ChúngTa.com

Ở Hà Nội có một con phố không dài và cũng không rộng mang tên Nguyễn Trường Tộ chạy từ Hàng Than đến Châu Long thuộc quận Ba Đình. Tên con phố này cũng chỉ mới được đặt sau Cách mạng tháng tám 1945. Rõ ràng Nguyễn Trường Tộ và sự nghiệp của ông đã được chính quyền cách mạng tôn vinh. Vậy Nguyễn Trường Tộ là ai? Đó là một nhân vật lịch sử nổi bật với tinh thần cách tân đất nước mà cho đến ngày nay, tư tưởng của ông vẫn còn mang giá trị thời cuộc.

Nguyễn Trường Tộ sinh năm 1828 tại Hưng Nguyên,Nghệ An. Năm 20 tuổi, ông có dịp sang Pháp và một số nước khác như ý, Trung Quốc. Với một tríthông minh trời phú, một khả năng quan sát nhạy bén, một kiến thức sâu rộng, nay có dịp xuất dương học hỏi. quan sát và suy ngẫm, dần dần đã hình thành trong ông một ý tưởng cách tân trước tình canh quốc gia suy yếu và hiểm họa ngoại xâm rình rập mà khả năng mất nước là khó tránh khỏi Cũng cần nhắc lại một vài nét lịch sử khi Nguyễn Trường Tộ sinh ra và lớn lên. Năm 1859. thực dân Pháp đánh chiếm Gia Định. Những năm tiếp theo, Pháp lầnlượt chiếm 3 tỉnh miền Đông, rồi 3 tỉnh miền Tây. ông đã ra nước ngoài, ông đã thấy họa xâm lăng của ngườiÂu lan tràn bốn cõi. Đó là thời mà quân Anh đã chiếm An Độ, Miến Điện, Xiêm La là "thân cá chậu". Triều Tiên, theo ông nhận định ,,như cái phố nhỏ cho bọn chúng điểm tâm buổi sáng".Nói tóm lại, các nước châuÁ, các quốc gia lân bang đã trong tầm ngắm xâm lăng từ Tây sang. Lúc đó, ông kiến nghị, thế địch đang mạnh, thế nước nhà đang yếu, hãy tạm hòa hoãn để tìm thời cơ. Ông đưa tờ trình mang tinh thần" hòa để tiến".Ông trình vua Tự Đức: Việc khẩn cấp nhất của đất nước là giữ cho được những gì chưa mất. Muốn vậy phải mau mau canh tân đất nước. Như vậy việc giữ nước không khó mà thu hồi những gì đã mất không chóng thì chầy cũng có thể hy vọng được. Mục đích canh tân là để nước mạnh, để giữ nước. Đó là tư tưởng nhất quán của Nguyễn Trường Tộ. Trong 14 tập tờ trình, ông đề cập tới nhiều lĩnh vực canh tân. Khai mở tình hình đại cuộc thế giới trước họa xâm lăng để vua và quần thần cùng suy ngẫm, tìm kế sách khôn khéo, lâu dài khôi phục chủ quyền những vùng đất bị mất, chính sách thuế má, khai thác tài nguyên, chính sách khai hoang, tinh binh tinh cán và hiện đại vũ khí trong quốc phòng, chính sách đổi mới giáo đục, gửi học sinh du học tại các quốc gia có nền kỹ nghệ tiên tiến, mở cửa, bắt tay với nhiều quốc gia để học hỏi và để mưu đồ chống thực dân xâm lược v.v... Trong bài báo nhỏ này, tôi xin được giới hạn một vài nộidung mà cho đến nay suy ngẫm kỹ, nó vẫn rất mới, giữ nguyên giá trị mặc dù tư tưởng của ông phát lộ cách đây dễ tới 150 năm.

