ChúngTa.com

SAI LẦM 7: LÝ LUẬN DỰA TRÊN GIẢ THUYẾT LÀ ĐÚNG

Tin vào lý luận dựa trên giả thuyết, theo nhận xét của Đức Phật, là một trở ngại khác của việc có được những quyết định sáng suốt. Những người dựa vào loại lý luận này sẽ tìm được những câu trả lời nhanh chóng và dễ dàng cho những vấn đề phức tạp. Tuy nhiên, những câu trả lời và giải pháp này thường là không thực dụng, thiếu thực tế, và không hợp lý, do đó một quyết định dựa vào lý luận có tính cách giả thuyết biểu lộ sự thiếu khôn ngoan.

Lập luận sau đây của một số người trong xã hội thời Đức Phật là điển hình cho lý luận dựa trên giả thuyết:

Những kẻ sinh vào tầng lớp xã hội thấp kém không thể phát triển đủ trí tuệ để có cuộc sống thánh thiện. Do đó, họ không được phép dự vào đời sống thánh thiện.^[18]

Đức Phật đã đặt câu hỏi để làm rõ hơn yếu điểm của lập luận này: “Dựa vào sức mạnh và quyền lực nào mà họ có thể nói như thế?”^[19] Nói cách khác, câu tuyên bố rằng một số nhóm xã hội không có khả năng phát triển tâm trí chưa bao giờ được minh chứng hay thử nghiệm. Các vị học giả dỏm, an vị trên các ghế bọc nhung, có thể chấp nhận loại lý luận này, nhưng nó thật xa rời chân lý.

Bằng những việc làm của mình, Đức Phật đã chứng tỏ rằng quyết định dựa trên lý luận sai lầm này thiếu sự suy nghĩ chín chắn. Thí dụ, Ngài đã thế phát cho rất nhiều người thuộc tầng lớp xã hội thấp kém, và đã giúp họ chứng đắc trong đời sống tâm linh. Làm như thế, Đức Phật đã bác bỏ quan điểm rằng chỉ có những người thuộc giai cấp thượng lưu mới có thể đạt được tiến bộ trong đời sống tâm linh và trở thành những nhà hoạt động xã hội thành đạt.

Các nhà truyền thống trong xã hội thời Đức Phật sử dụng từ parisuddha (tẩy trần) để chỉ sự tiến bộ tinh thần. Nhắc đến từ này, Đức Phật đã nhận xét rằng, cũng giống như người thuộc giai cấp thượng lưu, bất cứ ai vào trong nhà tắm cũng có thể dùng xà-phòng và bàn chải để “tẩy trần”. Do vậy, Đức Phật từ chối chấp nhận lý luận dựa trên giả thuyết làm tiêu chuẩn trong quyết định.

Mặt khác, sự bác bỏ của Đức Phật đối với lý luận dựa trên giả thuyết, không có nghĩa là tất cả mọi giả thuyết đều không ích lợi gì cho những quyết định hợp lý. Dĩ nhiên, chúng ta cũng thường đặt ra các giả thuyết để chuẩn bị cho việc quyết định, nhưng ngay cả một giả thuyết có vẻ có giá trị cũng có thể trở thành hoàn toàn sai lạc khi chúng ta tiếp tục quán sát nó. Lời khuyên của Đức Phật là chúng ta cần quán sát các giả thuyết của mình chặt chẻ để có thể biết được tính hợp lý của chúng.

SAI LẦM 8: CHÚNG TA NÊN CHẤP NHẬN MỘT QUAN ĐIỂM VÌ NÓ PHÙ HỢP VỚI SỰ SUY NGHĨ CỦA MÌNH

Đức Phật xác định phương cách “vì tôi thích/không thích điều đó” là một chướng ngại cho sự phán đoán sáng suốt. Ta thường có khuynh hướng chấp nhận các quan điểm chỉ vì chúng phù hợp với sự suy nghĩ của bản thân mình. Theo Đức Phật, thái độ đó không thể phản ảnh trí tuệ của người ra quyết định.

