh tự niệm ra, tự viết nên mà là do những ông già.

Cả nhân loại vẫn còn bước đi trên con đường tìm kiếm chân lý. Những định luật vững trãi nhất trong giờ phút này cũng được bổ sung và hạ bệ trong nay mai. Chúng ta dựng lên những tượng đài để rồi nó chắn lối trong quá trình phát triển tư duy.

Đối với kiểu học áp đặt, nhồi sọ thì tốt nhất cũng chỉ cung ứng cho xã hội những người giỏi chuyên môn như những giáo sư, tiến sỹ kia thật đấy. Song họ mang tư cách của kẻ nô lệ.

Điều cần làm là dạy cho con người ta cách học, phương pháp tự học, tự nghiên cứu, đó chính là công cụ thu hoạch của học sinh. Nếu học văn thì phải có tư duy nghệ thuật ngay từ thuở hồng hoang, nghĩa là phải được tự lực sáng tạo ra các sản phẩm nghệ thuật rồi nó có kinh nghiệm chứ không phải học thuộc lời bình của người khác rồi ra trường chẳng ai làm nhà thơ, nhà văn hay nhà phê bình.

Học cách suy nghĩ như những vĩ nhân. Chúng ta hãy quan tâm đến cách làm còn hơn là kết quả. Tôi nói điểm số có cũng như không là vì vậy. Và đặc biệt học sinh phải tranh luận với giáo viên bất cứ vấn đề nào liên quan. Không có điều này thứ nhất vì tự ái của người dạy, thứ hai là họ đã phát triển trong một nền giáo dục thiếu tinh thần nghiên cứu và thừa tinh thần nhai lại.

Trong mắt giáo viên học sinh là gì? Là những điều nối gót, là những người sẽ ngồi im nghe giảng rồi sáng mai trả lời một cách trôi chảy, là những người nhận lấy lời giảng của giáo viên rồi dạy cho con cháu, hậu thế. Nếu tôi là giáo viên, người có đam mê chân chính với bộ môn của mình tôi sẽ không làm như vậy. Thay vào đó tôi sẽ nhìn họ như những đồng nghiệp tương lai. Tôi coi học trò của mình sẽ cùng ngồi với nhau và thảo luận vấn đề nào đó. Một lớp học văn minh phải có sự trao đổi xoay chiều trước các luồng thông tin. Để học sinh trở thành đồng nghiệp thì phải giúp học sinh tự học với niềm hứng thú của riêng mình.

Con người ta sinh ra là để học, tò mò là bản chất của con người, hiếu học là cái mà tạo hóa ban cho mỗi người. Chúng ta đi ngược lại với quy luật của tạo hóa, khiến cho học sinh sợ học, khiến cho ai ai cũng muốn nghỉ học, và chúng ta thất bại. Con người mà không hiểu chính bản thân con người thì nghỉ. Đừng làm giáo dục nữa.

Một trong những nguyên lý muôn đời là học hỏi phải dựa trên tinh thần tự giác. Sự chủ động của người đi học là nền tảng. Chúng ta lại cứ đem những kỳ thi ra để ép người ta học những thứ mà họ không thích. Việc ép học dưới mọi hình thức vô tình khiến quá trình nô lệ hóa diễn ra dễ dàng hơn.

Sự tiếp thu mới thực sự là bản chất của học hỏ, phụ thuộc vào tinh thần tự giác của mỗi người học. Tự giác phải luôn đi cùng hứng thú.

Nhưng thứ ánh sáng đẹp đẽ của tri thức lại bị lấp đi chính thứ bùn lầy do chúng ta tạo ra. Vì vậy trước hết phải xóa sạch chúng, loại bỏ mọi thứ có thể bỏ, đặc biệt là thi cử. Phần còn lại phụ thuộc vào phương pháp dạy của giáo viên.

Một nhà giáo vĩ đại không phải là người có nhiều kiến thức nhất mà là người truyền được nhiều cảm hứng, tình yêu, kiến thức nhất đến cho học sinh.

Chơi game, nghe nhạc cũng học được. Đá bóng, xem phim cũng học được. Điều quan trọng là người ta chắt lọc được những văn minh, kiến thức từ những thứ giải trí, ứng dụng vào cuộc sống như thế nào.

