Cái đẹp trong mắt ai

11:25 CH @ Thứ Ba - 08 Tháng Ba, 2016

Khi ứng xử xã hội trở nên thực dụng, thì thẩm mỹ cũng mang tính thực dụng như một thứ thị hiếu trọc phú...

"Những nơi mà chát như sung
Mà cay như ớt em quăng mình vào
Những nơi yếm thắm võng đào
Điếu vàng bịt bạc em nào có say

(Ca dao)

Xưa kia khi một cô gái quá chải chuốt, người già thường bảo "Người đẹp chẳng mài ra mà ăn đâu” và "Cái nết đánh chết cái đẹp” ở những thời kỳ miếng cơm, manh áo day dứt hàng ngày tưởng như không ai chú trọng đến hình thức nữa. Trên thực tế cái đẹp, sự hướng tới những hình thức văn hóa nghệ thuật, tính làm đỏm, ưa trang trí dường như là một bản tính tự nhiên của muôn loài và con người, bất kể hoàn cảnh sống ra sao. Nghệ thuật xuất hiện ngay từ thời Tiền sử, khi mà mức sống rất thấp và hoang dã. Những sắc tộc canh tác, săn bắn phụ thuộc nhiều vào thiên nhiên, tự cung tự cấp và tiền gần như không có, thì sự hướng tới cái đẹp lại có tính chất hàng ngày. Thẩm mỹ là một nhu cầu tự nhiên và đương nhiên, tùy từng mức độ, tôn giáo và triết lý sống. Nói đến cái đẹp là nói theo nghĩa hẹp, nói đến thẩm mỹ thì có vẻ rộng hơn. "Mỹ" bên ngoài chính là sự tổ chức hình thức của văn hóa sống, bên trong chính là tinh thần của các giác quan.

Công cụ cũng cân đối, mài rũa, thì tính năng càng cao, do vậy mà cũng đẹp. Xã hội Việt Nam thời xưa quần cư trong làng xã, kinh tế không cao, nhưng đạt đến mức độ văn hóa nhất định, lấy tam giáo (Nho - Lão - Phật) làm cơ sở tinh thần, và lấy cảm quan hài hoà với thiên nhiên đạo đức gia phong đúc kết thành quan niệm thẩm mỹ. "Giấy rách giữ lấy lề", "Lá lành đùm lá rách", răng đen, áo tứ thân, khăn mỏ quạ, yếm thắm, nón thúng quai thao... là quan niệm sống và thị hiếu thường nhật. Cái đẹp nằm trong cái nghèo, "bần nhi lạc" (nghèo mà vui). Trong sự đơn sơ, thô phác về hình thức, tinh tế về tình người, thêm một việc chẳng bằng bớt đi một việc, nhường nhịn, làm lành, rất muốn nhưng tỏ ra nhún nhường, e ấp.

Tất cả, lâu dần, đúc kết thành một lối sống thanh đạm với một trình độ thẩm mỹ đồng đều và khá cao. Từ một ngôi nhà lá, nhà tranh vách đất, căn nhà gỗ đến một ngôi chùa, ngôi đình đồ sộ khác nhau về mức độ đầu tư kinh tế và công phu xây cất, nhưng lại thống nhất chung ở một tinh thần thẩm mỹ coi con người như một phần của trái đất, âm dương là nguyên lý, ngũ hành là vật chất, chân thiện mỹ là tiêu chuẩn.

Đụng chạm vào xã hội hiện đại, sau nhiều năm chiến tranh, nền công nghiệp nhập ngoại thiếu những tan tành song hành với sự suy thoái đạo đức trên diện rộng. Tham nhũng, buôn lậu, lãn công, mãi dâm, ma túy... đi kèm với những biểu hiện văn hóa nhập ngoại lai căng, trong khi một mô hình văn hóa mới chưa định hình và chưa trở thành lối sống của con người Việt Nam dân tộc và hiện đại. Sự xuống cấp thẩm mỹ cũng là toàn diện, bất kề định xây dựng tốt hay xấu, biểu hiện trước tiên ở nền kiến trúc thiếu phong cách lệch lạc hoàn toàn giữa công năng và thẩm mỹ, đồ ứng dụng hàng ngày chuộng hàng Âu - Mỹ hơn hàng nội, ở sự ứng xử trong các thế hệ trẻ và tựu trung ở văn hóa nghệ thuật chuộng sự tân kỳ, gây sốc và đứng ngoài nhân tìmh thế thái mà khoe tài, khoe khéo, hoặc bám sát hiện thực thì thành tục tĩu, thô thiển, rượt đuổi các phong cách, trường phái nghệ thuật phương Tây, bất chấp thực tế Việt Nam có phù hợp hay không. Ở khu vực nông thôn mọi di tích cổ: đình, đền, chùa đều bị xây, sửa tô vẽ lòe loẹt, tôn giáo nhiều nghi lễ bùa chú phiền toái và dị đoan, hội lễ ít tính đặc thù văn hóa, mà mang tính thương mại và ồn ĩ phô trương vô cùng. Các khu cư dân mời nảy nở ven đường quốc lộ và đường liên tỉnh, xuyên huyện không ra làng, cũng chẳng ra phố. Ăn uống, biếu xén, phong bì thay thế cho mọi quan hệ. Càng trang hoàng càng lộn xộn, càng triết thuyết càng rỗng tuếch.

