ChúngTa.com

Nhìn đơn giản từ góc độ pháp lý, tiến trình nhát triển một PM có thể xem như bao gồm 5 công đoạn.

Năm công đoạn phát triển PM

Thứ nhất, khởi phát ý tưởng về PM: qua phán đoán hoặc nắm bắt nhu cầu thị trường, doanh nghiệp hoặc chuyên gia CNTT có thể nảy sinh ý định phát triển một PM đảm nhiệm các chức năng hoặc giải quyết các nhiệm vụ nào đó. Ý tưởng này và các ý tưởng phát triển tiếp theo về nguyên tắc cần được bảo vê như một bí mật kinh doanh (trước secret).

Thứ hai, thiết kế cấu trúc hệ thống: là công đoạn xác định các môđun cần thiết và mối quan hệ giữa các môđun đó, bao gồm việc lồng ghép các môđun, thiết kế dòng điều khiển chảy trong hệ thống (trình tự tham gia giải quyết công việc của các môđun) và xác định dòng dữ liệu tương ứng (dòng thông tin trao đổi giữa các môđun). Bản thân việc thiết kế một nhóm môđun có quan hệ hữu cơ với nhau để đảm nhiệm được một (hoặc một số) chức năng cụ thể có thể coi như tương đương với một giải pháp kỹ thuật đang thiết kế cơ cấu, còn việc thiết kế các dòng điều khiển và dòng dữ liệu tiêu đề xử lý được một nhiệm vu cụ thể lại có thể tương đương với một giải pháp kỹ thuật dạng thiết kế quy trình.

Các giải pháp mới có thể đăng ký để được cấp bằng độc quyền sáng chế (patent). Ngoài ra, hàng loạt ý tưởng, thông tin nảy sinh trong giai đoạn này cũng có thể là các bí mật kinh doanh. Riêng các thông tin đã được định hình dưới dạng tài liệu, lưu đồ, tập tin... nếu do chính các chuyên gia phân tích hệ thống, các lập trình viên... thiết lập, thì còn là các tác phẩm có thể được bảo hộ quyền tác giả (copyright).

Thứ ba, thiết kế kiểu dữ liệu trừu tượng: mỗi nhiệm vụ,chức năng mà một môđun phải giải quyết sẽ được phân chi tiết hơn thành các phép toán hoặc tác vụ cần thực hiên, cùng kiểu dữ liệu tương ứng mà mỗi phép toán, tác vụ sẽ vận dụng. Mỗi phép toán, tác vụ có thể là một dấu hiệu chi tiết của các sáng chế được hình thành trong bước thiết kế cấu trúc hệ thống, và một tập các phép toán, tác vụ cũng có thể cấu thành một sáng chế dạng quy trình. Nhiều thông tin bí mật cũng có thể hình thành trong công đoạn này.

Thứ tư, thiết kế giải thuật và cấu trúc dữ liệu: giải thuật là một chuỗi các bước chi tiết phải thực hiện để hoàn thành một phép toán, tác vụ và mỗi phép toán, tác vụ có thê được giải quyết bằng một số giải thuật khác nhau. Tương ứng, cấu trúc dữ liệu cũng là bước thiết kế cụ thể hơn cho mỗi kiểu dữ liệu đã được xác định ở công đoạn thiết kế kiếu dữ liệu trừu tượng qua 6 thông số: kiểu dữ liệu cơ sở, giá trị, biến, mảng, biểu ghi và trỏ. Giải thuật có thể là các dấu hiệu chi tiết của các sáng chế đã phát triển trước đó và một giải thuật phức tạp, đặc biệt là trong các PM kỹ thuật, cũng có thể tạo thành một sáng chế. Tương tự, hàng loạt các thông tin hoặc tài liệu mô tả chi tiết trong công đoạn này cung có thể là các bí mật kinh doanh hoặc các tác phẩm có bản quyền. Đặc biệt, nếu PM có thiết kế các cơ sở dữ liệu đi kèm, thì mỗi cơ sở dữ liệu cũng là một tác phẩm có bản quyền và trên thế giới, nhiều nước đã ban hành riêng luật về quyền đói với cơ sở dữ liệu (database right law).

Thứ năm, chương trình máy tính: dựa trên các giải thuật chi tiết và cấu trúc dữ liệu tương ứng, lập trình viên sẽ viết mã nguồn (chuỗi câu lệnh được viết bằng ngôn ngữ lập trình) và sau đó biên dịch sang mã máy (được dịch từ mã nguồn ra chuối các ký tư 0 và 1 tương ứng đế máy tính có thể hiểu và chấp hành) tương ứng với loại phần cứng mà PM sẽ được cài đặt. Chương trình máy tính hoặc từng bộ phận của chương trình có thể được bảo hộ như các tác phẩm có bản quyền.

Để có thể xúc tiến thương mại PM, hàng loạt các tài liệu khác cần được thiết kế, biên soạn như: hướng dẫn cài đặt, sử dụng, sửa lỗi, nâng cấp, tương thích hóa.... và do đó, một PM hoàn chỉnh có thể xem như được hợp thành bởi 4 thành tố: tài liệu thiết kế, chương trình máy tính, tài liêu hỗ trợ và sưu tập dữ liêu số đi kèm, trong đó, sưu tập dữ liệu số bao gồm các cơ sở dữ liệu và các tác phẩm số hoặc số hóa. Như vậy, các đối tượng SHTT liên quan chủ yếu đến một PM là: sáng chế, bí mật kinh doanh và tác phẩm có bản quyền.

