Cái trừu tượng và cái cụ thể trong nhận thức
Trong nhận thức, cái trừu tượng và cái cụ thể luôn có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Chúng tạo thành một quan hệ xác định, trong đó cái trừu tượng là hình tái tồn tại phiến diện của cái cụ thể, còn cái cụ thể lại là cái toàn vẹn hơn, đa dạng hơn cái trừu tượng. Cái trừu tượng gián đơn hơn, cô đọng hơn cái cụ thể. Còn cái cụ thể phong phú hơn, phức tạp hơn. Cái trừu tượng và cái cụ thể là những phạm trù có tính tương đối, vì cái mà trong một quan hệ nào đó, có thể xuất hiện như một cái trừu tượng, lại có thể tồn tại như là cái cụ thể trong một quan hệ khác. Tuy nhiên, trong một quan hệ nhất định, chúng luôn luôn tồn tại như một thể thống nhất. Không có cái trừu tượng ngoài cái cụ thể và ngược lại, không có cái cụ thể nằm ngoài cái trừu tượng.
Cái cụ thể là tổng hợp vô số những mặt mà người ta đùng phương pháp trừu tượng hoá để nhận thức được trong sự thống nhất và phong phú của những mặt ấy. Nó là sự hiểu biết sâu sắc, phong phú nhất về các sự vật, hiện tượng của thế giới khách quan. Nó vượt tầm cái cụ thể cảm tính, vì nó không phản ánh những tính quy định bề ngoài của sự vật trong mối liên hệ trực tiếp của những tính quy định ấy (cảm giác có thể biết được mối liên hệ đó) mà nó phản ánh những mặt bản chất trong mối liên hệ của các sự vật và hiện tượng đó. Hơn nữa, cái cụ thể còn vượt hơn cái trừu tượng vì nó không phản ánh một mặt bản chất nào đó của sự vật, hiện tượng , mà nó phản ánh các mặt bản chất khác nhau trong muối liên hệ hệ chúng, nghĩa là nó bao quát sự vật một cách toàn diện.
Cái trừu tượng là sự phủ định cái cụ thể cảm tính, còn cái cụ thể là tổng hợp vô số những trừu tượng, là sự phủ định cái trừu tượng. Nhưng đó không phải là sự quay trở lại cái cụ thể đâu tiên một cách giản đơn, mà là sự,quay trở lại cái cụ thể trong giai đoạn phát triển cao hơn của nhận thức.
Trong "Lời nói đầu" Góp phần phê phán khoa kinh tế chính trị,
Thứ nhất, điểm xuất phát với tư cách là đối tượng và tiền đề của sự nghiên cứu. Một mặt vì hiện thực khách quan là nguồn gốc, là đối tượng của nhận thức cho nên sự nghiên cứu, suy đến cùng, phải hướng tới hiện thực ấy, xuất phát từ hiện thực ấy. Mặt khác, hiện thực ấy trong toàn bộ của nó lại tồn tại như một tiền đề mà chủ thể 'nhận thức cần phải giả định, một khi đối tượng nghiên cứu trực tiếp chỉ là một mặt cá biệt nào đó của nó.
Thứ hai, điểmxuất phát với tư cách là một mảng riêng biệt nào đó của đối tượng mà bước đâu của quá trình nghiên cứu trực tiếp hướng tới. Trong khái niệm sau, điểm xuất phát là cái cụ thể hiện thực - cụ thể cảm tính. Trong khái niệm sau, điểm xuất phát lại là cái trừu tượng. Chẳng hạn, khi nghiên cứu hệ thống các quan hệ sản xuất TBCN, Mác lấy quan hệ hàng hoá - một quan hệ đơn giản và trừu tượng của hệ thống đó làm diềm xuất phát. Còn khi bản thân quan 'hệ hàng hoá tồn tại với tư cách là đối tượng, Mác lại bắt đầu việc nghiên cứu từ hình thái giá trị giản đơn.
