ChúngTa.com

Nhận xét về ý tưởng hướng TPHCM thành một đặc khu kinh tế, Luật sư Nguyễn Trần Bạt, Chủ tịch Công ty Invest Consult nói: "Đó là ý tưởng táo bạo". Tuy nhiên, ông cũng nói: "Chúng ta luôn phải cẩn thận với bệnh: Đột phá"...

Hỏi: - Bí thư thành ủy TP Hồ Chí Minh Đinh La Thăng trong hội nghị của thành ủy thành phố vừa rồi có nói đến ý tưởng muốn biến thành phố Hồ Chí Minh thành một đặc khu kinh tế. Chúng tôi muốn biết quan điểm của ông về việc xây dựng TP. HCM thành đặc khu kinh tế, ông có ủng hộ quan điểm này?

Trả lời: Khoảng chục năm nay Thành ủy thành phố Hồ Chí Minh đã bàn về chuyện này. Về phia Nhà nước cũng có sự quan tâm đến các mô hình đô thị lớn tạo động lực phát triển, nhưng đây là vấn đề rất khó. Hiện nay, chính quyền của nhiệm kỳ mới đang hình thành dần dần, các chức danh cơ bản của toàn bộ hệ thống nhà nước đang tiến tới xây dựng. Cho nên trong thời điểm hiện nay việc đặt ra vấn đề xây dựng mô hình mới cho thành phố Hồ Chí Minh, lấy mẫu của Thượng Hải làm chuẩn là một cách đặt vấn đề khá táo bạo nhưng hơi dồn dập, có thể sẽ gây sức ép đối với chính quyền trung ương.

Về mặt ý tưởng tôi không có lý do gì để không ủng hộ việc TP HCM đưa ra các đề xuất cải tiến mô hình để tạo ra một vùng kinh tế tốt hơn, trở thành vùng kinh tế động lực của khu vực phía Nam. Tuy nhiên, áp dụng kinh nghiệm của các đô thị phát triển trên thế giới cho các thành phố của Việt Nam, ví dụ trường hợp thành phố Thượng Hải, thì không đơn giản và cũng không dễ. Xét các điều kiện địa chính trị thì thành phố Thượng Hải thuận lợi hơn TP HCM nhiều. Thượng Hải là một thành phố ở gần các trung tâm phát triển của thế giới. Các quốc gia phát triển nhất của châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan đều ở gần đấy. Việc quy hoạch, xây dựng mô hình thành phố hiện đại bây giờ là để các thành phố có những điều kiện hội nhập tốt hơn. Thượng Hải cùng với mười ba thành phố khác tạo thành một hệ thống mười bốn thành phố mở để thu hút các luồng năng lượng của thế giới, trong đó có cả đầu tư nước ngoài.

Khi chưa thực hiện được các điều kiện mở trọn vẹn trong một quốc gia thì người ta thực hiện trong các vùng địa lý hẹp hơn, nó đi qua các giai đoạn mở ở cấp độ khác nhau, từ khu kinh tế mở đến thành phố mở như Thượng Hải. Hiện nay Thượng Hải là đỉnh cao nhất của sự phát triển khái niệm thành phố mở. Đấy là những thể nghiệm từng bước một của chính phủ CHND Trung Hoa trong việc để xã hội Trung Quốc tiếp cận dần dần với các tiêu chuẩn mở của một thành phố hiện đại, hay của một thành phố có chất lượng phương Tây nào đó. Chúng ta có điều kiện ấy hay không? Thành phố Hồ Chí Minh có những hàng xóm sung túc để có thể mở và có hiệu quả không? Chúng ta đã mở một loạt khu kinh tế ở miền Trung Việt Nam như Vân Phong, Chu Lai, Dung Quất, nhưng cho đến phút này chưa thành công ở khu nào. Tôi có dịp tham gia vào giai đoạn đầu của các khu kinh tế ấy và đã phát biểu rằng chưa đến lúc làm được chuyện ấy. Phải nói thẳng là các điều kiện tự nhiên, điều kiện tiềm năng của chúng ta hẹp, có mở nữa cũng vẫn không hấp dẫn.