Phản ứng của đạo sĩ Keniya sau khi lắng nghe Đức Phật là một thí dụ điển hình của việc làm thế nào mà sự sai lầm này có thể cản trở ta trong việc có những quyết định hợp lý.^[20]

Keniya thăm viếng Đức Phật để nghe Pháp, và Đức Phật đã giảng cho ông nghe về sự Giác Ngộ. Để tỏ lòng ngưỡng mộ, Keniya đã mời Đức Phật và đệ tử của Ngài đển nhà dùng bữa. Tuy nhiên, Keniya không thừa nhận lý luận của Đức Phật vì ông (Keniya) đã “vừa lòng với những gì ông đã học qua các thầy Bà-la-môn”.[21] Nói cách khác, Keniya thừa nhận rằng ông không muốn bài bác những gì đã được nghe từ các thầy Bà-la-môn, vì ông đã vừa lòng với chúng, dầu lý luận phản bác của Đức Phật đã làm rõ sự vô lý trong những điều mà Keniya chấp nhận.

Cần nói rõ là sự sai lầm này không ngừng đưa chúng ta đến những quyết định thiếu chín chắn trong đời sống hằng ngày. Phần lớn những phán đoán chỉ dựa trên sự ưa thích của cá nhân rơi vào loại ngụy biện này. Những người sử dụng loại lý luận sai lầm này có thể củng cố quan điểm của họ bằng những lý luận sau đây:

• Bởi vì tôi thích/không thích điều đó
• Bởi vì tôi muốn/không muốn điều đó
• Bởi vì tôi nghĩ/không nghĩ như thế

Dĩ nhiên, việc chú trọng đến tự do cá nhân khi quyết định là một đặc tính nổi bật trong giáo pháp của Đức Phật, nhưng chỉ đơn thuần dựa vào sở thích cá nhân thì không được. Nói cách khác, Đức Phật khẳng định rằng, ngoài việc xem xét khuynh hướng thiên về một quyết định nào đó, chúng ta cũng cần đánh giá các lý do khác nữa. Trong chương kế tiếp chúng ta sẽ bàn về đề tài này sâu hơn, chi tiết hơn, nhưng ở đây nói tóm lại là nếu quyết định chỉ dựa vào sở thích cá nhân thì Đức Phật không cho đó là một tiêu chuẩn cho những quyết định sáng suốt, khôn ngoan.

Khi quán xét kỹ hơn, chúng ta thấy rằng sở thích cá nhân đối với một số quyết định có liên quan đến chủ nghĩa bản năng, tự nhiên (naturalism) trong khi sự sẵn sàng để phân tích sâu sắc hơn về những hậu quả có thể xảy ra của một quyết định lại liên quan đến lý trí. Con người khi sinh ra đã có một số hành độno bản năng. Tuy nhiên, chỉ hành động theo bản năng mà không xét đến những hậu quả có thể xảy ra sẽ mang đến bao tai hại. Sử dụng tư duy “bởi vì tôi thích làm vậy” để biện minh cho một hành động là bản năng tự nhiên của con người, một khuynh hướng không màng đến hậu quả của bất cứ hành động cá biệt nào đó. Đến đây có lẽ chúng ta đã hiểu rõ hơn sự nguy hiểm của một quyết định chỉ được thúc đẩy bởi sở thích cá nhân.

Như Đức Phật đã dạy nhiều lần, lòng khát khao được thỏa mãn dục vọng một cách bản năng chế ngự mọi hành vi của con người. Trong điều kiện đó, chúng ta thấy có bao nhiêu quan điểm, tư duy và hoạt động hấp dẫn đúng theo ý mình thích. Tuy nhiên, Đức Phật đã dạy rằng việc tuân theo các dục vọng bản năng đó sẽ không giúp ích gì cho trí tuệ của chúng ta, những người quyết định. Người trí sẽ có đủ kiên nhẫn để đánh giá các yếu tố khác nữa thay vì chỉ chạy theo các xu hướng nội tại của mình.

SAI LẦM 9: LỜI CỦA NGƯỜI HÙNG BIỆN ĐẦY GIÁ TRỊ

Quan điểm sai lầm này có nghĩa là người có khả năng trình bày tư duy của mình một cách thiện xảo thì sự suy nghĩ của họ cũng chinh xác. Đức Phật khuyên các đệ tử của Ngài nên bác bỏ quan điểm này. Ngài dạy rằng chúng ta không nên để khả năng hùng biện hay sức mạnh của lời nói (sự khéo nói) ảnh hưởng đến quyết định của mình.

