ChúngTa.com

Damo Weaver là tên cậu bé 10 tuổi học lớp 5 ở trường tiểu học Cana Point của nước Mỹ, cái tên đã trở thành hiện tượng khi được nhắc đến nhiều trên báo chí Mỹ và trên thế giới trong thời gian qua. Vì cậu bé này đề nghị được phỏng vấn vị Tổng thống mới đắc cử Obama. Bản thân cậu bé 10 tuổi này đã từng có cơ hội phỏng vấn phó Tổng thống đắc cử Mỹ Joe Biden, Caroline Kennedy và Giám đốc điều hành Google Eric Schmidt tại trường quay ở chính ngôi trường cậu đang theo học KEC TV. Có thể đó là chuyện bình thường ở Mỹ và ở đâu đó trên thế giới, còn ở ta thì . . . PGS-TS Phạm Duy Nghĩa, Chủ nhiệm Bộ môn Luật kinh doanh, khoa Luật, Trường đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, hiện tượng Damo Weaver lấp lánh tinh thần trách nhiệm của thế hệ trẻ.

Có trách nhiệm

Thưa ông, lời đề nghị phỏng vấn Tân Tổng thống Hoa Kỳ của cậu bé có phải chỉ là chuyện con trẻ?

PGS.TS Phạm Duy Nghĩa: Không. Ngoài những câu hỏi ngây thơ của con trẻ, cậu bé này sẽ có những câu hỏi nghiêm túc, kiểu như: Ông tổng thống nghĩ gì về thế hệ của chúng tôi, ông sẽ nghĩ gì về môi trường, về môi sinh, về học hành và công ăn việc làm của thế hệ của tôi. Ở tuổi lớp 5 thì mức độ lớn, bé còn đan xen, vẫn còn là trẻ con, nhưng cũng đã không thiếu những tư duy của người lớn. Khi đặt ra một chương trình muốn gặp ngài tổng thống tức là mong ước của em bé đó là muốn được gặp người có trách nhiệm, nói những vấn đề của người lớn, có trách nhiệm trong cuộc sống, muốn tham gia vào đời ông chính trị, xã hội theo nghĩa rộng.

Có phải chỉ ở Mỹ mới có hiện tượng Damon Weaver?

PGS-TS Phạm Duy Nghĩa:Ồ không! Tuổi nhỏ làm việc nhỏ, người lớn làm việc lớn. Tôi nghĩ ái quốc là thuộc tính của chung con người. Có những đứa bé bị khuyết tật ở Trung Quốc, giấc mơ giản dị của nó chỉ là được nhìn thấy và tham gia một buổi chào cờ ở Thiên An Môn. Nếu nhìn lại lịch sử kháng chiến của Việt Nam từ thời kháng Nguyên Mông cho đến cuộc Tổng khởi nghĩa cướp chính quyền năm 1945 và cho đến tận bây giờ thì anh thấy yêu nước đâu phải chỉ là chuyện của người lớn. Nam phụ, lão ấu có cái gì thì dùng cái đó để chiến đấu. Tức là không phải chí lớn chỉ là quyền của người lớn, người già.

Vậy chúng ta nên có thái độ và trách nhiệm gì để hiện tượng không phải là của hiếm trong xã hội Việt Nam?

PGS.TS Phạm Duy Nghĩa: Bất luận trẻ hay già, thế hệ nào người ta cũng có những lo âu, trăn trở về thân thế, về sự nghiệp, về sự tồn tại, trách nhiệm đối với xã hội, đối với quốc gia nói theo nghĩa rộng và đối với nhân loại theo nghĩa rộng hơn . . . Dù ở đứa bé con nhà giầu hay con nhà nghèo ở đâu đó cũng thấy lấp lánh tinh thần trách nhiệm. Chúng tự vấn và từ cái tự vấn đó dẫn đến những hành động, những kế hoạch.

Sự tự tin có phải là khác biệt lớn nhất giữa lớp trẻ trong xã hội chúng ta với xã hội Mỹ không, thưa ông?

