Xuân du phương thảo địa
Không phải người xưa không muốn giàu có, nhưng làm ruộng trồng cây thu nhập không nhiều ai muốn làm giàu thì phải đi buôn, mà đi buôn đành vào loại thứ dân hạng bét, không được tham gia thi cử và làm quan. Thợ thủ công và thương nhân đều đứng dưới nông dân, trong tứ dân sỹ - nông - công - thương, điều đó khiến con người ham chơi hơn ham làm, dù làm nông nghiệp không kém vất vả. Vòng quan bất tận xuân - hạ - thu - đông, khiến con người sống trong một nhịp diệu luân hồi, có sinh có diệt, sống gửi thác về, thưởng ngoạn là một phần quan trọng, không có thì: Sống trên đời ăn miếng dồi chó/ Xuống suối vàng biết có hay không. Lời dẫn trên xuất phát từ bài thơ, thường hay đề trên bộ tranh tứ bình dân gian vẽ mai - lan - cúc - trúc: Xuân du phương thảo địa/ Hạ thưởng lục hà trì/ Thu ẩm hoàng hoa tửu/ Đông ngâm bạch tuyết thi. Nghĩa là: Mùa xuân đi chơi đất hoa cỏ thơm/ Mùa hạ ngắm ao sen xanh/ Mùa thu uống rượu hoa cúc/ Mùa đông ngâm thơ tuyết trắng. Thế là các bậc cao nhân ẩn sỹ xưa chơi quanh năm, sướng quá và các vị gọi là lười biếng một cách khôn ngoan! Người dân thì gọi là nông nhàn, một vụ lúa, hoặc hai, một vụ mầu trong quảng canh, cày cấy xong thì chơi dài, túng đói thì bắt cua cá trong đầm hồ, chặt củi, kiếm hoa quả, săn bắn trên rừng, nên sinh ra bốn việc gọi là: canh (cầy ruộng), tiều (hái củi), ngư (bắt cá), mục (chăn trâu bò). Riêng mùa xuân và tháng giêng được coi là tháng ăn chơi.
Sau đó mới là ngâm vịnh thi phú, hát đối, chơi thư pháp, tranh pháo, nuôi chim, thả cá, trông hoa, đánh cờ... Các trò chơi đánh đu, bơi chải, kéo co, vật... là thấp nhất và chóng vánh. Tất cả đều là nghiệp dư, trong hội làng có thi thố và có giải thưởng, những ai muốn đoạt giải đều phải tự thành chuyên nghiệp, như đấu vật, hoặc dựa vào cộng đồng, như đánh cờ có người phò. Những ai giỏi cầm, kỳ, thi, họa đều được xem trọng, đi đâu cũng có cơm bưng nước rót. Ngày 30, hồi hộp bên nồi bánh chưng, chờ giao thừa, ngày mùng một, chọn người lành tính hợp tuổi xông nhà, rồi thăm mẹ cha, người già, ngày mùng hai thăm họ hàng, mùng ba thăm bè bạn xóm giềng, sau đó làm cơm hóa vàng tiễn các cụ vong về trời, coi như tạm hết tết. Những nghi thức gia đình đã xong, người ta trong suốt tháng giêng đi chơi danh lam thắng cảnh và hội lễ các làng, và xuất hành cũng cần xem ngày theo tuổi của mình. Chơi hội pháo Đồng Kỵ xem những quả pháo to như súng thần công trang trí rồng phượng, sau đó đến hội Lim xem hoặc hát Quan họ, một hình thức giao duyên thanh nhã. Qua lời ca tiếng hát, người ta chọn bạn có phải là người tinh tế hay không. Hát đối, hát Xoan, hát Quan họ đều là biểu hiện tâm tư trong đời sống của cái tình. Khi gặp nhau thì: Đêm qua gió lạnh đông trường/ Nửa chăn, nữa chiếu, nửa giường để đó đợi ai. Khi hết hội, giã bạn thì: Người về ta dặn câu này/ Sông sâu chớ lội, đò đầy chớ qua, và hơn nữa Đâu hơn người kết, đâu bằng đợi em.
Mùa đông, dương khí lặn vào trong, mùa xuân dương khí phát ra ngoài, cây cối đâm chồi nẩy lộc, chim thú động đực và con người cũng đi tìm bạn tình. Có làng tổ chức hội chen, trai gái vào đình có mươi phút chen vai thích cánh khi đèn nến tắt phụt. Có làng mở hội bắt trạch, đôi trai gái vai trần, một tay khoác vào nhau, một tay thò vào chum cùng lùa con trạch. Bắt nhanh thì đụng chạm ít nhưng có giải, bắt chậm thì không giải nhưng khoái cảm nhiều. Chơi đu là trò ngoạn mục nhất, mà Hồ Xuân Hương đã diễn tả rất hay là: Trai đu gối hạc lom khom cật/ Gái uốn lưng ong ngửa ngửa lòng. Khi đôi trai gái lần lượt nhún xuống rồi dướn lên, họ như trườn từ chân lên đầu của người kia, đu bay cao họ như nằm sấp lên nhau. Chơi cờ người 32 quân, 16 đồng nam, 16 đồng nữ đẹp như tiên, xếp thành bàn cờ, bị ăn mất một quân cũng tiếc. Chơi thư pháp là xem cách viết tay viết, thưởng ngoạn cái tài hoa của ông đồ. Kẻ sinh nghệ tử nghệ hàng chục năm, cho ta xem vài phút, chính là vài phút tinh túy đấy.
Chơi xuân là một văn hóa, giỏi thì tham gia vào cuộc chơi như một đấu thủ, không thì làm khán giả xem người khác chơi và tham gia bằng mồm, xưa gọi là ngoại thủy. Ai cũng có phận, do đó cũng có duyên, không lo không có phần. Nuôi một con chim thì khó khăn, chứ nghe chim hót thì quá dễ. Đó chính là ý nghĩa của thưởng xuân vậy. Đầu xuân, đích thân nhà vua xuống ruộng cày đường cày đầu tiên cho lễ tịch điền. Người Kinh, sau tháng giêng cũng bắt đầu cấy vụ chiêm, người dân tộc làm lễ xuống đồng, gọi là hội Lồng tồng. Tháng 3, tiết thanh minh, đi tảo mộ, rồi kết thúc một mùa xuân năm mới.
Nguồn:
Nội dung khác
Tại sao con người cần phải học?
15/09/2016Nguyễn Hữu ĐổngTìm kiếm danh phận
22/07/2011Nguyễn Văn Trọng7 phát hiện bất ngờ sau khi đọc nguyên tác "Hành trình về phương Đông"
03/08/2023Thái Đức PhươngNói với các doanh nhân: "Đỉnh của bạn đâu" để có được...
03/08/2023Nguyễn Tất ThịnhThiên thần” vỗ về những đêm dài thao thức.
03/08/2023Tiểu Mai"Đỉnh Ngu" từ Hiệu ứng Dunning & Kruger
05/06/2022Ngọc HiếuTản mạn nghịch lý và tại sao???
29/12/2007Linh LinhToàn cầu hoá và chuyện thịnh suy của môn văn học
31/01/2006Ngô Tự LậpBóng đá: trò chơi cũ kỹ theo một trật tự cũ kỹ và trong một thế giới cũ kỹ
22/06/2006Trà ĐoáCái tâm đời thường
20/10/2005Phan Chí ThànhVề tật xấu của người Việt: Tre Việt Nam trong thế kỷ 21
09/05/2008Phong Doanh“Gã nhà quê làm thương hiệu”
25/04/2005