Đức Phật nhận thấy trong xã hội của Ngài nhiều người cố tình gây ảnh hưởng đến quyết định của đám đông thính giả nhiệt tình. Những người có tài hùng biện, giỏi thuyết phục này tranh luận về nhiều vấn đề liên quan đến tôn giáo, xã hội và tâm linh. Họ sử dụng khả năng hùng biện, tài sử dụng mỹ từ để ảnh hưởng người khác. Họ diễn thuyết lưu loát, bẻ gãy lý luận của đối phương, tỏ ra rất thuyết phục đối với thính giả của họ. Một số những người này rất nổi tiếng, dành thắng lợi trong đại đa số các cuộc tranh luận với đối phương. Thí dụ, Saccaka đã khoe khoang, “Ngay cả một cây trụ vô hồn cũng phải run sợ khi bị tôi thách thức tranh luận; thì làm sao mà con người không sợ chứ!”^[22]

Cụm từ “khả năng thuyết phục” bao gồm không chỉ khả năng tranh luận, mà cả những thủ thuật dùng từ. Để có những quyết định hợp lý, chúng ta không nên để mình trở thành nạn nhân của các thủ đoạn này. Đức Phật biết rất rõ về những kỷ thuật này nên Ngài khuyên chúng ta tốt hơn nên thuyết phục người nghe bằng việc nói đúng thời và có sự hiểu biết đúng đắn. Tuy nhiên, những người giỏi thuyết phục –hay những kẻ khéo lôi kéo người khác, là tên gọi thích hợp nhất cho họ- có thể lựa chọn thời điểm thích hợp nhất để gài bẫy chúng ta có những quyết định thiếu sáng suốt. Vì vậy, Đức Phật nhắc nhở chúng ta nên chánh niệm về những mánh khóe này.

Tuy nhiên, nói như vậy không có nghĩa là việc sử dụng các mỹ từ, cách nói năng khéo léo luôn thất bại trong việc giúp ta có những quyết định sáng suốt. Đức Phật đã tuyên bố một cách dứt khoát rằng việc tranh luận hợp lý luôn đưa ta đến những quyết định đúng đắn. Ngài chỉ quan tâm đến sự lôi kéo, manh động của những kẻ khéo thuyết phục, sử dụng các mánh khóe trong lời nói để khoe trương họ như là những người đầy đủ khả năng nhất trong việc dẫn dắt đám đông đi đến những quyết định đúng đắn. Những kẻ có vẻ đầy khả năng này, nhưng thực sự là những cá nhân bịp bợm dùng tài nói khéo, hoa mỹ của mình để thuyết phục người nghe –vì vậy người nghe cần phải luôn chánh niệm rằng chỉ có tài nói khéo (thì) chưa đủ để giúp ta có những quyết định sáng suốt.

SAI LẦM 10: PHẨM CÁCH CÁ NHÂN LÀ MỘT YẾU TỐ ĐÁNG TIN CẬY ĐỂ QUYẾT ĐỊNH

Đức Phật cũng nhắc nhở chúng ta rằng việc tuân theo phẩm cách, quyền lực cá nhân có thể làm cản trở khả năng quyết định sáng suốt của chúng ta. Sai lầm này và sai lầm vừa kể trên liên quan với nhau, nhưng lại khác nhau ở điểm sau đây. Trong khi người có tài hùng biện muốn lôi kéo người nghe bằng cách chú trọng đến cách nói năng khéo léo của mình, thì người sử dụng quyền lực cá nhân lại nhấn mạnh đến những uy lực đứng sau cá tính của mình. Xã hội có khuynh hướng chấp nhận các quan điểm và nể trọng lời nói của những người có cá tính, nhân cách mạnh mẽ. Tuy nhiên, theo Đức Phật, thái độ xã hội này không hẳn là đúng.

Nhiều yếu tố khác nhau có thể được kết hợp để đề cao phẩm chất, uy lực cá nhân. Thí dụ, cá tính, tri thức, vị thế xã hội, kinh nghiệm, khả năng, vẻ bề ngoài, văn bằng, trình độ chuyên môn, vân vân, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành một nhân cách mạnh mẽ. Người có những phẩm chất đó dường như có quyền lực kỳ diệu: họ sở hữu khả năng thuyết phục rất lớn. Đức Phật đã nhận ra sự nguy hiểm của việc chạy theo sau uy lực cá nhân. Ngài quan sát thấy có nhiều khả năng rằng những người thực sự có phẩm chất như thế, cũng như những kẻ tự cho là mình có phẩm cách, có thể đưa xã hội đến những quyết định sai lầm.