6) Học và chơi, đam mê và lười biếng

Phân biệt giữa chơi và học là một khái niệm rất sai lầm. Học mà cứ nghĩ là mình đang học, tự chúng ta biến việc học thành khác biệt với các công việc khác. Khi đọc sách ta không nghĩ là mình nên học, điều đó chỉ khiến mình buồn ngủ và khó tiếp thu hơn. Ta tự tạo cho mình hứng thú, từ đó sách sẽ mang lại cả chân trời kiến thức. Nên đôi khi học là một cách giải trí văn minh.

Phương pháp học tích hợp là một trào lưu dạy học nổi tiếng trên thế giới, thúc đẩy tư duy, hệ thống, tư duy cơ giới trong thời đại này. Ví dụ như biến những nội dung lịch sử, địa lý, giáo dục công dân vào cùng một hệ thống để học sinh thấy rõ được mối quan hệ then chốt giữa chúng, có cái nhìn bao quát, tổng hơp. Vậy tại sao chúng ta không tích hợp giáo dục với giải trí, nói nôm na là biến chơi thành học, học thành chơi. Vì con người ta ai cũng ham chơi hơn ham học, sinh ra đã tò mò về thế giới xung quanh, tận dụng tâm lý đó khơi gợi khả năng khám phá, tự học của học sinh.

Thử tưởng tượng nếu ngài giáo dục và ngài giải trí bắt tay nhau sẽ thế nào? Chí ít nền điện ảnh nước nhà cũng phải đẻ ra những bộ phim nhân văn, đầy bản sắc dân tộc. Nếu không lấy được nước mắt của khán giả với hình ảnh ngày giải phóng thì ít ra cũng phải khiến người xem…tự hào về bắp chân của ông Thánh Gióng.

Những trò chơi mang tính chất giáo dục sẽ ra đời. Tôi có thể học hóa một cách hứng thú khi tiếp cận góc nhìn thứ nhất: Một ông Tiến sỹ hóa học trong một hình tượng game phiêu lưu mang phong cách đánh đố. Tôi sẽ góp nhặt những chất khác nhau trên đường đi để chế thành những hợp chất đánh bại kẻ thù. Với cốt truyện xuất sắc sẽ là thiên đường cho những ai không thích học hóa và các môn học khác.

Chỉ một phút mơ mộng thôi nhưng chúng ta có quyền thực hiện nó. Đâu phải giáo dục mang vai trò của giáo dục, để rồi những đứa trẻ la cà ngoài hàng net cũng có thể đọc vanh vách phản ứng hóa học. Nghệ thuật là ở đấy. Để cho ai cũng thấy rằng môn học nào cũng đẹp. Vẻ đẹp đó không phải thuộc vào những thứ nhạt nhẽo trên trường lớp. Nó phụ thuộc vào trí tưởng tượng của mỗi người và niềm đam mê.

Chính đam mê sẽ quyết định sức mạnh của tri thức đối với mỗi thành công của con người. Hai người tiếp thu một lượng kiến thức như nhau nhưng người có đam mê sẽ thành công hơn người còn lại. Chăm chỉ cần cù vẫn được ca ngợi như “có công mài sắt có ngày nên kim”, “trên bước chân thành công không có dấu chân của kẻ lười biếng”. Bản thân tôi cho rằng những kinh nghiệm đó đã được đúc kết bởi sự thành công bằng niềm đam mê của họ.

Chăm chỉ, cần cù nghe có vẻ mệt nhọc với người lười biếng nhưng với những người có đam mê chẳng phải là gì quá to tát. Bởi môt đam mê tích cực sẽ thúc đẩy ta làm công việc đến lúc thỏa mãn, đạt được kết quả mong muốn. Người ngoài nhìn vào có thể thấy họ chăm chỉ, cần cù nhưng bản thân họ không cảm thấy vậy, những con người say mê đó chỉ cảm thấy mình sống với đúng bản thân mình, sống như sinh ra để làm việc đó. Hai chữ chăm chỉ, cần cù đúc được kết lại sau khi người ta nhìn nhận lại cuộc đời mình. Có thể họ lười biếng trong mọi việc khác nhưng khi động đến chuyên môn rất chăm chỉ.

Nhân đây ta bàn về sự lười biếng. Lười có nhiều kiểu: không quan tâm, quá tự tin, chống đối hay lười vì quá chăm làm việc khác. Không phải lười biếng lúc nào cũng là xấu, đôi khi lười biếng lại có tiền đề của chăm chỉ.

Nói một cách cực đoan, kể sử hữu lười biếng nhất chính là không lấy cho mình một niềm đam mê, tồn tại không khác gì vô tri, vô giác.