Càng nhiều nghi thức càng xa sự thật.

Khi ứng xử xã hội trở nên thực "Giáo dục thẩm dụng, thì thẩm mỹ : cũng mang tính làm từ thấp đến thực dụng như một thứ thị hiếu trọc phú. Khả năng thưởng thức tinh thần thuần túy, sự mơ mộng cũng mất dần. Dù không được giáo dục, ai nấy cũng tự hình thành một nhãn quan thẩm mỹ riêng. Thẩm mỹ truyền thống có tính phổ cập cho mọi công dân dù học thức ít hay nhiều. Từ ông đồ Nho lắm chữ, người thợ thủ công chạm khắc đình chùa, vẽ tranh dân gian, đến người nông dân cày bừa, đan lát thị hiếu và mức độ thẩm mỹ của họ là tương đồng. Mô hình làng xã tan vỡ và đang tan vỡ, người nông dân mất khả năng phán đoán thẩm mỹ truyền thống. Họ bắt đầu dùng đồ tạp nham, đồ sắt, đồ nhựa thay cho đồ gỗ, đồ gốm, quần áo may sẵn, xe máy, ti vi rẻ tiền miễn là tiện dùng, dù rất chóng hỏng và ít tính năng. Trong khối cư dân thành thị và cán bộ một mặt họ không còn giữ được thẩm mỹ truyền thống từ nguồn gốc nông thôn, mặt khác sự phú quý tăng trưởng không đi đôi với học thức và trình độ thẩm mỹ, dẫn đến hình thành thẩm mỹ lai căng chấp nhận mọi cái đẹp, cóp nhặt mọi cái đẹp đem vào nhà mình.

Trong tình hình như vậy, giáo dục thẩm mỹ là một vấn đề quan trọng, không chỉ đơn thuần có ý nghĩa tinh thần, hoặc để thưởng ngoạn văn thơ. Xu hướng chuyên môn hóa trong xã hội kỹ thuật cao, càng ở xã hội công nghiệp, người ta càng chỉ hiểu biết trong lĩnh vực hẹp của mình. Bảo tàng, triển lãm, phim ảnh, nhạc kịch... trở thành nhu cầu bắt buộc như là sự bổ xung cho sự thành thạo một ngành nghề, nhưng phiếm khuyết về đời sống nhân văn.

Giáo dục thẩm mỹ lại không thể làm từ thấp đến cao, mà phải dậy cao ngay từ đầu. Nếu ngay từ nhỏ, con người không được tiếp xúc với nghệ thuật bậc thầy, thì sau này thẩm mỹ khó có thể thay đổi cho tốt được nữa. Song điều này không có nghĩa những nhà chuyên môn thẩm mỹ, những nghệ sỹ, những thầy cô giáo dậy vẽ, dậy nhạc thì có thẩm mỹ cao hơn những người tìm hiểu nghệ thuật. Rất có thể giáo sư nghệ thuật đương nhiên có chuyên môn nghề nghiệp cao hơn sinh viên, nhưng lại có thẩm mỹ thấp hơn. Thẩm mỹ bắt đầu từ văn hóa ứng xử chân thành nhưng không thô thiển, từ lựa chọn các phương án sống ăn mặc ở, tiêu dùng hàng hóa, và cao hơn là khả năng thưởng thức nghệ thuật. Thẩm mỹ càng cao thì nhu cầu tiêu dùng càng cao, cũng như khả năng sáng tạo trong sản xuất càng cao, tự mình đóng góp vào một xã hội hoàn mỹ, đòi hỏi một xã hội hoàn thiện hoàn mỹ cho mình. Đương nhiên trong lịch sử điều đó chỉ là lý tưởng, nhưng chính nhờ lý tưởng mà các công trình kỳ vĩ và các xã hội tiệm cận chân thiện mỹ ra đời. Như Goocky nói: “Mỹ học là đạo đức học của ngày mai”.

Nguồn:
LinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Định nghĩa về cái đẹp

    20/08/2017Hầu hết những người cố gắng định nghĩa cái đẹp đều nhất trí rằng nó dính dáng đến sự đáp ứng của ý thích. Chúng ta gọi một cái gì đó là đẹp khi nó làm chúng ta vui thích hay hài lòng ở một phương diện đặc biệt nào đó. Nhưng cái gì gây nên sự đáp ứng này từ phía chúng ta? Nó có phải là cái gì trong chính bản thân đối tượng ...
  • Thẩm mỹ

    15/10/2014Nguyễn Trần BạtNói đến thẩm mỹ không thể không nói đến khái niệm cái đẹp. Nhưng đó là một câu hỏi làm đau đầu biết bao nhiêu nhà triết học thuộc đủ mọi quốc gia, sống ở mọi thời đại trong lịch sử...
  • Tranh Nguyễn Thái Tuấn và con mắt Internet