Các chuyên gia khác cũng nói đầy đủ về vấn đề này rồi, tôi chỉ góp ý về khía cạnh không nên xem việc cải cách thể chế, kể cả cải cách mô hình chính quyền như là một biện pháp dẫn đến việc cung ứng năng lượng phát triển một cách vô tận. Chúng ta vẫn quan niệm cải tiến chế độ chính trị hoặc chế độ hành chính thì sẽ hấp dẫn hơn, nhưng đấy là kinh nghiệm của những nước chưa mở. Nếu đủ mạnh dạn để mở về mặt chính trị thì liệu sự mở ấy có tất yếu dẫn đến sự phát triển không? Cũng không. Nghiên cứu để mở thì tốt, nhưng hy vọng mở sẽ tạo ra sự phát triển ồ ạt thì phải cẩn thận, nhất là khi chúng ta mở mà có đầu tư. Nếu chỉ mở về chính sách không thôi thì có thể thay đổi được, nhưng khi đã bỏ tiền đầu tư thì coi chừng, bởi vì những đầu tư ấy chủ yếu là đầu tư cho cơ sở hạ tầng rất lớn. Có thể chúng ta sẽ phạm phải sai lầm là đầu tư rất nhiều dẫn đến tình trạng nợ công cao mà lại không hiệu quả.

Có vai trò của việc cải tiến thể chế trong việc xúc tiến sự phát triển nhưng nó không vô tận, trong nhiều điều kiện nó không có mấy tác dụng. Ở những vùng đất nghèo, những vùng đất không có người, chúng ta có làm gì đi nữa thì về cơ bản cũng không thể tạo ra sự phát triển. Trên thực tế, chúng ta đã thấy điều ấy ở một số khu kinh tế mở dọc miền Trung. Trong khi đó chúng ta thấy rằng đối với những sự phát triển tự nhiên như du lịch chẳng hạn thì chỉ cần một vài chính sách, một vài thái độ, một vài điều kiện hành chính tương đối cởi mở là nó phát triển, không cần thay đổi một cách căn bản các mô hình chính quyền, hoặc cải cách gì ghê gớm.

Tôi cho rằng việc nghĩ đến những giải pháp không thông thường để tạo ra động lực cho sự phát triển là việc tốt. Thái độ của Bí thư Đinh La Thăng trong trường hợp này là tốt, nhưng anh Thăng không đủ điều kiện để quyết định một mình, cái chính là sự phân tích khoa học của các lực lượng nghiên cứu của TP HCM cũng như trên cả nước, hay thái độ của Nhà nước đối với vấn đề này như thế nào. Có thể thành phố Hồ Chí Minh tạo ra một thành phố mở tốt, nhưng liệu nó có hút hết năng lực phát triển của các đô thị khác xung quanh không? Nó có làm biến dạng toàn bộ vùng kinh tế nông nghiệp của đồng bằng sông Cửu Long không? Tôi lấy ví dụ Bình Dương chẳng hạn, mới phát triển một chút đã làm giảm tốc độ phát triển của TP HCM rồi. Một ví dụ khác là khi cân nhắc về việc có xây sân bay Long Thành không thì TP HCM không hoan nghênh lắm, bởi di chuyển sân bay chiến lược của khu vực phía Nam sang Long Thành sẽ làm giảm tính hấp dẫn của TP HCM. Đấy là mới nói đến sự cân bằng kinh tế. Còn về cân bằng chính trị, liệu một thành phố Hồ Chí Minh mở có kéo theo những đòi hỏi mở khác, làm mất sự cân bằng chính trị của cả nước hay không? Đấy cũng là một vấn đề. Cho nên tại sao thành phố Hồ Chí Minh thảo luận chuyện này trong suốt nhiệm kỳ trước, nhưng rõ ràng chưa nhận được sự ủng hộ ở trung ương.

Sở dĩ người ta đưa ra mô hình các khu kinh tế mở, các thành phố mở là để thể nghiệm sự mở từ từ của một xã hội. Đã đến lúc chúng ta mở TP HCM chưa, liệu việc đó có thành công không với các điều kiện địa kinh tế hiện nay và liệu nó có gây khó cho các thành phố khác không với điều kiện địa chính trị hiện nay. Chỗ này tôi gợi ý để báo chí nghiên cứu và khơi gợi các cuộc thảo luận trong xã hội một cách kỹ lưỡng hơn. Tìm ra cách nào đó để phát triển TPHCM là tốt, tôi ủng hộ Bí thư Đinh La Thăng về chuyện này, tuy nhiên buộc phải nghiên cứu kỹ lưỡng, không hấp tấp được.