Thêm một lý do vì sao tôi lại đề cao đam mê như vậy. Vì đam mê đi cùng đạo đức nghề nghiệp. Đam mê tích cực sẽ khiến ta trân trọng thành công của mình. Một nhà giáo yêu nghề sẽ không bao giờ mở lớp chỉ để lấy tiền của học sinh, dù chỉ một người học thôi vẫn dạy. Một bác sỹ yêu nghề dẫu đến trăm ca dồn dập cũng không đành lòng bỏ một bệnh nhân.

Loại trừ những sở thích bệnh hoạn còn lại mọi đam mê đều có tính hướng thiện. Hãy tưởng tượng ra một xã hội mà con người hăng hái nhất, nhiệt huyết nhất, mỗi người sẽ có một mối quan tâm riêng. Khi ai cũng phát huy được hết khả năng của mình thì khung cảnh sẽ tốt đẹp hơn ngày nay rất nhiều.

Nhìn một đứa trẻ lông bông không bố mẹ ngoài đường, ta nhìn thấy một tên trộm cắp tương lai hay nhìn thấy một viên ngọc trong bùn lầy chưa được tỏa sáng? Liệu một đam mê chân chính nào đó có thể kéo đứa trẻ ra xa tệ nạn và đưa nó lên đến đỉnh của vinh quang?

Ở tuổi 14, 15 thậm chí nhỏ hơn nhiều người đã xác định được rõ ràng mục tiêu của tương lai. Bỏ ra 3 năm trời học những kiến thức không có ích cho bản thân quả thực là phí phạm thời gian và tuổi trẻ. “Tuổi 17 bẻ gẫy sừng trâu” mà chả làm được cái gì cho đời.

Đương nhiên sẽ có những người không có niềm tin vào đam mê. Ở khắp mọi nơi, từ trong nhà ra ngoài phố, người có đam mê thì ít mà người không có đam mê thì nhiều. Người yêu quý công việc thì ít, người sẵn sàng nghỉ việc khi có người đứng ra đảm bảo cho họ bữa cơm hằng ngày thì nhiều. Đám đông đó đành phải nói rằng ngoài sự bất cập từ chính bản thân họ ra thì họ cũng là nạn nhân của những bất cập trong xã hội. Những bất cập trong xã hội được sinh ra từ những kẻ thiếu tri thức, đạo đức và nhiệt huyết. Giáo dục nay không có gì khác hơn ngoài việc đào tạo ra những kẻ thiếu tri thức, thiếu đạo đức và thiếu nhiệt huyết.

7) "Những người giỏi cũng chỉ ở trên mặt báo"

Những thành công cá nhân làm nên sức mạnh của tập thể. Đó chẳng phải là điều mà bất kỳ dân tộc nào cũng hướng tới. Những thành công chân chính chỉ có thể sinh ra từ nghị lực và đam mê chân chính. Thế nhưng nhìn thấy nhiều người không có ước mơ, không có đam mê nào trong cuộc sống khi đại học thường là chọn khối vừa sức trước khi chọn trường. Hầu như chúng ta chỉ cố gắng lay lắt qua các kỳ thi, còn nghề nghiệp tương lai là chưa bàn tới.

Khổng Tử có nói: Hãy chọn một công việc mà bạn yêu mến, bạn sẽ không phải làm việc một ngày nào cả.

Như Lưu Quang Vũ đã nói: Có những cái sai không thể sửa được, chắp vá, gượng ép chỉ làm sai thêm. Chỉ có cách là đừng làm sai nữa hoặc bù lại bằng một việc đúng khác.

Khi tôi đọc báo, thấy có nhiều người quan tâm đến giáo dục và họ cũng đưa ra những ý kiến đa chiều. Nhưng phần lớn tuy nhiệt huyết nhưng không nhìn thấy ổ bệnh ở quả tim, cứ đi tìm đâu đâu ở những cái mao mạch. Vấn đề ở não không chữa lại cứ đi bẻ đi bẻ lại mấy cái đốt ngón tay. Trong khi đó, chỉ có số ít các cao nhân là có đôi mắt tinh tường xoáy sâu vào cốt lõi. Đó là GS Hồ Ngọc Đại (Hiệu trưởng Trường Thực nghiệm), nhà giáo Phạm Toàn với nhóm Cánh buồm đang thực hiện bộ SGK mới. Đó là GS Hoàng Tụy, GS Chu Hảo, nhà văn Nguyên Ngọc, TS Phạm Anh Tuấn và những người khác.