    08/03/2013Không vẽ được là chết tươi. Không mới hơn, chết héo. Nguyễn Thái Tuấn đã vẽ trong nỗi sợ “chết” không ngừng đó. Những con mắt to với những đường viền đậm quanh mi đang nhìn, liếc vào cuộc đời từ trên mặt toan (toile), là những cánh cửa mở ra mời gọi ta bước vào thế giới tranh của Nguyễn Thái Tuấn. Và bây giờ, khuất lấp đâu đó là những con mắt hình chữ @: Con Mắt Internet..
  • Có những tình ca càng nghe… càng rối

    13/11/2005Trọng HoàngNhư một lẽ thường tình, những bài hát nhạc trẻ phải phục vụ cho đối tượng nghe là tuổi trẻ và tất nhiên, điều quan tâm nhất của tuổi trẻ không gì hấp dẫn bằng tình yêu. Nhưng, cách thể hiện ca từ trong những bài hát trong thời gian gần đây thì lại quá dễ dãi. Nhiều nhà phê bình âm nhạc đặt câu hỏi, có phải quan niệm về tình yêu của tuổi trẻ bây giờ như vậy, nên âm nhạc cũng “lùng nhùng”, rối tinh, rối mù như vậy chăng?
  • Ẩn ngữ nghệ thuật thời tiền sử

    21/07/2005Đỗ Kiên CườngTháng 12/1994, Jean-Marie Chauvet và hai người bạn khám phá hệ hang động vùng Ardèche nước Pháp. Thật may mắn, họ đã tìm thấy các bức bích họa sinh động về ngựa, sư tử, bò tót, tê giác cũng như voi ma-mút. Một số hình ảnh được vẽ, số khác được “chạm” vào vách hang...
  • Nghệ thuật, trí tưởng tượng và nhà khoa học

    19/07/2005Tôi muốn mượn tiêu đề bài báo của giáo sư sinh lý học Robert Root-Berstein, Viện Đại Học tiểu bang Michigan, trên tạp chí Nhà khoa học Mỹ đầu năm 1997 để bàn về mối quan hệ giữa ý thức và vô thức, giữa trí tưởng tượng và tư duy phân tích trong sáng tạo văn học nghệ thuật và sáng tạo khoa học kỹ thuật, một chủ đề hấp dẫn từng gây nhiều tranh cãi không chỉ tại Việt Nam ta.
  • Quan niệm của Các Mác về sự vận động lịch sử của Cái Đẹp trong một số hình thái kinh tế

    07/07/2005Nguyễn Thu NghĩaMột trong những kết luận quan trọng được C.Mác rút ra từ quá trình nghiên cứu về cái đẹp tất yếu này sinh trong tiến trình phát triển của lịch sử. Quy luật của cái đẹp không "nhất thành biết biến" từ một hình thức lao động, một hình thái xã hội nào. Cái đẹp có quy luật phổ biến từ thực tiễn thẩm mỹ. Ở mỗi hình thái xã hội nào, quy luật ấy có sự vận động và biểu hiện khác nhau....
  • Từ cái thực chuyển sang cái mơ

    06/07/2005Họa sỹ Thái TuấnCon đường nghệ thuật chính là những cơn mơ, giấc mộng, giúp cho con người một tầm nhìn rộng rãi, sáng sủa hơn về đời sống...
  • Phê bình mỹ thuật Việt Nam

    14/06/2005Nguyên Hưng
  • Văn hoá mỹ thuật không thể không sốt ruột

    24/05/2005Nhà phê bình Nguyên HưngKhông được dẫn dắt bởi một cách thức tư duy mới, số đông nghệ sĩ, đã không biết khai thác năng lượng ở đâu cho sự sáng tạo, không biết làm thế nào để bảo toàn nguồn năng lượng vốn có...
  • Họa sĩ THANH TRÍ : giữa thế giới sắc màu tâm ảnh

    24/05/2005Mỹ thuật là nghệ thuật của cái đẹp và họa sĩ là người đem những sắc màu và cảm xúc từ trong tâm thức của chính mình để sáng tạo thế giới: Một thế giới mang tính tượng trưng vừa hiện thực, vừa mơ mộng của cái đẹp.  Do đó, mỗi tác phẩm hội họa là một vũ trụ thu nhỏ tâm ảnh của người họa sĩ.  Mỗi họa phẩm là một mảnh tâm hồn của họa sĩ.  Màu sắc, đường nét, bố cục của mỗi bức tranh, do đó, vừa mang tính khách quan của thế giới hình tướng nhưng cũng vừa mang tính chủ quan sáng tạo của người nghệ sĩ...
  • Mỹ thuật Việt Nam — Nhân vật còn thiếu...

    24/05/2005Nguyên HưngĐến lúc này, dường như, chúng ta đã có thể nói về một sự đứt đoạn trong các quan hệ văn hóa mỹ thuật. Hầu như ai cũng cảm thấy mỹ thuật là cần thiết như một nguồn năng lượng làm gia tăng giá trị cuộc sống, làm gia tăng các khả năng thích nghi với cuộc sống đương đại..., nhưng đồn
  • xem toàn bộ