Các thí dụ sau đây cho ta thấy những người có ảnh hưởng trong xã hội thời Đức Phật đã sử dụng quyền lực cá nhân để gây ảnh hưởng đến người khác như thế nào:

• Phạm Thiên tiết lộ với ta rằng chế độ giai cấp là sự sáng tạo của thần thánh. Do đó, các ngươi không được chống đối chế độ này.
• Sau khi phát triển tâm bằng những nỗ lực cá nhân đầy gian khổ, ta nhận ra rằng không thể chuyển đổi nghiệp. Do đó, các bạn phải chấp nhận số mệnh của mình.
• Là đệ tử của một vị thầy nổi tiếng, người này đã thấu đạt được tất cả mọi tri thức cần có để trở thành một vị thầy. Vì thế ông ta có khả năng truyền dạy cho bạn phương cách tu tập đúng đắn.

Quyền lực được thừa nhận trong các thí dụ trên là quyền lực cá nhân: trong thí dụ đầu là ân sủng của thần thánh, trong thí dụ thứ hai là sự chứng đắc của cá nhân, và trong thí dụ thứ ba là vị thế xã hội và sự tự hoàn thiện.

Quyền lực thể hiện trong hai thí dụ đầu có thể khiến ta nghi vần: không ai biết hay có thể xác chứng xem điều được tuyên bố có thực hay không. Trong thí dụ thứ ba, quyền lực đó có thể đúng hay ít nhất có thể được xác chứng. Nói chung, tất cả những lời tuyên bố trong các thí dụ đều dựa trên quyền lực cá nhân, dầu giả dối hay chân thực. Do đó, để có thể quyết định một cách sáng suốt, người nghe trước hết phải có những câu hỏi như sau:

• Quyền lực được tuyên bố có thực không?
• Nếu là thực, quyền lực đó có phù hợp với khả năng của người nói?
• Động cơ hành động của người đó có chân thật hay không?

Chúng ta hẳn biết chuyện Đức Phật đã yêu cầu Upali - một doanh nhân, người đang rất sẵn sàng để nhận Đức Phật làm vị thầy tâm linh mới của mình - tìm hiểu thêm về Ngài và giáo lý của Ngài.[23] Sự tìm hiểu đó sẽ giúp Upali chọn lựa người thầy tâm linh của mình một cách sáng suốt. Đặt lòng tin vào những người dối trá khi cho rằng họ có khả năng và phẩm cách, có thể đưa chúng ta đến những quyết định thiếu sáng suốt.

Lời khuyên của Đức Phật không ngụ ý là chúng ta phải bác bỏ mọi ý nghĩ về quyền lực cá nhân. Trong một số bài giảng, Đức Phật nhấn mạnh rằng ta chỉ nên dựa trên quyền lực cá nhân sau khi đã có những sự tìm hiểu thấu đáo, cặn kẻ. Đức Phật cũng nhiều lần khuyên chúng ta nên dựa vào những người có quyền lực, có hiểu biết trong một số lãnh vực, thay vì tự quyết định một cách mù mờ. Nhưng trước tiên chúng ta phải chắc chắn rằng quyền lực, phẩm cách được tuyên bố là chính xác, và rằng những người có quyền lực đó sở hữu khả năng và ý hướng dẫn dắt người khác đi theo con đường chân chánh.

SỰ KẾT HỢP CỦA LÝ LUẬN NGỤY BIỆN VÀ HƠN THẾ NỮA

Đức Phật cũng nhận thấy một số các vị đương thời với Ngài, cùng lúc sử dụng nhiều phương cách lý luận sai lạc để làm tăng giá trị lời tuyên bố của họ. Thí dụ, một số các nhà thuộc phái truyền thống sử dụng kinh điển, quyền lực cá nhân, logic, và lý luận càn bướng để khẳng định một cách mạnh mẽ rằng họ cao cả hơn các tầng lớp xã hội khác. Trong cuộc đối thoại với Bharadvaja, một người Bà-la-môn trẻ muốn tìm hiểu về giáo lý của Ngài, Đức Phật đã phân tích từng loại lý luận ngụy biện và nói: “Trước hết, ông nói về quyền lực cá nhân, giờ ông lại nói về sức mạnh của kinh điển”.[24] Đức Phật đã quán xét từng loại ngụy biện để chứng minh rằng chúng có thể khiến ta lạc lối đến dường nào. Sau đó, Đức Phật đã kết luận:

Đối với người có trí muốn khám phá và bảo tồn chân lý, thì điều này [việc sử dụng lý luận ngụy biện] không đủ để họ kết luận rằng đây là chân lý, và những cái khác là giả tạo.[25]

Chúng ta thấy rằng hiện nay nhiều tổ chức xã hội sử dụng một cách rộng rãi sự kết hợp giữa nhiều phương pháp lý luận ngụy biện để bổ sung, để làm tăng thêm sức mạnh cho những lời tuyên bố của họ. Dĩ nhiên, đôi khi họ cũng thành công. Thí dụ, sự khẳng định rằng chúng ta cần phải tranh đấu để bảo vệ tôn giáo. Uy lực của kinh điển, truyền thống và xã hội là những yếu tố đã được sử dụng để hỗ trợ cho sự khẳng định này.

Chỉ một loại rượu đủ làm người ta say, thì sự pha chế nhiều loại còn gây hậu quả tai hại hơn. Tương tự, chỉ một loại lý luận sai lầm đã có thể ảnh hưởng đến sự phán đoán sáng suốt của ta, thì khi nhiều loại được kết hợp lại -nếu chúng được chấp nhận vô điều kiện- sẽ làm mê hoặc và chế ngự tâm trí con người. Chúng ta dùng từ “tẩy não” để chỉ trạng thái tâm của người đã sa vào bẫy của nhiều hình thức lý luận ngụy biện. Sự thoái hóa tâm trí, kết quả cuối cùng của việc ta hoàn toàn chạy theo nhiều loại quyền lực, có thể dồn ta đến việc từ chối có những quyết định độc lập –nói gì đến những quyết định khôn ngoan!

GIÁC NGỘ CHÂN LÝ

Khi Đức Phật giải thích cho Bharadvaja rằng lý luận ngụy biện có thể dẫn người ta đến những quyết định sai lầm, thì Bharadvaja có yêu cầu như sau:

Bạch Thế Tôn, người ta có thể nhận ra chân lý ở mức độ nào? Điều gì có thể giúp người ta giác ngộ chân lý? Chúng con xin hỏi Thế Tôn về việc giác ngộ chân lý.^[26]

Câu trả lời chi tiết cho câu hỏi này đáng được coi là một lời hướng dẫn vượt thời gian để giải thoát cá nhân khỏi gánh nặng của lý luận sai lầm. Nội dung của bản kinh còn được duy trì có thể đã được sắp xếp lại, nhưng những bước căn bản để đi đến lý luận vững chãi vẫn còn nguyên vẹn.

Trong bản kinh này, Đức Phật trước hết xác định việc tự giam mình trong suy nghĩ riêng tư là chướng ngại lớn nhất trong việc giải thoát bản thân ra khỏi lý luận sai lầm.

Sau đó Đức Phật giới thiệu một số những phương cách hữu ích để tiến tới sự tự do nội tại. Có lòng ham thích học hỏi, phấn đấu tìm đến chân lý, lắng nghe, tiếp xúc, thử nghiệm những gì đã học, và đánh giá các quan điểm, cách thực hành khác nhau là một số các phương cách hỗ tương lẫn nhau để giúp ta tránh được việc lý luận ngụy biện. Để làm rõ hơn lợi ích của các phương cách này, chúng cần được bàn kỹ hơn.

Đức Phật luôn thừa nhận khả năng con người trong việc tự hoàn thiện và khả năng buông bỏ lý luận sai lạc cũng là một phần trong đó. Tuy nhiên, nếu chúng ta không cởi mở, chỉ dựa vào các lý luận sai lạc, thì ta khó thể tìm đường thoát ra. Sự quan tâm và cởi mở là hai điều kiện tiên quyết nhất để có được tự do tư tưởng. Lòng ham muốn ở bên trong sẽ thúc đẩy ta cố gắng, là bước kế tiếp để tiến bộ. Khác với suy nghĩ của nhiều người, Đức Phật thực sự cũng nói về những nhu cầu cá nhân và dục vọng bên trong.