PGS-TS Phạm Duy Nghĩa: Tôi sống ở Mỹ hai lần, sống ở châu Âu nhiều hơn . . . tức là khoảng gần một nửa cuộc đời tôi đã sống ở Mỹ, Âu, Nhật. Có thể nói mỗi lối sống, mỗi dân tộc, mỗi nền văn minh sinh ra một kiểu giáo dục, mỗi kiểu giáo dục sinh ra mỗi kiểu ứng xử.

Nếu cứ khen trẻ con Tây tự tin, chê trẻ con mình không tự tin thì có thể nhận xét này hơi hời hợt. Vì trẻ con ở đâu cũng giống nhau ở chỗ chúng thích khám phá. Ngay từ khi còn bé, chúng đều muốn leo trèo, thể hiện bản năng muốn vươn cao, muốn nhìn xa. Cái đó nó thể hiện tâm lý của giống người nói chung là đang từ giống vượn bò nay được đứng lên thì tầm nhìn nó vươn cao. Khi đó thì anh mới nhìn xa được chứ.

Nước Mỹ quá lớn, để mà nói về đất nước này cái gì cũng có thể đúng mà cũng có thể sai. Nước Mỹ có bao nhiêu chủng tộc, biết bao nhiêu nền văn hóa, có da trắng, da vàng, da đen. . . Nhìn chung những chủng tộc này vẫn giữ được gốc văn hóa của họ. Vì vậy nói trẻ con ở Mỹ có cái gì là phổ quát thì có thể cũng khó. Nhưng họ có những giá trị mà nhà trường đã giáo dục cho các em. Ví dụ trẻ con Mỹ khá tự tin vì mỗi sớm chúng có xe buýt màu vàng đóng bằng gỗ rất xinh xắn cứ đến giờ đến đón, trẻ tự đi học. Trẻ ở đây không có thói quen bố mẹ phải đưa đón từ nhà đến cổng trường. Đến trường thì phòng học của các cháu được bố trí khác với các phòng học ở nước mình, bố trí theo các nhóm có thể quây quần quanh lớp học có thể dán các loại thơ ca hò vè do các em sáng tác. Bên cạnh có các phòng truyền thống, phòng thể thao . . . Nhìn chung các cháu cảm thấy trường như mái nhà thứ hai của chúng. Và vì vậy khi lớn lên nó rất nhớ mái trường này... Quay lại nền giáo dục Việt Nam, một đứa con bị ngã thì cha mẹ chạy đến nựng con: "Ối con tôi thế này . . ! Ối con tôi thế khác. . . !", Trong khi ở Tây, người ta thường chỉ cầm tay con dắt lên, thế thôi, làm cho đứa trẻ tự lập hơn.

Quyền lực là của công

PGS.TS. Phạm Duy Nghĩa - Sinh năm 1965 tại Xuân Trường, Nam Định - Tốt nghiệp thủ khoa đại học và bảo vệ luận án Tiến sĩ Luật tại Leipzig, CHLB Đức năm 1991 - Từ năm 1995 làm nghề dạy học tại Khoa Luật của Đại học Quốc gia Hà Nội - Năm 2003 ông tham gia chương trình học giả tại Trường Luật – ĐH Harvard (Hoa Kỳ) theo học bổng quốc tế Fulbright. - Ông có nhiều năm kinh nghiệm dạy học tại các trường ĐH nổi tiếng của Hoa Kỳ và Nhật Bản. - Hiện nay, PGS.TS Phạm Duy Nghĩa đang là Trọng tài viên của Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam, Chủ nhiệm Bộ môn Luật kinh doanh – Khoa Luật – ĐHQG Hà Nội. "... Một dân tộc biết suy tư, mơ ước và hành động để chế ngự đói nghèo và ganh đua với các dân tộc láng giềng là một dân tộc đang sống. Đóng cửa lại, tự cấp tự cung với đồng lúa và lệ làng, tự mãn với sự lạc điệu của riêng mình có lẽ là kẻ thù đáng sợ nhất của dân tộc chúng ta." >> Xem trang tác giả: Phạm Duy Nghĩa

Nếu tôi không nhầm thì từ trước đến nay ở Việt Nam ta chưa có một đứa trẻ nào dám táo bạo đề nghị được phỏng vấn người có quyền lực cao nhất đất nước như cậu bé Mỹ kia?

