ChúngTa.com

• Chính trị
  • Trong cuốn When the Sleeper Wakes, H. G. Wells mô tả tầng lớp cai trị là những kẻ ăn chơi hưởng lạc và nông cạn. George Orwell thì ngược với Wells, coi chính quyền tàn ác và nhẫn tâm đến mức cuồng tín như trong The Iron Heel của Jack London là điều nghe khả thi hơn.
  • Trong utopia, các nguyên tắc chính trị mang màu sắc lý tưởng hoá và mang lại những kết quả tốt đẹp cho người dân. Ở dystopia, các nguyên tắc chính trị đôi khi cũng dựa trên những lý tưởng của utopia, nhưng lại dẫn tới hậu quả tiêu cực cho người dân vì các nguyên tắc ấy có tối thiểu một yếu điểm chết người.
  • Các tác phẩm dystopia thường vẽ lên bức tranh bi quan về tầng lớp thống trị, hoặc mô tả một chính quyền tàn bạo hoặc vô cảm, thống trị bằng “nắm tay sắt.” Trong các tác phẩm dystopia, thường xuất hiện một nhân vật hoặc nhóm nhân vật "kháng chiến" chống tầng lớp thống trị nhằm thay đổi xã hội, chẳng hạn như nhân vật V trong V for Vendetta của Alan Moore.
  • Nhiều tác phẩm dystopia được dùng để chỉ trích chính trị như We, Parable of the Sower, 1984, Đấu trường sinh tử, và 451 độ F.
• Kinh tế: Hệ thống kinh tế trong các tác phẩm dystopia có muôn hình vạn trạng, thường liên quan trực tiếp đến nguồn gốc khiến xã hội trở thành dystopia. Tuy nhiên, vẫn có những mô típ kinh tế thường gặp.
  • Một trong những mô típ hay xuất hiện nhất là kinh tế dưới quyền kiểm soát tuyệt đối của chính phủ chẳng hạn như trong Anthem của Ayn Rand và The Iron Standard của Henry Kuttner. Một số tác phẩm dystopia khác, chẳng hạn như 1984, cho thêm sự xuất hiện của chợ đen để mua bán hàng hoá cấm và/hoặc nguy hiểm, hoặc các nhân vật trong truyện luôn phải sống nơm nớp sợ hãi trong nền kinh tế thiếu tự do. Những hệ thống kinh tế như vậy thường thiếu hiệu quả, gây ra những hậu quả nguy hiểm. Chẳng hạn như trong Riders of the Purple Wage của Philip Jose Farmer, một hệ thống an sinh xã hội quá phát triển đã khiến con người không còn bất cứ thứ trách nhiệm nào nữa, và tầng lớp dưới thường xuyên có những hoạt động phá hoại xã hội. Player Piano của Kurt Vonnegut mô tả một thế giới dystopia với hệ thống kinh tế tập trung khiến nguyên vật liệu trở nên dồi dào, nhưng đồng thời lại khiến phần lớn loài người không được làm những công việc có ý nghĩa; gần như mọi công việc đều rất hèn mọn, không mang lại giá trị tinh thần, và chỉ một nhóm nhỏ có học thức được đưa vào tầng lớp tinh hoa và thực hiện những công việc tinh hoa.
  • Một mô típ khác là nền kinh tế tư nhân hoá và chủ nghĩa nghiệp đoàn (corporatism) phát triển quá mạnh mẽ, cả hai đều xuất phát từ chủ nghĩa tư bản. Trong mô típ này, các tập đoàn tư nhân khổng lồ không bị ai kiểm soát gần như đã thay thế chính phủ trong việc đưa chính sách và ra quyết định. Họ thao túng, thâm nhập, điều khiển, hối lộ, không cách này thì cách khác trở thành người kiểm soát đất nước thực sự. Điển hình cho mô típ này là các tác phẩm Jennifer Government và Oryx and Crake cùng các phim như Alien, Avatar, Robocop, Visioneers, Idiocracy, Soylent Green, THX 1138, WALL‑E và Rollerball. Các khu vực cộng hoà do tập đoàn công nghiệp điều hành xuất hiện rất nhiều trong dòng cyberpunk, chẳng hạn như ở tác phẩm Snow Crash của Neal Stephenson và Do Androids Dream of Electric Sheep? của Philip K. Dick.