Nếu các đối tượng SHTT này được doanh nghiệp hoặc nhà thiết kế chú ý xúc tiến các thủ tục hoặc hành vi xác lập quyền đúng theo luật định, chúng sẽ trở thành tập quyền SHTT (Intellectual property right protfolio) của PM tương ứng. Ngoài ra, khi được đưa vào lưu thông như một thực thể hỗn hợp giữa hàng hóa (vật mang PM) + dịch vụ (quyền sử dụng các đối tượng SHTT theo quy định của nhà thiết kế), mỗi PM đều được đặt một tên riêng có thể được bảo hộ như một nhãn hiệu.

Một số quy định cơ bản nhất về bảo hộ

Tác phẩm là sản phẩm sáng tạo trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật, khoa học thể hiện bằng bất kỳ phương tiện hay hình thức nào. Tác phẩm phát sinh là tác phẩm dịch từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, tác phẩm cải biên, chuyển thể... Tổ chức, cá nhân có tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả gồm người trực tiếp sáng tạo ra tác phẩm và chủ sở hữu quyền tác giả. Quyền tác giả đối với tác phẩm bao gồm quyền nhân thân và quyền tài sản. Quyền nhân thân (liên quan chủ yếu đến các chuyên viên phân tích hệ thống và lập trình viên của PM) bao gồm các quyền: đặt tên cho tác phẩm, đứng tên trên tác phẩm, được nêu tên khi tác phẩm được công bố, sử dụng, công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm... Quyền tài sản (của chủ sở hữu PM, có thể là chính nhóm tác giá hoặc doanh nghiệp hay người đầu tư để phát triển PM) gồm các quyền: làm tác phẩm phái sinh, sao chép, phân phối, nhập khẩu bản gốc hoặc bản sao, truyền đạt tác phẩm đến công chúng bằng phương tiện hữu tuyến, vô tuyến, mạng thông tin điên tử hoặc bất kỳ phương tiện kỹ thuật nào khác, cho thuê bản gốc hoặc bản sao tác phẩm điện ảnh, chương trình máy tính.

Sáng chế là giải pháp kỹ thuật dưới dạng sản phẩm hoặc quy định nhằm giải quyết một vấn đề xác định bằng việc ứng dụng các quy luật tự nhiên. Nếu có tính mới và có khả năng áp dung công nghiệp, có thể đăng ký để được cấp "Bằng độc quyền giải pháp hữu ích" với thời hạn độc quyền là 10 năm, nếu thỏa mãn thêm điều kiện "có trình độ sáng tạo", có thể đăng ký đế được cấp "Bằng độc quyền sáng chế" với thời hạn độc quyền là 20 năm. Nhiều tập đoàn công nghiệp quốc tế đã xúc tiến việc đăng ký các sáng chế liên quan đến PM của họ tại Việt Nam (có thể tra cứu tại www.noip.gov.vn). Trên con đường hội nhập, có thể nói các sáng chế liên quan mới thực sự là hệ xương sống của ngành công nghiệp PM.

Bí mật kinh doanh là thông tin thu được từ hoạt động đầu tư tài chính, trí tuệ, chưa được bộc lộ và có khả năng sử dụng trong kinh doanh. Bí mật kinh doanh sẽ được báo hộ nếu đáp ứng đồng thời 3 điều kiên: không phái là hiểu biết thông thường và không dễ dàng có được, khi được sử dụng trong kinh doanh sẽ tao cho người nắm giữ bí mật kinh doanh lợi thế so với người không nắm giữ hoặc không sử dụng bí mật kinh doanh đó và, được chủ sở hữu bảo mật bằng các biên pháp cần thiết để bí mật kinh doanh đó không bị bộc lộ và không dễ dàng tiếp cận được. Nếu PM có được giá trị thương mại nhất định, các bí mật kinh doanh sẽ bộc lộ vai trò đặc biệt quan trọng trong quan hệ giao kết giữa người đầu tư phát triển PM với tập thể tham gia thiết kế.

Nhãn hiệu là dấu hiệu dùng để phân biệt hàng hoá, dịch vụ của các tổ chức, cá nhân khác nhau. Nhãn hiệu được bảo hộ nếu đáp ứng các điều kiện sau đây: là dấu hiệu nhìn thấy được dưới dạng chữ cái, từ ngữ, hình vẽ, hình ảnh, kể cả hình ba chiều hoặc sự kết hợp các yếu tố đó, được thể hiện bằng một hoặc nhiều màu sắc và, có khả năng phản biệt hàng hoá, dịch vụ của chủ sở hữu nhãn hiệu với hàng hoá, dịch vụ của chủ thể khác. Thời hạn bảo hộ độc quyền nhãn hiệu là 10 năm và có thể gia hạn theo nhiều chu kỳ 10 năm tiếp theo.