PGS-TS Phạm Duy Nghĩa: Về sự táo bạo thì gần đây đã có một vài ví dụ khá hấp dẫn rồi. Vừa rồi có một nhóm sinh viên Việt Nam tự mình khám phá rồi tự mình tổ chức, tự mình tìm nhà tài trợ để bay sang Hồng Kông tham gia một vài kỳ thi về trọng tài. Có học sinh lớp 8, lớp 9 đã dám viết thư cho Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo về những đề thi văn này, khác. Có thiếu gì những lá thư của các em nói thầy ơi thầy giảng thế này thì khổ chúng em quá. . . Có nghĩa là dù ở bậc muộn hơn so với cậu bé Mỹ kia nhưng ở ta cũng đã có những hành động của lớp trẻ dám tự chịu trách nhiệm trước hành động của mình, trước cuộc đời của mình. Tất nhiên, đó là những hiện tượng đơn lẻ, còn khá ít.

Một lớp trẻ tự tin, dám chịu trách nhiệm và cống hiến rất cần cho đất nước ta trong thời buổi hội nhập và cạnh tranh quyết liệt này. Nhưng như ông nói, hiện tượng như Damon Weaver ở ta còn đơn lẻ, vì sao vậy?

PGS-TS Phạm Duy Nghĩa: Các chính sách phương Tây có định kỳ là họ mở cửa Quốc hội cho trẻ vào xem. Ở Nhật cũng vậy, người ta hay dẫn con cái đến công sở giới thiệu đây là bàn làm việc của Tỉnh trưởng, Tỉnh phó. Ở nhiều nước, họ coi quyền lực là của công chứ không phải là cái "oai" của bà nào đâu. Trên cổng vào lăng Tôn Trung Sơn ở Nam Kinh, Trung Quốc có chữ: "Thiên hạ của công." Ở Đức có chương trình cho con hiểu trách nhiệm của bố. Đôi khi người ta mở những buổi cho con đi lái tàu cùng với bố để con hiểu được công việc của bố hơn.

Còn ở Việt Nam thì quyền lực vẫn như là một thứ bí hiểm lắm. Ngay cả đối với người lớn, ít ai dám có nguyện vọng được gặp Tổng Bí Thư hay Thủ tướng để mạn đàm, huống chi là trẻ em. Bởi vì không ít chính khách nước ta không còn quen nghệ thuật thân thiện với dân chúng. Hiếm thấy lãnh đạo các cấp thời nay gặp thường dân, như Cụ Hồ đã từng lặn lội những ngày Tết đến thăm bà gánh nước, hay những gia đình bần cùng ở Hà Nội. Nhiều cuộc viếng thăm của quan chức mình bây giờ đầy kế hoạch và tính toán. Cái thô mộc, cái đơn sơ nó không còn nữa. Trống dong, cờ mở, còi hú trên, dưới, bảo vệ vòng trong vòng ngoài trong các cuộc này . . . làm cho dân chúng cảm thấy quan chức bây giờ là một giới xa cách đối với họ. Điều này không phải chỉ bây giờ mới có...

Khi tôi vào Đại Nội (Huế), thấy trước mặt đức vua ngồi lại có đỉnh đồng, tôi hỏi căn nguyên thì cô hướng dẫn viên ở đây bảo rằng để hương khói. Tôi lại hỏi vua còn sống sao lại hương khói. Cô này giải thích là để đốt cho hương khói bay lên khiến cho dân chúng, quần thần không được nhìn rõ nhà vua khi ngồi chầu mà chỉ được nhìn thấy quyền lực của nhà vua thông qua đám sương mù. Tôi sợ cái khái niệm ẩn dụ đấy nó vẫn còn .

Trước màn “sương mù quyền lực” như thế, người lớn nên làm gì để thế hệ trẻ không phải sợ hãi?