• Phân hoá xã hội
  • Các tác phẩm dystopia thường thể hiện sự tương phản giữa các đặc quyền của tầng lớp thống trị và đời sống thê lương của tầng lớp lao động.
  • Trong tác phẩm Brave New World do Aldous Huxley viết năm 1931, việc phân tầng xã hội được thực hiện ngay từ trước khi con người sinh ra, với các tầng lớp là Alphas, Betas, Gammas, Deltas, và Epsilons. Những tầng lớp cấp thấp bị làm thui chột chức năng não bộ và được điều chỉnh để họ cảm thấy sung sướng với địa vị hiện tại.
• Gia đình
  • Một số tác phẩm dystopia, chẳng hạn như Brave New World và 451 độ F, đã xoá bỏ hoàn toàn khái niệm gia đình và không ngừng tìm cách ngăn ngừa nó được tái thiết lập. Trong Brave New World, trẻ em được chế tạo trong nhà máy, "ba" và "mẹ" bị coi là những từ tục tĩu. Trong một số tác phẩm khác, mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình bị căng thẳng hoá. Chẳng hạn như 1984, trẻ em bị bắt phải do thám bố mẹ mình.
• Tôn giáo
  • Tôn giáo vừa được sử dụng dưới vai trò là đối tượng bị áp bức, vừa là kẻ đàn áp. Trong Brave New World, chính quyền yêu cầu chặt bỏ phần đầu mọi cây thánh giá (biểu thượng của đạo Cơ Đốc) để biến chúng thành chữ "T", (biểu tượng mẫu xe T của Henry Ford). Cuốn Truyện người tuỳ nữ của Margaret Atwood thì lại lấy bối cảnh là nước Mỹ trong tương lai dưới sự cai trị của chế độ thần quyền đạo Cơ Đốc.
  • Trong Do Androids Dream of Electric Sheep?, con người trên Trái Đất theo đạo Mercer, sử dụng các "hộp cảm thông" để gắn kết với nhau và nâng cao nhân tính của mình, đồng thời thể hiện sự tách biệt với rô-bốt, những tạo vật không có khả năng cảm thông.
• Bản ngã
  • Trong cuốn We do Yevgeny Zamyatin xuất bản năm 1921, con người chỉ được phép ra nơi công cộng hai lần một tuần, mỗi lần một tiếng và phải gọi nhau bằng số hiệu chứ không phải tên.
  • Trong một số tác phẩm dystopia, chẳng hạn như Harrison Bergeron của Kurt Vonnegut, xã hội ép các cá nhân phải tuân theo chủ nghĩa bình đẳng cực đoan, ngăn cấm, cản trở các thành tựu hay thậm chí thể hiện tài năng vì nó sẽ gây ra bất bình đẳng.
• Bạo lực
  • Bạo lực xuất hiện rất nhiều trong các tác phẩm dystopia, nhất là dưới dạng chiến tranh (như 1984); các băng đảng tội phạm thành thị (như A Clockwork Orange); tội phạm bị một kẻ ngoài vòng pháp luật trừng phạt (như Mad Max); hoặc các môn thể thao đẫm máu (như Battle Royale). Đấu trường sinh tử và Divergent là hai ví dụ về các tác phẩm dystopia gần đây với đề tài chiến tranh và bạo lực là chủ đạo.
• Thiên nhiên
