ChúngTa.com

Nước ta kể người có 25 triệu, kể đất có 70 vạn ngàn thước vuông tây, nếu làm một nước tự lập chắc không khó gì! Cớ sao mà hèn hạ suy đồi? Thuở xưa còn làm một nước phụ dung, tới bây giờ lại trụt xuống làm một nước nô lệ. Ôi! Nước ta không phải một nước hay sao? Người nước ta không phải là người hay sao?

Không phải, nước ta vẫn là một nước, người nước ta vẫn là người, nhưng chỉ vì dân không có quyền, nên mỗi bước không tự lập. Dân vì sao mà không có quyền? Thời vì dân không trí; dân không có trí; nên mới mê tín quá nhiều. Bệnh mê tín rất nặng là mê tín quyền vua; vì mê tín quyền vua, nên mê tín quyền quan, mà quyền vua quyền quan lại lợi dụng quyền thần làm xe pháo. Ba quyền đó một ngày một nặng, thời quyền dân không còn một tí gì; quyền dân đã không còn, thời dân dại, dân yếu đuối hư hèn, muôn việc chỉ trông mong vào vua với quan. Vua với quan không làm xong, thời trông mong vào thần; đến thần cũng không làm xong, thời bó tay chịu chết. Mấy ngàn năm trở lại triều đình là bồi bếp của một nhà, nhân dân là ngựa trâu của một họ; mấy mươi triệu đầu đen máu đỏ, còn gì là tư cách người; rặt là mù mà người mù có mắt; rặt là điếc, mà người đếc có tai; rặt là câm; mà người câm có miệng, rặt là què mà người què mà người què có chân tay; cái việc lạ lùng quái gở ở thế gian, không ai như người nước ta nữa. Thăm cho đến gốc bệnh, chỉ vì mê tín những tục hủ cổ mà thôi.

Mê tín vua, mê tín quan, chưa lấy gì làm kỳ, kỳ thứ nhất là mê tín thần; vì mê tín thần đó mà sinh ra vô số việc nực cười; ngày giờ nào cũng là trời bày định, mà bảo rằng có ngày dữ ngày lành; núi sông nào cũng là đất tự nhiên, mà bảo rằng có đất tốt đất xấu; vì nấu ăn mới có bếp mà bảo rằng ông thần táo; vì che mưa gió mới có nhà; mà bảo rằng có ông thần nhà; cho đến thần cửa, thần đường, thần cầu tài, thần cầu tử, trăm việc gì cũng trông mong vào thần, kết quả thời thần chẳng thấy đâu, chỉ thấy cửa nát nhà tan, của mòn người hết.

Tin thần bao nhiêu thời tai họa bấy nhiêu. Kìa xem như đạo Thiên Chúa chỉ sùng phụng một vị Đức Chúa Trời ngoài ra không thần gì cả, nhưng nuớc vẫn mạnh, nhà vẫn giàu, người họ vẫn sung suớng, họ chỉ thua ta một việc: thần đã không tế thời xôi không, thịt không, heo bò cũng không, mà phần kính phần biếu đều không tất cả; nhưng họ vì đó mà của hao thời ít, của nở thời nhiều, tốn phí vô ích bớt một phân. Ấy mới biết rằng mê tín thần quyền là tục ngu hủ của người ta, thật rõ ràng rồi đó. Tục ngu hủ đó không quét sạch thời nền phú cường kia không bao giờ dựng nên. Nhân vì ngu mà sinh ra hủ, nhân vì hủ lại thêm ngu, mắt người bị người bịt, mà lại bảo rằng trước mí mắt không nước non; tai bị người bưng mà lại bảo rằng bên lổ tai không gió sấm; tay chân bị người người xiềng khóa mà lại bảo rằng tay chân mình đáng số cu li! "Chúng tôi dại dột", câu nói ấy giắt chặc ở bên lưng. Quỳ lạy trước tượng đất hình bùn mà xem làm quốc túy; giữ gìn lấy áo hôi mũ thúi mà bảo rằng gia truyền! Ngẫn ngơ, ngơ ngẫn đến thế thời thôi! Trông người lại gẫm đến ta, thiệt cười dở mà khóc cũng dở.
Than ôi! Xưa nay chứng bệnh mê tín hủ tục kia phải gấp chữa mau mới có lẽ sống. Tuy nhiên, muốn chữa chúng bệnh đó, phải thế nàỏ Xưa nay, những tập tục hủ bại vì có hai lẽ; một thời vì cơ quan giáo dục chẳng hoàn toàn, một thời vì trí khôn người ta chưa phát đạt.

Từ thế kỷ 19 trở lại đây, khoa học các nước càng ngày càng phát sinh, trí não các nước càng ngày càng nẩy nở. Thử xem điện học phát minh mà ông "thần lôi" đã không dám hống hách; địa học phát minh mà nhà phong thủy long hổ đã không dám múa men; sinh lý học phát minh mà thần rắn quỷ trâu đã cùng đường trốn tránh; huống gì học thuyết Lư thoa đã xuất hiện thời quyền dân với quyền lao động đã vùn vùn vụt vụt như gió thổi, như thủy triều lên, dầu ai muốn ngăn mà ngăn sao đặng? muốn cấm mà sao cấm đặng? Ngọn cờ thần quyền chắc rày mai cũng bị trận gió văn minh kia đánh đổ, mà vách tường hủ tục cũ chắc cũng bị làn sóng văn minh kia đánh tan.

Thế thời muốn chữa bệnh mê tín người nước ta, không thuốc gì hơn trí thức mới nữa. Trí thức đó, nếu tìm tòi suy xét thăm cho tận gốc, dò cho tận nguồn biết tính người là thiêng hơn vạn vật thời không thần gì hơn thần ở tâm; biết nhơn dân là quí trọng hơn vua với quan, thời không quyền gì hơn quyền lao động. Có óc thời ta dùng sức nghĩ, có tai thời ta dùng sức nghe, có mắt thời ta dùng sức thấy, có tay chân thời ta dùng sức hoạt động, đua khôn đấu mạnh cùng dân các nước đời nay, 20 triệu con Lạc cháu Hổng bỗng chốc mà tỏ ra giòng thần giống thánh.

Người nước ta có khó gì tự lập đâu? Vậy nên dùng bài thuốc tự lập, phải có một vị đầy "Trí thức mới" 10 phân, trộn vào "hoa tự do" không kỳ nhiều ít.