Thế nhưng tôi nhìn mãi, nhìn mãi cũng chỉ thấy người giỏi ở trên mặt báo. Rời mắt ra, khung cảnh vẫn ảm đạm, bế tắc và thê lương như thường. Tất cả mái đầu bạc trắng cũng chỉ đứng cạnh nhau trên một đường tròn, đổ dồn mắt vào bên trong, không thể nào với tay nổi vào cái tâm y của đường tròn đó.

Tôi hỏi vị trí trung tâm đó là của ai? Làm thế nào để nó nhúc nhích đây? Đến bao giờ vòng tròn kia mới được lăn bánh?

Nếu như các ngành công nông khác đều tạo ra các sản phẩm là hàng hóa thì sản phẩm của giáo dục lại là con người. Sản phẩm là tất cả quá trình tập hợp những hoạt động liên quan đến nhau, biến đầu vào thành đầu ra. Tôi gọi HS là một sản phẩm đặc biệt và giáo dục là một quy trình đặc biệt. Hãy xem chúng ta nhìn nhận như thế nào về quá trình đó.

8) Bày ra thi cử để bán sách, học thêm, luyện thi. Chỉ có bày vẽ là giỏi!

Tại sao việc học lại được coi là có ý thức, có trách nhiệm, nghiễm nhiên chúng ta coi nó như là một thứ thủ tục bắt buộc trong hành trình sống. Bằng suy nghĩ như vậy chúng ta chờ đợi một giấy chứng nhận ở đầu ra, thay vì việc quan tâm xem điều gì đã được thay đổi.

Chúng ta vẫn cứ nói: "Phải cố mà học đi con ạ, phải cố mà học cho xong rồi sau này muốn làm gì thì làm". Tại sao ai ai cũng phải khổ như thế. Suốt bao nhiêu năm, suốt bao nhiêu cuộc đời, bao tuổi xuân đã bị thẳng thay ném không thương tiếc vào các máy tàn bạo của thi cử.

Kiến thức vô bổ sẽ bày ra vô vàn hành động vô nghĩa. Bày ra thi cử rồi lại bán sách ôn thi, có vô nghĩa hay không. Rõ ràng chỉ có bày vẽ là giỏi. Đủ các loại học thêm, đủ các lò luyện thi mọc lên, tất cả chỉ chỉ toàn các hành động vô nghĩa, bòn rút sức khỏe, thời gian, tiền bạc.

Suốt bao nhiêu năm, cố mà học đã trở thành một hệ tư tưởng chây lì cả suốt các thế hệ già, trẻ, lớn, bé. Cố mà học, cố mà học, cố mãi cuối cùng cũng hỏng.

Chúng ta mặc định các thủ tục lên lớp, lấy bằng như những thứ bắt buộc trong hành trình sống mà không hề quan tâm xem những hoạt động đó có mục đích gì.

Nhà trường chỉ là một cửa ải khiên cưỡng mà người ta cắn răng chi tiền bước vào chỉ để mong có một miếng bánh đền bù ở lối thoát.

Trẻ em giống như một thứ nguyên liệu tươi mới gia đình đưa vào nhà trường, nhà trường đùn ra xã hội. Lúc bước vào trong tay không có gì nhưng sở hữu những năng lực tiềm tàng. Lúc ra tay ôm cái bằng nhưng năng lực không những không phát huy mà còn thui chột. Kiến thức, kỹ năng trong cuộc sống còn không có, lại còn lười học. Đạo đức không được trau dồi mà còn mất đi. Chúng ta đang cắp sách tới trường hằng ngày một cách vô thức để mà làm gì? Đi học không thể sống sót qua chục năm thi cử để mà lấy cái bằng.

Giáo dục không phải chuẩn bị cho con em cuộc sống tương lai. Giáo dục chính là bản thân cuộc sống. Học là trở thành người phục phụ cho cuộc sống, học là người có văn hóa không phải là để thi. Học những thứ cần thiết cho hiện tại và tương lai không phải học những thứ vô ích cho chúng ta sở hữu những tờ giấy vô dụng.

Đừng trả tiền cho môt chục năm để mua một cái vé thông hành. Chính bản thân chúng ta phải được tạo ra để lái tàu trên chính cuộc đời mình.