  • Nhiều tác phẩm dystopia lấy bối cảnh thành thị và cấm các nhân vật tiếp xúc với thế giới tự nhiên. Chẳng hạn như trong 451 độ F của Ray Bradbury, đi dạo bị coi là hành vi gây rối xã hội. Trong That Hideous Strength của C. S. Lewis, chính phủ dùng khoa học để loại bỏ các bản năng hướng về tự nhiên của con người. Trong Brave New World, các giai cấp thấp của xã hội được huấn luyện cho trở nên hãi sợ tự nhiên, nhưng lại muốn đi về các vùng đồng quê chơi thể thao để mua nhiều dụng cụ, dùng phương tiện di chuyển, từ đó kích thích kinh tế. Người truyền ký ức của Lois Lowry vẽ lên một xã hội muốn tạo ra utopia bằng cách dùng công nghệ để kiểm soát khí hậu, đồng thời loại bỏ mọi sinh vật không được thuần dưỡng, đồng thời cung cấp thuốc kìm hãm sự phát triển bản năng của con người.
  • Ô nhiễm nghiêm trọng gây ảnh hưởng đến tự nhiên cũng xuất hiện nhiều trong các tác phẩm dystopia, ví dụ như các phim Avatar, Robocop, Wall-E, và Soylent Green. The Punishment of Luxury của Michael Carson và Riddley Walker của Russell Hoban là những truyện mang thông điệp cảnh tỉnh người đọc hãy bảo vệ môi trường. Trong số đó, quyển Riddley Walker lấy bối cảnh là hậu chiến tranh hạt nhân.
• Công nghệ: Nếu những tác phẩm utopia coi công nghệ là phát minh có lợi về mọi mặt cho nhân loại, dystopia tập trung chủ yếu vào những ảnh hưởng tiêu cực của công nghệ.
  • Công nghệ làm bộc lộ và khuyến khích những bản tính xấu xa nhất của con người. Jaron Lanier, một trong những người đi tiên phong trong công nghệ kỹ thuật số, đã trở thành chuyên viên phân tích công nghệ theo hướng dystopia. “Ôi, do máy làm đấy chứ, phải tôi đâu.’ ‘Tàng lớp trung lưu biến mất rồi à? Ôi, phải tôi đâu, do máy làm đấy chứ’” Lanier đưa ra ví dụ.
  • Công nghệ có những hệ quả không lường được. Trong tác phẩm I Have No Mouth, and I Must Scream của Harlan Ellison, một siêu máy tính được tạo ra để giúp con người tiến hành chiến tranh hiệu quả hơn, nhưng rồi đột nhiên siêu máy tính đó trở nên có nhận thức và quay sang huỷ diệt toàn bộ loài người.
  • Công nghệ gây ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Trong tác phẩm Funscreen của Craig A. Falconer, công nghệ đã phát triển quá cao khiến hàng triệu người không có việc làm; nhân vật chính hàng ngày phải xem quảng cáo và đánh giá quảng cáo để kiếm tiền, và vì công nghệ theo dõi đánh giá sắc mặt và độ chú ý quá tối tân, nhân vật chính buộc phải tập trung vào từng mẩu quảng cáo một, không được rời măt.
  • Công nghệ mới không thể giải quyết vấn đề của công nghệ cũ, hoặc gây ra nhiều vấn đề hơn. Trong tác phẩm The Fold của Peter Clines, các nhà khoa học phát minh ra hệ thống dịch chuyển tức thời, nhưng hệ thống ấy lại khiến xáo trộn các chiều không gian và tạo ra những vấn đề rất nguy hiểm.
  • Công nghệ huỷ diệt môi trường. Trong The Road của Cormac McCarthy, vũ khí hạt nhân đã tàn phá toàn bộ thế giới, và để lại một vùng đất cằn cỗi, nơi con người không thể sinh sống được.

