ChúngTa.com

Mâu thuẫn lợi ích không phải là sự xung đột của những lợi ích khác nhau củanhững nguôi hay tổ chức khác nhau. Mâu thuẫn hay xung đột lợi ích là bất cứ tình huống nào trong đó một cá nhân hay một tổ chức được ủy thác trách nhiệm (như quan chức Nhà nước, Giám đốc Công ty, chuyên gia, nhân viên, các tổ chức tư nhân hay Nhà nước) có những lợi ích chuyên môn hay riêng tư của mình đủ lớn để ảnh hưởng (hay tỏ ra có thể ảnh hưởng) đến việc điều hành các trách nhiệm được ủy thác một cách khách quan. Có ba yếu tố cần lưu ý ở đây: tư lợi, trách nhiệm được ủy thác, việc thi hành trách nhiệm. Thứ nhất, cá nhân hay tổ chức có lợi ích riêng hay tư lợi. Tư lợi thường là lợi ích tài chính, nhưng có thể là lợi ích khác. Nóichungtheo đuổi tư lợi, bản thân nó, chẳng có gì đáng chê, vấn đề chỉ nảy sinh khi tư liệu xung đột với yếu tố thứ hai, với trách nhiệm được ủy thác. Khi sự xung đột này ảnh hường đến (hay có vẻ ảnh hưởng đến) việc thi hành khách quan nhiệm vụ được ủy thác thì thực sự có vấn đề.

Thí dụ điển hình nhất vê mâu thuẫn lợi ích được báo chí nêu nhiều vừa qua là hiện tượng "Công ty gia đình", khi bố (hay mẹ) có quyền quyết định ở một tổ chức hay Công ty (Cổ phần Nhà nước) và người nhà có Công ty hay tổ chức khác cung cấp hàng hóa hay dịch vụ cho tổ chức hay Công ty trước. Nổi cộm nhất là vụ “điện kế” của Công ty Điện lực TP. Hồ Chí Minh, nhưng chúng ta có thể kể ra hàng ngàn thí dụ như vậy, và rất nhiều biểu hiện khác của mâu thuẫn lợi ích của mâu thuẫn lợi ích. Lưu ý rằng mâu thuẫn lợi ích không chỉ nảy sinh với các cá nhân ở cơ quan và doanh nghiệp Nhà nước mà ở bất cứ tổ chức nào, kể cả các tổ chức tư nhân, thậm chí ngay với một chuyên gia như bác sĩ hay luật sư, nó còn nảy sinh cả với bản thân một tổ chức nào, kể cả các tổ chức tư nhân, thậm chí ngay với một chuyên gia như bác sĩ hay luật sư, nó còn nảy sinh cả với bản thân của một tổ chức, thí dụ vì mâu thuẫn lợi ích nene một văn phòng luật không thể bảo vệ cho cả hai bên trong một vụ tranh chấp.

Mâu thuẫn lợi ích xuất hiện thường xuyên trong cuộc sống hàng ngày và nếu xử lý không khéo có thể gây ra những vấn đề đạo đức nghiêm trọng, ảnh hưởng đến hoạt động lành mạnh của các tổ chức và của toàn bộ xã hội.

Tại nhiều nước, tất cả các tổ chức đều có quy định của mình để giải quyết mâu thuẫn lợi ích. CácCông ty, các Trường Đại học, bệnh viện, các tổ chức chuyên môn... đều có chính sách riêng của mình về mâu thuẫn lợi ích. Nhà nước có luật về mâu thuẫn lợi ích. Một số điềm chính của các chính sách và luật này nhằm tránh mâu thuẫn lợi ích gồm: Từ cấm việc giữ chức vụ nếu có (hay có vẻ có) mâu thuẫn lợi ích, cấm dùng ảnh hưởng địa vị cấm nhận các lợi ích thêm như quà hay tặng phẩm, cấm lợi dụng thông tin, cấm làm một số công việc trong một thời hạn sau khi đã thôi chức, đến kê khai tài sản, đến không tham gia vào quyết định có thề phát sinh mâu thuẫn lợi ích...Vi phạm luật mâu thuẫn lợi ích là phạm tội hình sự, vi phạm quy định mâu thuẫn lợi ích của tổ chức thì bị kỷ luật từ khiển trách, cách chức đến đuổi việc. Có quy chế rõ ràng cũng không thể ngăn hoàn toàn được mâu thuẫn lợi ích, nó chỉ giúp giảm và giải quyết nhanh gọn vấn đề mà thôi. Thí dụ điển hình mà dư luận vừa qua rộlên là vụ tai tiếng của Hạ nghị sĩ Mỹ Mark Foley, lợi ích tư của ông là quan hệ tình dục và trách nhiệm ủy thác của ông (giữa nhiều thứ khác) gồm cả việc chống khiêu dâm trên mạng. ửng đã viết các điện thư có biểu hiện mâu thuẫn lợi ích. Ông buộc phải từ chức và đang bị điều tra.

Có những chính sách tòi khuyến khích mâu thuẫn lợi ích phát triền. Thí dụ điển hình được nêu trong các tài liệu nước ngoài là chính sách chia một phần tiền phạt cho người hay tổ chức đi phạt (cảnh sát, thuế vụ, hay bất cứ tổ chức có quyền phạt nào). Nhiệm vụ được ủy thác của họ là giữ nghiêm việc thực thi quy định (giao thông, thuế, môi rường...) thế nhưng phần tiền phạt mà họ (hay tổ chức họ) được hưởng lại có thể khuyến khích họ thực thi nhiệm vụ của mình một cách không khách quan. Thí dụ trong giao thông có thể dẫn đến các "bẫy tốc độ", "bẫy biển báo hiệu” hay cảnh sát núp để bất lỗi thay cho sự hiện diện đàng hoàng răn đe những kẻ có ý định vi phạm quy định.

Xem xét tình hình ở nước ta thì thấy nhiều người đưa ra chính sách chưa học được các bài học trên. Việc biến nhà công thành nhà tư là một thí dụ điển hình. Bất luận do thiếu hiểu biết, vô tình hay hữu ý nếu tổ chức có quyền càng lớn lại đưa ra các quy định khuyến khích mâu thuẫn lợi ích thì tai họa càng lớn. Phải rà soát lại tất cả các chính sách như vậy và sửa đổi bãi bỏ.Chúng ta chưa có các quy định rõ ràng, các thủ tục minh bạch về tránh mâu thuẫn lợi ích. Các tổ chức cũng chưa chú ý đến vấn đề này nên cũng không có các quy định rõ ràng. Thậm chí việc lợi dụng chức, quyền, thông tin để mưu lợi riêng là rất phổ biến đốt với các quan chức mọi cấp ở nước ta nhuận nhiều vụ việc đã được báo chí nêu ra và vô vàn vụ không được nhắc tới, gây bất bình trong nhân dân, ảnh hường xấu đến sự phát triển của đất nước. Để mọi người, mọi tổ chức hiểu kỹ hơn về mâu thuẫn lợi ích, để các tổ chức có quy chế tránh mâu thuẫn lợi ích của mình, để Nhà nước có luật, chính sách, các quy chế, thủ tục rõ ràng nhằm tránh mâu thuẫn lợi ích là những việc làm thiết thực trong công cuộc chống tham nhũng, tăng niềm tin, phát triển kinh tế và xã hội.