PGS-TS Phạm Duy Nghĩa:Tôi nghĩ các tài nguyên của đất nước mình như than rồi cũng bán hết đi, quặng rồi cũng bán đi hết, dầu cũng của tuổi trẻ, đóng góp và xây dựng tổ quốc.
Suy cho cùng chỉ còn con người. Cái quý nhất của con người là tự do, tự do nghĩ ngợi, tự do hành động, tự do mưu cầu hạnh phúc và phát triển nhân cách cá nhân mà không hại đến người khác. Suy cho cùng cái tự do sáng tạo sẽ làm cho khối tài nguyên của đất nước mình nó trở nên hiệu quả hơn. Cũng như Hồng Kông, một vùng khô cằn đã trở nên giàu có. Và vì vậy, tự do gắn liền với phát triển, nên nó gắn liền với sự trường tồn dân tộc. Một dân tộc mà lại tự giam hãm mình trong lý thuyết giáo điều không chỉ làm cho dân tộc chậm tiến mà lâu dài có thể làm cho dân tộc suy tàn, biến mất vì bị các tộc người khác thu nạp trong văn hóa của họ. Rất nhiều dân tộc đã tồn tại và cũng đã biến mất khỏi trái đất này.

Ông có bao giờ nói cho học sinh mình nghe về những điều này, ít nhất là trong khoa mình, trong trường mình không?

PGS-TS Phạm Duy Nghĩa: Ảnh hưởng của tự do đến sự phát triển tôi có thể nói được nhưng cần phải nghiên cứu thêm ở Việt Nam, tuy nhiên cái tự do đó có thể bị ràng buộc. Những cái gì còn chưa thật tự do. Nói Việt Nam không có tự do thì không đúng, nhưng có thể mở rộng tự do hơn, như bắt đầu từ giáo dục.

Tôi ví dụ như sinh viên tốt nghiệp ra trường cứ vác hồ sơ đi xin việc. Tại sao lại xin việc? Nếu như ta có chuyên môn, ta có thể cống hiến cho ai đó thì tại sao ta lại không đi "tìm việc" chứ? Ngay cái thái độ “xin xỏ” ấy nó cũng thể hiện một sự thiếu tự tin. Sự thiếu không phải tự nhiên bây giờ có mà do lớp lớp thế hệ từ trước dội lại. Thiếu tự tin có một phần do không được tự do tập dượt.

Như vậy, để lớp trẻ tự tin hơn, sẵn sàng cống hiến hệ chúng ta cần đột phá ở giáo dục?

PGS-TS Phạm Duy Nghĩa: Vâng. Trong một bài báo Tết tôi đã viết mình cứ mong hóa rồng hóa hổ . . . mà sao không mong thành con người theo đúng nghĩa cao đẹp của nó? Ý tôi muốn gửi tới mọi người thông điệp trong giáo dục mình hàng ngày cứ nhét vào túi sách trẻ con 8-9 kg sách mà tại sao không giáo dục chúng thành người tự do: vậy phải cho chúng không gian tự do, phải cho chúng tập dượt bước di tự do đầu tiên. Bố mẹ ngày nào cũng phải mất đến cả tiếng đồng hồ đưa đón con. Con lúc nào cũng cứ ôm chặt lấy bố mà làm sao có cơ hội mà giao tiếp với xung quanh. Trong một bài văn phải cho chúng nó tự do bày tỏ cảm xúc, tất nhiên là trong sự định hướng của ông thầy.

Ngoài ra còn phải quan tâm đến yếu tố truyền thống nữa. Phải làm sao chỉ cho các em thấy mình dù có tóc râu ngô, quần bò thụng thì mình vẫn là giống người Việt. Với sức vóc hạn chế của người Việt ta như vậy thì phải giáo dục cho con cháu mình như thế nào để chúng có thể thành đạt. Tóm lại, cần có triết lý giáo dục truyền thống như vậy hợp với tinh thần tự do cho lớp trẻ.

Xin cảm ơn ông!