Hỏi: Có ý kiến nói rằng TP HCM là đầu tầu tăng trưởng của cả nước, nhưng trong mấy năm nay có những biểu hiện trì trệ, không có những đột phá để phát triển. So sánh với các thành phố như Thâm Quyến là vùng đất đai cũng nghèo nàn, đi lên từ khó khăn. Cho nên lúc này TP HCM phải mạnh dạn để có thể phát triển?

Trả lời: Thâm Quyến là một cái túi của Hồng Kông, cách Hồng Kông có một dẻo đất cho nên nó hứng được đầu tư của Hồng Kông ở giai đoạn trước đây, không phải bây giờ. TP HCM không giống Thâm Quyến. Báo chí có nhắc đến TP HCM như là Hòn ngọc Viễn Đông. Miền Nam Việt Nam là thuộc địa của Pháp cho nên người Pháp tự gọi thành phố của mình là Hòn ngọc Viễn Đông chứ không phải bản thân nó là hòn ngọc Viễn Đông. Khi người Mỹ đến chiếm đóng miền Nam Việt Nam, họ tiêu rất nhiều tiền cho nên tất cả các thành phố có quân Mỹ đều khá giả lên một chút về kinh tế, nhưng đấy là năng lực tiêu dùng chứ không phải là phát triển kinh tế. Thời kỳ Mỹ chiếm đóng, Miền Nam chưa phát triển kinh tế mà mới phát triển thương mại tiêu dùng. Tôi nghĩ chúng ta không nên ám ảnh bởi khái niệm Hòn ngọc Viễn Đông mà cần phải nghiên cứu xem làm thế nào để phát triển TPHCM trong những điều kiện hiện nay và phải cân nhắc các điều kiện phát triển của nó để lựa chọn mô hình phù hợp.

Ở đây tôi thấy ai cũng thích mô hình Thượng Hải, nhưng không ai phân tích, điều kiện của Thượng Hải và điều kiện của TPHCM rất khác nhau. Thượng Hải là một thành phố phương Tây và lịch sử phương Tây của Thượng Hải dài hơn cả lịch sử Việt Nam thời Pháp thuộc. Từ Hy Thái Hậu cũng tinh khôn khi lựa chọn người Anh cho Hồng Kông, họ đã không khai thác Hồng Kông theo kiểu thực dân mà phát triển nó thành một trung tâm thương mại và bây giờ nó vẫn còn là một thành phố tạo ra động lực phát triển cho cả một dẻo mấy thành phố của Trung Quốc. Hồng kông nó ảnh hưởng cực kỳ tích cực đến Thượng Hải, Phúc Kiến, Quảng Đông.

Như vậy một thành phố mở có các điều kiện địa kinh tế của nó, chúng ta buộc phải nghiên cứu. Tôi nghĩ rằng sự tích cực của anh Đinh La Thăng cộng với sự sâu sắc của các cơ quan nghiên cứu TP HCM sẽ tạo ra kết luận chính xác hơn. Lâu nay khi bàn về chuyện này chúng ta vẫn chú trọng chủ yếu vào vấn đề cải cách thể chế. Tôi nghĩ có vai trò của sự trì trệ thể chế tạo ra sự chậm phát triển và cần phải cải thiện, nhưng không thể hy vọng thay đổi nó thì sẽ tạo ra năng lực phát triển vô tận của TP HCM. Không nên nhầm lẫn sự cần thiết của việc quy hoạch lại TP HCM về mặt kinh tế và kèm theo là quy hoạch lại cơ cấu nhà nước, cơ cấu chính quyền để tạo thuận lợi cho sự phát triển với sự cần thiết xây dựng chính quyền đô thị. Chính quyền đô thị không phải là tất cả triển vọng của TP HCM.

Hỏi: Thưa ông, ở thời điểm này ông có cho rằng lãnh đạo cao nhất của nhà nước đã sẵn sang nghe, thảo luận và chấp nhận cho phương án để có thể làm. Ví dụ như đề xuất đặc khu kinh tế trong mấy năm gần đây Bộ Chính trị thảo luận về việc làm những đặc khu kinh tế như ở Phú Quốc, ở Vân Đồn, đấy là những tín hiệu cho thấy lãnh đạo cấp cao cũng đang lắng nghe và muốn thử nghiệm?