Rồi một ngày tạo ra những con rô bốt do chúng ta tạo ra sẽ sở hữu một trí nhớ khổng lồ, nó biết tất cả mọi thứ chúng ta cho nó, sở hữu kiến thức gấp trăm ngàn lần bình thường. Nhưng nó là giới hạn, là cực điểm, là không hơn được. Nó không bao giờ giáo dục được vì nó trở thành cái máy. Một nền giáo dục nô lệ chỉ biến con người thành những cái máy, mất đi vốn tích lũy kiến thức, mất đi khả năng làm người.

Tôi thấy rất nhiều người, họ rất tự hào về những gì mình biết. Họ tự biến mình thành một cái kho, cái bao tải và tung tăng vui vẻ với điều đó. Thật là thảm hại, thứ duy nhất họ sở hữu chỉ là sĩ diện. Thứ sĩ diện vớt vát được bằng cách ngồi chém gió với những kẻ hẹp hòi.

Tại sao một người nông dân, không đươc học quá nhiều nhưng họ lại phát minh ra bao nhiêu thứ máy móc. Những GS, TS học rất cao siêu nhưng không có nổi một sáng chế cho riêng mình. Đừng chỉ ngồi đó hấp thụ và tích lũy, hãy phát xạ nó đi, nếu không tất cả tri thức sẽ đóng sập trong trí não của anh. Những con gì chỉ tiêu thụ mà không bao giờ làm được việc, đó là con đỉa, con vắt, ký sinh trùng. Chúng ta không muốn làm ký sinh trùng, chúng ta là con người. Con người làm chủ, ký sinh trùng làm nô lệ. Đừng tự hào về những gì mình biết, hãy tự hào về những gì mình làm được.

Điểm cao không có nghĩa là tài giỏi, điểm thấp không có nghĩa là thằng ngu. Điểm số và sỹ diện, hãy biến chúng thành phù du.

Những người đang nắm trong tay quyền hành, hãy thay đổi ngay bây giờ. Các vị hãy lấy từng viên gạch lát lại đường quyết định vận mệnh cho những chủ nhân tương lai của đất nước. Các vị là người tốt, các vị mong muốn điều tốt đẹp cho dân tộc này. Dân tộc nào có những nhà trường tốt nhất dân tộc đó thắng trên các dân tộc khác.

Hôm nay chưa hoàn thành bộ sách phù hợp sẽ là ngày mai, hôm nay còn cồng kềnh mai sẽ nhẹ như bay. Lương giáo viên hôm nay còn ngặt nghèo mai sẽ đổ xô vào ngành sư phạm. Hôm nay chất lượng giảng dạy còn thấp, mai chất lượng phụ huynh cũng biết dạy con. Hôm nay những định kiến sẽ còn, mai sẽ không cánh mà bay… Tất cả những gì phế phẩm, cặn bã của ngày hôm nay và một ngày mai sẽ được đào thải.

Giáo dục là cái gốc của mọi vấn đề, giáo dục phát triển sẽ dẫn mọi thứ còn lại đi theo.

Điều chúng ta có thể thay đổi ngay bây giờ là gỡ bỏ kỳ thi tốt nghiệp THPT, chương trình học như thế nào thì ai cũng biết rõ. Không một người nào lại muốn một kỳ thi khiên cưỡng quyết định số phận của mình. Bởi thi ĐH là quá đủ.

Mục đích của hiện nay là thi Đại học, vì vậy HS cần tập trung năng lượng đối phó với 1 kỳ thi. Nếu vẫn thi tốt nghiệp thì chúng ta tiếp tục dang rộng cánh tay hào phóng của mình chào đón những kẻ ký sinh mang tên đối phó một lần nữ lại tiếp tục phát huy sức mạnh.

Nếu vẫn thi tốt nghiệp chúng ta lại tiếp tục ngu hóa dân thêm một bước cuối cùng.

Hãy gạt bỏ tự ái, hãy nâng cao tự trọng mà làm với cái tâm của mình. Khi đó tất cả học sinh được theo đuổi đam mê một cách chủ động, những kỳ thi đa dạng một cách chủ động, con người chủ động sẽ đến, để thể hiện bản thân, để chiến thắng. Và danh tiếng của nhà trường, của dân tộc sẽ lên cao.

Những ai đứng cùng tôi, chúng ta không phải máy móc, chúng ta không phải loài ký sinh. Chúng ta là những con người độc lập. Hãy bỏ cái rác rưởi sau lưng mà lao ra ngoài biển xa trước mắt. Đừng phí thời gian nữa. Chỉ có thể giải thoát cho chính bản thân mới giải thoát cho tất cả, tất cả vì một nền giáo dục khai phóng.