ChúngTa.com

Giáo sư Piotr Slonimski thuộc nhóm những tác giả một trong ba chương quan trọng nhất trong nền khoa học hiện đại. Tên gọi của chúng là nguyên tử, Computơ (máy tính) và gien.

Gien là chiếc Computơ được thu nhỏ đếnmức phi thường và hoàn hảohơn tất cả sản phẩm của kỹ thuật điện tử.Nó nhỏhơn rất nhiều so với bộ vi xử lý của Computơ (máy tính), kích thướcchỉ bằng 1/10 triệu mm, nhưng không máy tính nàocó thểso sánhvới khả năng và nănglực của gien.

Người bình thường coi Computơ như công cụ hữu ích, nguyên tử làm người ta liên tưởng tới mối đe doạ bom nguyên tử, còn gien là cái gì đó bí ẩn và bất an. Nghiên cứu di truyền học, dường như giới khoa học bước vào lĩnh vực quyền năng của siêu nhiên.

Ngay tại Châu Âu,một khi đặt câu hỏi. Xêda và Napoleoncó sinh cùngthời hay không, câu trảlời đasố sẽ là: Xêda sống ở thời đạitrước. Thế nhưng,với câuhỏi sự khác biệtgiữa gien và protein, tỷ lệ trảlời gần đúng cao nhất cũng chỉ là 1/100. Tình trạng tương tự cũng diễn ra trongnhững ngườicó học,bởi lẽ nền giáo dục kinh điển Châu Âu đã và đang mang nặng đặc tính nhân văn. Hậu quả việc coi thườngkhoa học tự nhiên là hiện tượng thiếu hụt kiếnthức trong lĩnh vực này, sự thiếu hiểu biết những khái niệm cơ bản hoặc lẫn lộn chúng ắt dẫn đến tâm trạng losợ khoa học.

Nhân bản con người là nỗi khiếp đảm trên trang nhất tất cả các tờ báo thế giới.

Đó là sự thậtvô lý. Người ta nóibừa về khả năng nhân bảnđội quânnô lệ trongkhi thế giới đang cần đẳng cấp trí thứcchứ không phảisức lao động. Sự thông minh của não đóng vai trò quantrọng nhất, mà não thì không thể nhânbản. Não cũngkhông thể kế thừa vàđó là nhữngkhía cạnh cơ bản nhất. Nãobộ mỗi người đều là sản phẩmđơn nhất.Nó được trang bị những gien - yếutố mang lạicho chủ thể năng lực học tập ngay từ đầu sự phát triển, vàbởi lẽ không não nào học giống nãonào, thế nên thậmchí anh chị em sinh đôi một trứng cũngcó nãobộ khác nhau. Hãy giảsử nhân bản được nhân vậtvĩ đại y hệt nhà bác học Anhxtanh. Tôi nhấn mạch về mặt di truyền thế nhưng môitrường, thời gian lịch sử và vốn sống - những yếutố tạo nên trítuệ và tình cảm con người, không thể nhân bản. Tất cả những gì, mà Anhxtanhtừng nếm trải trong cuộcđời nhữnggì ông học được, những gì nếm trải - là sản phẩm độc nhất vô nhị của riêng não Anhxtanh (nguyên bản). Vậy nên việc nhân bản tế bào Anhxtanhchỉ có thểkhởi đầu cuộcđời của con ngườimới, hoàn toàn xa lạ với thiên tài.

Cái được gọi là trí tuệ nhân tạo có thể trở thành đối thủ cạnh tranh đối vớinão người?

Chắc chắn còn lâu Computơ vẫnchưa thay thế được não người. Computơ trợ giúpcó hiệu quảcho nãongười, nhưng thay thế thìkhông. Trong vòng vài ba giây, Computơcó thểthực hiện phép tính, mà cá nhân một người phải cần tới hàng ngàn năm. Dường mhư chắc chắn rằng, Computơ sẽ thiết kế được đủ loạithiết bị, thídụ như xehơi có khả năng né tránh mọi va chạm. Nhưngnó có thể vẽđược những bức tranh tuyệtvời hơn những kiệt tác của danh hoạ Picaso?Có lẽ là không.

Computơ chỉ tạo ra những gì, mà trước đó con người được lập trình, tức không vượt qua rào cản những thông tin đã được chuyển giao?