20 tiểu thuyết Dystopia hay nhất ai cũng nên đọc

20. Đấu trường sinh tử (2008)

Tác giả: Suzanne Collins

Quốc gia Panem quay lại thời La Mã cổ đại bằng cách tạo ra 'Đấu trường sinh tử': một giải đấu man rợ, tàn bạo cho nơi những con người tuyệt vọng phải chém giết lẫn nhau để giành thức ăn và phần thưởng, đồng thời giúp tạo thú tiêu khiển cho tầng lớp thống trị. Đấu trường sinh tử là viễn cảnh đáng sợ về thế giới tương lai.

19. Article 5 (2012)

Tác giả: Kristen Simmons

Article 5 là tác phẩm đầu tay của Simmons, và được độc giả đón nhận rất nồng nhiệt. Nước Mỹ bị kiểm soát bởi một Cục Cải tổ Liên bang, và tất cả mọi đứa trẻ sinh ra khi bố mẹ chưa kết hôn sẽ bị coi là trẻ bất hợp pháp. Một cuộc chiến sinh tồn diễn ra, với bao cảnh tra tấn bạo lực.

18. The Drowned World (1962)

Tác giả: J.G. Ballard

Đúng như tiêu đề của truyện, Ballard đã xây dựng cả một thế giới bị biến đổi khí hậu tàn phá đầy sống động. Các thành phố Châu Âu và và Mỹ chìm dưới các đầm nhiệt đới, và một nhà sinh vật học trong quá trình lên danh sách các thứ sinh thực vật bị gặp phải những giấc mơ lạ lùng. Mặc dù viết từ tận năm 1962, phỏng đoán của Ballard nhiều khả năng sẽ trở thành sự thật trong vài thập kỷ tới.

17. Logan's Run (1967)

Tác giảs: William F. Nolan & George Clayton Johnson

Ý tưởng của truyện rất đơn giản, nhưng vô cùng kinh khủng: các nguồn tài nguyên được kiểm soát chặt chẽ và mức dân số được kiểm soát bằng cách thủ tiêu tất cả những ai quá 21 tuổi. Trong bối cảnh thế kỷ 23, nhân vât Logan-6 là một tên sát nhân với nhiệm vụ thừa hành việc thủ tiêu những người quá tuổi; khi đến lượt hắn sang tuổi 21, Logan-6 bắt đầu tìm cách trốn chạy

16. Uglies (2005)

Tác giả: Scott Westerfeld

Westerfeld mô tả một thế giới nơi sự đồng nhất được đặt lên trên tất cả. Mọi công dân đến tuổi 16 bị bắt buộc phải phẫu thuật thẩm mỹ để trở thành “người đẹp”. Các lựa chọn cá nhân đã bị loại bỏ, và mọi động thái hành động đều bị theo dõi.

15. The Running Man (1982)

Tác giả: Richard Bachman (Stephen King)

Được viết dưới bút danh Richard Bachman, The Running Man là một trong số những tác phẩm kinh điển của Stephen King. Truyện lấy bối cảnh là nước Mỹ năm 2025, khi nền kinh tế đã sụp đổ, bạo lực là chuyện diễn ra như cơm bữa và tất cả chịu sự cai trị của một chính quyền độc tài. Cuộc đời của những người bị liệt vào 'danh sách đen' thật không khác nào địa ngục trần gian, và lối ra duy nhất là phải tham gia vào một trò chơi chết người. Nhiều người nói rằng The Running Man chính là cảm hứng cho Đấu trường sinh tử.

14. The Iron Heel (1908)

Tác giả: Jack London

Đây là một trong những tác phẩm dystopia thời đầu. Truyện ít đề cập đến các khía cạnh khoa học mà chủ yếu vào sự tan rã của hệ thống chính trị trong xã hội tương lai: cụ thể là sự trỗi dậy của chủ nghĩa độc tài đầu sỏ tại Mỹ, khiến giới trung lưu sạt nghiệp và những người nghèo bị nô lệ hoá.

13. The Chrysalids (1955)

Tác giả: John Wyndham

Với bối cảnh vài ngàn năm trong tương lai, The Chrysalids vẽ lên một thế giới dystopia không chấp nhận những thứ khác biệt. Tin rằng 'bình thường hoá' là mấu chốt để bảo tồn thế giới, các cư dân Labrabor tiến hành tiêu diệt, xua đuổi bất cứ ai khác họ, kể cả những người có khả năng ngoại cảm.

12. Oryx and Crake (2003)

Tác giả: Margaret Atwood

Atwood mô tả một nước Mỹ với xã hội bị phân chia: người giàu ngày càng giàu hơn và đày đoạ người nghèo. Các tập đoàn nắm quyền lực kiểm soát toàn bộ dân số với công nghệ biến đổi gen. Với một cốt truyện sinh động và phức tạp, truyện khám phá những hệ luỵ của việc ưu tiên đẩy mạnh khoa học công nghệ mà không tính đến trách nhiệm dài lâu.

11. Chuyện người tuỳ nữ (1985)

Tác giả: Margaret Atwood

Chuyện người tuỳ nữ lấy bối cảnh là một nhà nước thần quyền đã lật đổ chính phủ Mỹ. Trong thế giới nà, phụ nữ bị cấm đọc, và những người có khả năng sinh con đều bị cưỡng ép phải trở thành máy sinh sản để phục vụ xã hội.