Để phá vỡ thế cô biệt, tăng thế mạnh quốc gia, ông chủ trương mở rộng ngoại giao với nhiều nước, nhằm tranh thủ sự giúp đỡ của họ, ghìm bước chân xâm lăng của thực dân Pháp, tìm bè bạn học hỏi kinh nghiệm, liên kết với nhau trong các nước lân bang. Khi quốc gia hưng thịnh, hội được những điều kiện cần thiết sẽ tạo thời cơ thu hồi những vùng đất đã mất, giữ được chủ quyền, đánh đuổi Pháp quốc. ông đề nghị mở thêm nhiều cảng biển, cảng sông tiện bề giao thương kinh tế, mở rộng ngành nghề, khuếch trương buôn bán. Chủ trương cho nước ngoài vào đầu tư, việc này có nhiều ý nghĩa: Quốc gia thêm nguồn thu nhập, dân ta có thêm việc làm, lại học hỏi được công kỹ nghệ tiên tiến của Tây phương. ông quan niệm, "dân là dân của ta, đất là đất của ta, cớ sao mà sợ mất" . Đây là một cách nghĩ thật mới và chí lý của Nguyễn Trường Tộ. Khi kêu gọi đầu tư với nước ngoài. ông đề ra mấy phương thức: Các công ty nước ngoài bỏ vốn tự đầu tư, còn Nhà nước thu thuế thông qua lợi nhuận. Và cũng có thể họ cùng ta liên doanh trên cơ sở đôi bên sử dụng lợi thế của mình. đôi bên cùng có lợi. ông còn cẩn thận nhắc nhở, "cần hết sức cảnh giác khi ký kết hợp đồng với các đối tác nước ngoài Để chấn hưng kinh tế nước nhà, ông lưu ý, phải coi nông nghiệp là gốc. Bởi thế, ông đề nghị triều đình lập ra bộ canh nông để thúc đẩy nông nghiệp phát triển. Đối với đất ruộng, đất đồi, núi, trang trại, vườn tược, phàm trồng cây ăn quả, thu hoạch hay trồng cây lấy gỗ đều phải theo phép nước, có sự chỉ dẫn, quản lý của chính quyền các cấp.

Để khuyến khích những người biết làm ăn giỏi, phải có chế độ khen thưởng xứng đáng: khen thưởng cho những người giỏi chài lưới, đánh bắt, chế biến cá mú, biết khai thác từ đất hoang phế, khuyến khích những người biết cách đào khai kênh mương, đắp đập, chống hạn, dẫn thủy nhập điền.

Về chính sách tài chính quốc gia, chủ yếu là thuế má, ngay từ ngày đó, ý thức công bằng, hướngđến người nghèo là một tư duy sáng sủa.Ông chủ trương: Đánh mạnh thuế cờ bạc, thuế rượu, hàng tơ lụa xa xỉ, thuế nhà cao cửa rộng. Nhưng để không thất thoát thuế thu, cần điều tra dân số, ngăn chặn bọn hào lý địa phương gian đối.

Trong giáo dục, ông phản đối lối học tầm chương trích cú, đóng cửa khư khư giữ lấy cái sự học lỗi thời chỉ cốt có học vị bằng cấp.Ông chủ trương học để thực hành. Ngay cả bản thân, ông không hề đề tên ứng thí một khoa nào, không hề có bằng cấp gì nhưng kiến thức của ông sâu rộng mang tầm bách khoa, uyên thâm trong nhiều lĩnh vực.

Theo ông cần phải đưa vào chương trình giáodục những tri thức về nông nghiệp, địa lý, thiên văn, công nghệ, luật pháp, nghĩa là những gì xã hội, cuộc sống hiện đại thực sự cần tới trước mắt và lâu đài, chứ không phảidùi mài tứ thư ngũ kinh với những giáo huấn xa vời của Khổng Mạnh.

ông cũng sớm đề xuất soạn tự điển cho người học, nghiên cứu Hán học, Tây học. Có thể nói, những suy nghĩ canh tân của Nguyễn Trường Tộ bao trùm toàn bộ cuộc sống. Những đề xuất củaông không chỉ trên phươngdiện lý thuyết, phương hướng mà còn bàn cụ thể, rất chi tiết tới những biện pháp thực hiện. Trước khi bạo bệnh khiến ông phải từ giã cuộc đời khi chưa tròn 44 tuổi. Nguyễn Trường Tộ còn gửi một tờ trình lên Nam triều, hối thúc thực thi những chính sách canh tân của ông.Ông coi đó là những biện pháp vô cùng khẩn cấp, chớ nên nói," 'hãy để đến sang năm". Ông hối thúc triều đình cử phái bộ đi Tây để mở rộng ngoại giao, lợi dụng những khó khăn, mâu thuẫn nội bộ của Pháp đặng tìm đối sách thích hợp.

Nhưng không chỉ phái bộ như ông đề xuất không được cử đi Tây mà những tư tưởng và biện pháp canh tân đất nước với tất cả tấm lòng đau đáu vì vận nước của Nguyễn Trường Tộ, triều đình thời vua Tự Đức cũng không hề quan tâm. Vì đầu óc bảo thủ, vì sự thờ ơ, vô trách nhiệm đối với dân với nước mà vua quan triều đình bỏ qua những chủ trương táo bạo, đúng đắn vào lúc đất nước đang cần mạnh lên hơn bao giờ hết. Trong khoảng hơn mười năm suy ngẫm, ông đã gửi nhiều tờ trình canh tân đất nước, trên một quyết sách tránh ngoại xâm, Nguyễn Trường Tộ minh chứng một đầu óc sáng suốt, một tinh thần can đảm, quyết nói thẳng, nói hết những điều mình suy nghĩ mà không sợ "khi quân" vì sự tồn vong và hưng thịnh của đất nước.