Trong ý nghĩa nhất địnhcó thể vượt qua, nếu nhưnó bước vào vùng tổ hợp, tức bắt đầu tìm kiếmmọi khả năng sắp xếp và liên kết những yếutố tạo thành các tậphợp thông tin.Đó sẽ là sự lặp lại quá trình tiếnhoá, bởi lẽ toànbộ sự tiến hoá chính là kết quả cửa kỹ năngtổ hợp, nói mộtcách đơn giản- là tạo ra một cái gìmới từ những yếutố hoàn toàncũ. Trong đasố các trường họpkhông xuất hiện cái gì đặc biệt, nhưng sau cả triệu lần như thếkhông loạitrừ kết quả là sự phát triển mang tính bước ngoặt. Sự kiện gần đây nhất là việc trang bịcho con người năng lực nói. Tức chỉ cần thay đổi nhỏ vài ba, nhiều nhấthơn một chục gien. Kết quả là sự tạo ra nền vănhóa, và cuối cùng là Computơ và nhữngứng dụng của chúng.

Khi chúng ta trò chuyện cách đây không đầy 3 năm, giáo sư từng khẳng định rằng, chỉ riêng việc mô tả bản đồ gien con người không phải là chủ đề thú vị. Còn cuộc phiêu lưu trí tuệ lớn với sự hiểu biết về nó chỉ xảy ra vài ba chục năm nữa, nhờ nỗ lực của những thế hệ bác học trẻ. Thế nhưng trong các phòng thí nghiệm gần đây đã xuất hiện những tiến bộ vượt bậc - Gs có thay đổi quan điểm của mình?

Đúng là trong nghiêncứu khoa học đãcó bước tiến vượtbậc. Nhờ thế hệ máy tính hoàn hảohơn, khả năng tính toán gia tăng đáng kể, bản thân tôi cũng cộng tác với các nhà toánhọc, nhưng bước ngoặt vẫn chưa có. Tôi vẫncho rằng, việcmô tả bảnđồ gien, mà dung lượng củanó tương đương vớikhoảng 30 ngàn cuốnsách - không làm bản chất sự việc thay đổi. Quan trọng là hiểu đượcchức năng của vàichục ngàn gien cấu thành bảnđồ gien con người. Nhiệm vụkhông dễ nhưng tôi biếtcách làm thế nào. Bướctiếp theo cần làm là hiểurõ sự tương tác giữa chúngvới nhau.

Gần như 100.000 gien là 100.000 chương trìnhkhác nhau, chúng cộng tácvới nhau trong mạng khổng lồ. Thậtkhó thậm chí ngay việc tưởng tượng xem tất cảphức tạp đến mức nào!

Những kết quả nghiên cứu cơ thể thấp hơn có giúp ích gì, trong trường hợp này?

Khôngchỉ hữu ích, mà rất cần thiết. Tôi tạm dẫn thí dụ, việc đi từ kiến thức về gienđơn lẻ đếnsự hiểu biết quá trình tương tác giữa các gienkhó khăn tới mức nào. Như chúng ta đã biết, để sốngthực vật đều cần Nitơ. Lúa mì, ngũ cốckhông tổng hợp được Nitơ từkhông khí và cần phải cung cấpcho chúng ở dạng phân bón. Ngay đếnthực vật rễ sần như các loại đậuđỗ, cũngkhông làm được việcđó, mà phải cầnsự trợ gíúp của đủ loạivi khuẩn và nấm ký sinh trong bộ rễ của chúng. Có tới ngót 30 loại gien cộng tác với nhau mới thuần hoá được Nitơ. 10 năm trước người ta đã tưởng rằng, việc đưa những gienđó vàothực vật rễ sần khôngcó gìkhó khăn. Khi ấy, phân bón trở thànhkhông cần thiết, nhờ cuộccách mạngthực sự trong nông nghiệp, có thể nuôi sống tất cả nhân loại đói ăn. Tiếc rằng, cho đến nay, các nhàkhoa học vẫnchưa thành công trong việc tạo ra mạng cùng lệ thuộcthích hợp cho số lượng khônglớn gien, để chúngcó thể hoạt động bình thường.

Chương trình mô tả bản đồ gien con người đã sắp hoàn thành.Một trong những hệ quả của nó là sự nhận dạng những gien tất yếu dẫn đến bệnh tật với từng cá nhân cụ thể, dấu hiệu cho phép dự đoán tuổi thọ, hay thiên hướng nghiện ngập...Và cái gì tiếp theo? Ai sẽ có quyền tiếp cận vớikho thông tin gien? Ai và trong những bối cảnh nào có thể sử dụng nguồn thông tin này?