Trả lời: Nếu nói một cách thẳng thắn thì tôi không đánh giá cao lắm những cuộc thảo luận mà anh vừa nói, bắt đầu từ việc chúng ta không đánh giá được các điều kiện địa kinh tế của các khu vực kinh tế mở. Vân Phong, Dung Quất đều thế, Chu Lai cũng thế. TP HCM cũng sẽ như thế nếu không cân nhắc cẩn thận. Phải phân tích các điều kiện kinh tế, điều kiện địa lý thật kỹ. Về mặt thời điểm thì giai đoạn này cũng rất khó để Trung ương ủng hộ một phương án nào đó thật ghê gớm, có tính chất cách mạng ở TP HCM. Chúng ta đang phải dọn dẹp đất nước sau Đại hội Đảng, triển khai bằng được những Nghị quyết cơ bản của Đại hội Đảng, tổ chức lại Nhà nước, tổ chức lại những cơ sở cơ bản của nó. Đấy là việc phải làm. Cho nên chắc không có thì giờ để làm chín chắn câu chuyện TPHCM ngay được. Tuy nhiên, 6 tháng, một năm nữa thì có thể khác.

Hỏi: Muốn làm đặc khu kinh tế thì phải có luật, có một thể chế riêng, bây giờ để Quốc hội đưa ra một luật như thế cũng là một việc khó?

Trả lời: Nhìn một cách rộng hơn việc chúng ta tham gia các Hiệp định Quốc tế về bản chất là tham gia vào các đặc khu kinh tế quốc tế. TPP là một đặc khu kinh tế, các FTA với một số nước và khu vực như EU, ASEAN là những đặc khu kinh tế. Tất cả các nhà nước đều rất khó trong việc biến quốc gia mình thành một quốc gia mở, nhưng người ta sẵn lòng mở một số khu vực địa lý để tạo ra tính lưu thông phát triển giữa các cộng đồng quốc gia. Không dễ gì để một quốc gia sẵn lòng mở toàn bộ ngay lập tức. Chúng ta biết IS hay các lực lượng khủng bố cực kỳ phức tạp, sự chênh lệch giàu nghèo trên toàn thế giới càng ngày càng cao, cho nên sự cởi mở thái quá của một số quốc gia đã gây cho họ nhiều hậu quả nguy hiểm. Chuyện này đã làm bà Merkel mất rất nhiều uy tín ở Châu Âu. Các nhà chính trị trên thế giới đều thận trọng, các nhà chính trị chúng ta cũng phải thận trọng, sểnh ra một cái là những lực lượng không mong muốn có thể thắng thầu.

Người ta sẵn sàng mở một thành phố, mở một khu để thay thế sự mở của quốc gia. Sự mở các khu khác nhau có lẽ phải được xem xét như những bộ phận của cải cách chính trị. Tạo ra một vùng mở ở trong quốc gia có thể được xem như một biện pháp của cải cách chính trị. Việc đó có thể Đảng ta nghĩ đến nhưng nói ra thì chắc là chưa. Khuynh hướng tạo ra các đô thị, các vùng mở hay các khu kinh tế mở là một khuynh hướng thay thế việc thực hiện một cuộc cải cách chính trị toàn diện và lâu dài, để đáp ứng nhu cầu tạo ra các hành lang, các con đường lưu thông thương mại. Tự do thương mại là cốt lõi của sự phát triển các quan hệ quốc tế trong giai đoạn hiện nay. Tự do thương mại thể hiện cao nhất trong nội địa là việc xây dựng các thành phố mở. Người Trung Quốc đã mở thành phố Thượng Hải, mở khu phố Đông, mở Sán Đầu từ những năm 1980. Từ khi mở khu phố Đông cho đến khi Thượng Hải được xét là thành phố mở mất khoảng 10 năm. Chúng ta chậm hơn họ mất 10 năm.

Chúng ta cũng mở ra ở một vài điểm nhưng không có người đến bởi chúng ta không phải là một vùng đất hấp dẫn. Chúng ta nói rất nhiều đến tính hấp dẫn, tiềm năng nhưng không hiểu rằng chúng ta không có một thị trường lao động có giáo dục tốt. Thị trường lao động Việt Nam là một thị trường không có triển vọng phát triển, cho nên người ta không thuê được người. Nếu có một thị trường lao động tốt đi nữa thì cũng không ăn thua, bởi vì không có những người cai quản xã hội tốt.