Nhu cầu, ước muốn giúp rất nhiều cho sự tinh tấn. Nếu nhu cầu, ước muốn không phát xuất từ bên trong, ta không muốn nỗ lực. Nếu ước muốn phát xuất từ bên trong, ta sẽ cố gắng nỗ lực. Do đó, ước muốn rất hữu ích cho nỗ lực [tìm được chân lý].^[27]

Đức Phật khuyên chúng ta biết đến cả một thế giới bao la của tư tưởng, quan điểm và thực hành như một sự chuẩn bị cho việc dứt bỏ lý luận sai lạc. Một khi hạt giống của ước muốn đã nẩy mầm, phát triển bên trong, thì tâm tự nhiên sẽ tìm tòi, quán sát, so sánh, tương phản –và dần dần chọn những yếu tố khôn ngoan để ra quyết định. Như Đức Phật đã quán sát, việc tìm kiếm, tiếp cận, lắng nghe, thử nghiệm, và đánh giá nhiều yếu tố khác nhau sẽ chuẩn bị cho chúng ta có thể chọn lựa các tiêu chuẩn tiến bộ khi quyết định.

Thông điệp mà Đức Phật muốn nhắn gửi cho những người thích nhiều hình thức lý luận ngụy biện khác nhau, rất lạc quan: Ngài tin rằng các cá nhân đó có khả năng thoát ra khỏi sự lý luận sai lầm. Thái độ cởi mở sẽ cho phép ta tiếp cận với nhiều quan điểm khác nhau, và là cách tốt nhất để thể hiện khả năng lý luận hợp lý. Khi chân trời của ta được mở rộng, chúng ta sẽ khám phá ra nhiều lý do tốt hơn và sâu sắc hơn để bảo vệ hay bài bác vô số tư tưởng và hành động.

TÓM TẮT

Đức Phật đã xác định lý luận ngụy biện là một mối đe dọa lớn đối với việc suy nghĩ sáng suốt. Bị mê mờ bởi nhiều loại ngụy biện, lý luận sai lầm, phần đông chúng ta không thể có những phán đoán sáng suốt trong việc quyết định. Đức Phật đã định danh mười loại lý luận sai lầm luôn khởi lên trong tâm để thui chột trí tuệ khi chúng ta cần quyết định. Mỗi loại lý luận sai lầm riêng lẻ cũng đã tai hại, vậy mà đôi khi chúng còn được kết hợp để khiến sự phán đoán của ta thêm rối rắm. Thái độ cởi mở đối với nhiều quan điểm hay tư duy khác biệt là một bước hữu hiệu để tiến đến sự giải thoát khỏi những lý luận sai lầm. Lý luận sai lầm sẽ nới lỏng tay trong nội tâm khi ta tiếp tục quán sát cả thế giới tư tưởng bao la -và dứt khoát từ bỏ các lý luận sai lầm là cửa ngõ đưa ta đến các quyết định sáng suốt.

Chú thích:

[1] Câu trích từ: Tăng Chi Bộ Kinh I: Ekadhamma Pali: Phẩm Dutiya: 3-4; dựa trên bản dịch của Hòa Thượng Thích Minh Châu, Phẩm Chủng Tử, 15-21, NXB Tôn giáo 2005
[2] Trung Bộ Kinh II: 95: Kinh Canki; 775-785
[3] Như trên
[4] Trung Bộ Kinh II: 76: Kinh Sandaka; 618-628
[5] Trường Bộ Kinh I: 13: Kinh Tevijja; 187-195
[6] Trường Bộ Kinh III: 31: Kinh Sigalovada; 461-469
[7] Trường Bộ Kinh III: 27: Kinh Agganna; 407-415
[8] Như trên
[9] Trung Bộ Kinh II: 84: Kinh Madhura; 698-703
[10] Trường Bộ Kinh III: 27: Kinh Agganna: 407-415
[11] Trường Bộ Kinh I: 2: Kinh Samannaphala; 91-109
[12] Tương Ưng Bộ Kinh I: Kosala Samyutta: Kinh Sattajatila; 173-174
[13] Trường Bộ Kinh I: 4: Kinh Sonadanda; 125-132
[14] Trường Bộ Kinh I: 11: Kinh Kevaddha; 175-180
[15] Trung Bộ Kinh II: 76: Kinh Sandaka; 618-628
[16] Trường Bộ Kinh III: 27: 407-415
[17] Như trên
[18] Trường Bộ Kinh I: 3: Kinh Ambattha; 111-124
[19] Như trên
[20] Trung Bộ Kinh II: 92: Kinh Sela; 755-762
[21] Như trên
[22] Trung Bộ Kinh I: 35: Kinh Culasaccaka
[23] Trung Bộ Kinh II: 56: Kinh Upali; 477-492
[24] Trung Bộ Kinh II: 95: Kinh Candi; 775-785
[25] Như trên
[26] Như trên
[27] Như trên