Như vậy, vấn đề đặt ra là: Tư duy hướng về hiện thực, nhưng làmthế nào và từ đâu, từ gócđộ nào của cái hiện thực ấy, để khám phá ra bản chất của đối tượng ấy. Tư duy xuất phát từ cái cụ thể mới chỉ vạch ra tiền đề và đối tượng, trong khi đó thì đối tượng và phương thức tiếp cận đối tượng lại là những vấn đề khác nhau. Phương pháp đi từ trừu tượng đến cụ thể chỉ là phương pháp, nhờ nó mà tư duy quán triệt được cái cụ thể, vấn đề ở đây không phải là bắt đầu từ cái cụ thể ( khi điều này là một giả định), mà là quán triệt cái cụ thể
Phương pháp đi từ trừu tượng đến cụ thể chí phủ nhận cái cụ thể là điểm xuất phát của nhận thức ở chỗ , nó là sự thống nhất của cái muôn vẻ, là sự tổng hợp của nhiều định nghĩa khác nhau, nghĩa là một cái toàn bố sinh động do nhiều mặt và nhiều thuộc tính hợp thành, một cái toàn bộ mà ta không thề nhận thức ngay được. Muốn nghiên cứu cái toàn bộ ấy, người ta phải dùng phép phân tích (phép trừu tượng hoá) để tách nỏ ra từng mặt, từng bộ phận riêng biệt để nghiên cửu riêng rẽ từng mặt, từng bộ phận ấy và sau đó mới thống nhất những mặt và những bộ phận ấy lại trong tư duy, mới mô tả cái toàn bộ cụ thể trong những định nghĩa phong phú của nó. Chỉ có trong tư duy, cái cụ thể mới xuất hiện với tư cách là quá trình tổng hợp với tư cách là kết quả chứ không phải là điểm xuất phát của sự nghiên cứu.
Không phải chỉ có tư duy của từng cá nhân riêng lẻ, không phải chỉ có quá trình riêng lẻ của nhận thức mới
Nếu như cái cụ thể không là điểm xuất phát của nhận thức thì nó là điểm xuất phát trong hiện thực - điểm xuất phát của quan sát và biểu tượng.Mệnh đề này của Mác có một ý nghĩa to lớn về nguyên tắc. Nó đã chống lại sự xuyên tạc một cách duy tâm về quá trình nhận thức và vạch ra cái cơ sở duy nhất khoa học - cơ sở duy vật của nhận thức. Mác đã phê phán Hêgen và ông cho rằng sự vận động của tư duy đi từ cái trừu tượng đến cái cụ thể là một quá trình hình thành cái cụ thể chính ngay trong hiện thực khách quan. Hêgen đã coi tư duy có trước vả thần thánh hoá tư duy dưới hình thức "ý niệm tuyệt đối” còn hiện thực khách quan xuất hiện và phát triển được là nhờ kết quả vận động của các phạm trù logic. Trong khi đó thì phương pháp đì từ trừu tượng đến cụ thể, Mác khẳng định, chỉ là cái phương pháp nhờ nó mà tư duy quán triệt cái cụ thể và tái tạo ra nó với tư cách là một cái cụ thể trong tư duy. Nhưng nó quyết không phải là quá trình phát sinh ra cái cụ thể.
Đấy chính là điểm khác nhau cơ bản về phương pháp giữa Mác và Hêgen. Hêgen đã sa vào ảo tưởng cho rằng hiện thực là kết quả của tư duy tự tông hợp lại trong bản thân nó, tự đi sâu vao bản thân nó và phát triền lên. Gạt bỏ cái ảo tưởng duy tâm đó, Mác phân biệt một bên là cái cụ thể với tính cách là điểm xuất phát thực sự và do đó, cũng là điểm xuất phát của trực quan và biểu tượng với một bên là cái cụ thể trong tư duy với tính cách là một tổng thể phong phú của rất nhiều qui định và quan hệ. Cái cụ thể thứ hai này chính la sự tái hiện về mặt lý luân của đối tượng cụ thể - cảm tính, là kết quả tổng hợp của nhận thức khoa học. Mác viết: “Phương pháp biện chứng của tôi không những khác
Nội dung khác
Tại sao con người cần phải học?
15/09/2016Nguyễn Hữu ĐổngTìm kiếm danh phận
22/07/2011Nguyễn Văn Trọng7 phát hiện bất ngờ sau khi đọc nguyên tác "Hành trình về phương Đông"
03/08/2023Thái Đức PhươngNói với các doanh nhân: "Đỉnh của bạn đâu" để có được...
03/08/2023Nguyễn Tất ThịnhThiên thần” vỗ về những đêm dài thao thức.
03/08/2023Tiểu Mai"Đỉnh Ngu" từ Hiệu ứng Dunning & Kruger
05/06/2022Ngọc HiếuToàn cầu hoá và chuyện thịnh suy của môn văn học
31/01/2006Ngô Tự LậpBóng đá: trò chơi cũ kỹ theo một trật tự cũ kỹ và trong một thế giới cũ kỹ
22/06/2006Trà ĐoáCái tâm đời thường
20/10/2005Phan Chí Thành“Gã nhà quê làm thương hiệu”
25/04/2005Văn hóa đọc cho thiếu nhi - cần không?
09/07/2005Phan ĐăngTri thức có thúc đẩy quá trình tiến hóa hay không?
26/07/2006Đỗ Kiên Cường