Bây giờ muốn thành phố Hồ Chí Minh trở thành một thành phố mở thì chúng ta quản lý các thành phố xung quanh nó bằng cách nào hay chúng ta sẽ xây dựng một biên giới cứng ngắc bao vây thành phố Hồ Chí Minh? Và như vậy là khai trừ nó sau khi đã thay đổi các chế độ quản lý thành một thành phố có chất lượng chính trị thấp, tức là không thuận lợi cho sự phát triển các quan hệ với các phần còn lại của đất nước. Chúng ta sẽ thấy ngay mở ra thì nó bộc lộ rất nhiều nhược điểm.

Hỏi: Ở đây có một bi kịch là cấp dưới phải xin cấp trên đổi mới?

Trả lời: Không phải xin cấp trên đổi mới. Nếu hiểu như thế là sai. Cấp dưới ra điều kiện cho cấp trên về những điều kiện biên của công việc của mình. Tức là nếu anh muốn tôi làm xong vị trí bí thư thì anh phải cho tôi các điều kiện. Đưa ra những điều kiện cục bộ như vậy có thể làm biến dạng toàn bộ điều kiện chính trị chung. Tôi không hiểu nếu thành phố Hồ Chí Minh mà biến thành một Thượng Hải thì các anh ấy xử lý quan hệ giữa thành phố Hồ Chí Minh với các tỉnh khác như thế nào. Có cung cấp nổi lực lượng lao động không? Có cung cấp nổi nhân sự cho các chính quyền đã được cải tiến không? Xử lý quan hệ với đồng bằng Sông Cửu Long như thế nào? Người nông dân sẽ ra phố làm ăn và lúc ấy các canh tác nông nghiệp ở thành phố Hồ Chí Minh như thế nào? Cấu trúc kinh tế và cấu trúc chính trị miền Nam có bị biến dạng không? Chưa có ai đặt ra nghiên cứu và trả lời những câu hỏi như thế. Phải nói thật tôi rất lo lắng cho các đề xuất táo bạo.

Hỏi: Nếu nhìn vào các khu kinh tế như Chu Lai, Dung Quất, Vân Phong... hầu hết đều mở các chính sách về thuế, đất đai, tài chính, miễn giảm rất nhiều thứ, nhưng hầu hết thất bại, nó chứng tỏ điều gì, thưa ông?

Trả lời: Nó chứng tỏ tất cả các sửa đổi có chất lượng chính sách không đủ để thay thế sự trống rỗng của các nguồn lực. Bởi vì phát triển về bản chất vẫn là phát triển các nguồn lực. Khi không có các nguồn lực dù chính sách hay mấy cũng vẫn thế. Ai cũng hỏi tại sao Singapore thành lập năm 1965 mà họ phát triển thế. Chúng ta nên nhớ rằng Singapore là một lỗ thủng được tạo ra từ sự kín bưng của cả khu vực Đông Nam Á. Tất cả những gì có giá trị tích cực cho sự phát triển đều chảy về Singapore. Trong lịch sử dân tộc của chúng ta khoảng hơn 200 năm trở lại đây chưa có ai được đào tạo kĩ như ông Lý Quang Diệu. Chúng ta quên mất những chuyện như vậy.

Hỏi: Liệu có một giải pháp nào đột phá không?

Trả lời: Không. Chúng ta luôn luôn phải cẩn thận với bệnh sốt ruột, bệnh đột phá. Phát triển là quá trình chuyển hóa các năng lực của con người, năng lực chưa có là do lịch sử, năng lực có rồi mà chưa chuyển hóa được là do thể chế. Chúng ta chưa có cả năng lực lẫn các điều kiện thể chế để cho các năng lực chuyển hóa nhưng lại đòi hỏi phải bằng Singapore. Có một thời gian khá dài tôi làm việc với các tập đoàn lớn của họ và tiếp xúc với một số quan chức cấp bộ trưởng, nói đến cái gì họ cũng hiểu, hỏi câu khó mấy họ cũng trả lời được và trả lời có cơ sở khoa học chứ không phải chỉ là có lý về mặt chính trị đâu. Họ toàn học ở Cambridge và Oxford về cả. Chúng ta không có những người như thế.

Đặt ra vấn đề này có cần cho thành phố Hồ Chí Minh không? Những dấu hiệu ban đầu nói rằng có thể cần, nhưng có đúng lúc hay không và có tiềm năng thực hiện không, kể cả ở mức thấp là xây dựng mô hình mới của chính quyền đô thị? Tôi ủng hộ về mặt ý tưởng và kêu gọi sự thận trọng nghiên cứu để lựa chọn một cách đúng đắn.

- Xin cảm ơn ông!