10. Neuromancer (1984)

Tác giả: William Gibson

Neuromancer là một trong những tác phẩm đã định nghĩa lại cả một dòng văn, và ở đây là dòngcyberpunk. Các chủ đề liên quan đến trí tuệ nhân tạo, sức mạnh của các tập đoàn và ý nghĩa của việc làm người đã trở thành cảm hứng cho những tác phẩm kinh điển khác sau này, chẳng hạn như bộ phim Ma trận.

9. Do Androids Dream Of Electric Sheep? (1968)

Tác giả: Philip K. Dick

Sau một cuộc chiến tranh hạt nhân có tên “World War Terminus,” cả thế giới bị nhiễm phóng xạ, động vật gần như đã tuyệt chủng hết và số lượng rô-bốt bùng nổ. Do Androids Dream of Electric Sheep? khiến người đọc phải nghĩ lại thế nào mới là con người.

8. We (1921)

Tác giả: Yevgeny Zamyatin

Trong tác phẩm We, Zamyatin mô tả một quốc gia bị kiểm soát ngặt nghèo, đầy những cảnh sát mật lẩn khuất. Người dân thay vì tên thì được đánh số và mọi yếu tố thể hiện tính cá nhân đều bị loại bỏ.

7. Cha và con (2006)

Tác giả: Cormac McCarthy

Truyện vẽ lên một khung cảnh nước Mỹ hậu tận thế và một cặp cha con tìm cách sinh tồn trong một thế giới gần như không còn chút sự sống. Tương lai thật mờ mịt, nhưng họ vẫn phải bước tiếp, bước vào miền vô định và đương đầu với mọi thứ đang rình rập.

6. A Clockwork Orange (1962)

Tác giả: Anthony Burgess

A Clockwork Orange vẽ lên một bức tranh bi thảm về một tương lai đầy rẫy những băng đảng bạo lực và những cố gắng lập lại trật tự của một chính quyền yếu kém. Truyện tập trung phân tích tự do thực sự là như thế nào.

5. Cỗ máy thời gian (1895)

Tác giả: H.G. Wells

Trong Cỗ máy thời gian, nhân vật chính được đưa đến những miền tương lai tăm tối, và thậm chí còn được chứng kiến ngày tàn của Trái Đất.

4. Wind Up Girl (2009)

Tác giả: Paolo Bacigalupi

Bacigalupi miêu tả một thế giới thường xuyên phải gánh chịu những thảm hoạ tự nhiên, và ấm lên toàn cầu đã khiến mực nước biển dâng lên rất cao, khiến con người ngày một phải dựa vào công nghệ sinh học để sinh tồn, trong khi các tập đoàn khổng lồ nắm quyền kiểm soát nguồn thức ăn.

3. 451 độ F

Tác giả: Ray Bradbury

Bradbury mô tả một xã hội Mỹ nơi chính quyền đốt hết sách và mọi tư tưởng tri thức đều bị ngăn cấm. Tự do tư tưởng vốn được coi là nền tảng của nền dân chủ, và 451 độ F dựng lên một thế giới kinh hoàng nơi điều đó hoàn toàn không tồn tại.

2. Brave New World (1932)

Tác giả: Aldous Huxley

Huxley vẽ lên hình ảnh một thế giới tràn ngập thuốc gây ảo giác, chế tạo con người trong nhà máy, khái niệm con người bị xoá bỏ, và tẩy não ngay trong quá trình thai nghén. Mặc dù nhìn từ bề ngoài đây có thể là một thế giới hoàn hảo, nhưng nếu không biết đau đớn là gì thì sao có thể biết vui sướng là gì?

1. 1984 (1949)

Tác giả: George Orwell

Đây là một trong những cuốn sách mang tính tiên đoán chính xác đến độ rất nhiều thuật ngữ tỏng truyện đã trở thành từ thường dùng trong xã hội ngày nay. Truyện kể về một thế giới bị theo dõi 24/7, và mọi phương tiện truyền thông đều nằm dưới sự kiểm soát của chính phủ.