ChúngTa.com

Theo bà Tôn Nữ Thị Ninh, năm 1999, Việt Nam từng giữ chức chủ tịch ASEAN nên chúng ta đã quen với vị trí lãnh đạo trong một cơ chế đa phương, nhưng muốn để lại dấu ấn thì phải xác định rõ mình là ai và có thể đảm nhiệm vai trò gì. Việt Nam hiện có một vị thế kinh tế nhất định, đã hoàn tất việc tham gia các tổ chức của khu vực và thế giới, nên hoàn toàn có khả năng dung hòa lợi ích của các thành viên ASEAN để đảm bảo lợi ích chung của khối trong nhiệm kỳ chủ tịch lần này. Vai trò chủ tịch ASEAN cũng giúp Việt Nam có thế hơn trong việc xử lý các tranh chấp nếu có.

Thật đáng tiếc nếu Việt Nam không tận dụng được cái thế từ sự nể phục của thế giới để chuyển thành cái lực thực sự.

Ông Phan Chánh Dưỡng: "Theo tôi,nước ta nên đặc biệt chú trọng đến ẩm thực"

Bà Ninh kể, năm 2004, trong một cuộc gặp gỡ có đại diện của nhiều nước, sau ít phút phát biểu của bà về định hướng phát triển của Việt Nam, ông Kissinger, cựu Bộ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ thời chiến tranh Việt Nam đã nói đại ý rằng đừng nên ngáng đường dân tộc Việt, bởi dân tộc này luôn vươn lên và hướng về cái đích mà mình đeo đuổi rất mãnh liệt. Nói vậy để thấy là chúng ta vẫn được bạn bè và cả từ những người từng đối đầu với mình đánh giá rất cao.

Nhưng dù có tự hào thì vẫn phải thẳng thắn thừa nhận rằng đa phần sự nể trọng đó đến từ quá khứ. Còn hiện tại, ngoài việc kinh tế vẫn tăng trưởng ở mức khá, chúng ta đã để bộc lộ quá nhiều điều bất cập. Không nói đâu xa, bản sắc dân tộc Việt Nam là gì, cũng chưa được xác lập rõ nét. Thông điệp cụ thể của chúng ta năm 2010 ra sao cũng chưa có. Dường như chưa có một sự đồng thuận để chúng ta có thể phát huy hết sức mạnh mềm của mình. Các vị khách mời đều cho rằng cần phải quan tâm hơn nữa trước thực trạng xuống cấp của xã hội, từ giao thông đô thị, đạo đức gia đình, học đường, cho đến sự mất dần các truyền thống hiếu học, tôn trọng người khác, nghĩa là vốn xã hội đang ngày càng giảm.

Một vấn đề còn lớn hơn, theo ông Trần Sĩ Chương, đó là động lực phát triển. Tất cả những nền kinh tế mạnh của châu Á, từ Nhật, Hàn Quốc, Hồng Kông, Đài Loan, Singapore đều có xuất phát điểm rất thấp, cũng không có sức mạnh cứng, nên phải cố gắng phát huy sức mạnh mềm. Họ bức xúc và lo sợ nếu mình không nỗ lực thì sẽ phải trả một giá rất đắt. Đó là động cơ thúc đẩy họ phát triển như ngày nay. Còn người Việt Nam lại dễ hài lòng với hiện tại, điều này tốt, nhưng mặt trái là khiến chúng ta mất đi động lực. Chặng đường hơn hai mươi năm đổi mới của Việt Nam, giai đoạn đầu thập niên 1990 là phát triển nhanh nhất, sau đó chậm dần. Sự sớm hài lòng khiến Việt Nam khó thể thực hiện được những thay đổi cần thiết để phát triển.

Quảng bá văn hóa. Biến tiềm năng của sức mạnh mềm thành sức mạnh cứng

Để có thể kể những câu chuyện hay về Việt Nam cho bạn bè quốc tế, chúng ta rất nên bắt đầu từ văn hóa.

Theo bà Tôn Nữ Thị Ninh, muốn phát huy sức mạnh mềm, không thể chỉ bảo tồn cái cũ, mà phải quảng bá mạnh mẽ. Chúng ta mới chỉ có tiềm năng, chứ chưa có hướng đi hữu hiệu để phát huy tiềm năng đó. Tự hào rằng Việt Nam có nhã nhạc, cồng chiêng, quan họ được UNESCO công nhận, nhưng nếu cất chúng trong bảo tàng thì không được. Những người làm công tác ngoại giao nên đi đầu trong việc quảng bá hình ảnh của đất nước.

Bà Ninh kể: "Khi còn là đại sứ Việt Nam tại Bỉ, năm 2001, chúng tôi đã tổ chức Tuần lễ văn hóa Việt Nam tại Brussels, với mục đích giới thiệu một Việt Nam trẻ trung, năng động, sáng tạo, thông qua những sân khấu thời trang, biểu diễn ca nhạc, chuyên đề giới thiệu âm nhạc Việt Nam của giáo sư Trần Văn Khê..., với một sự kết nối liền mạch và có ý đồ. Kết quả đạt được rất khả quan, tạo ấn tượng tốt về hình ảnh một Việt Nam mới trong lòng người xem".

Ông Lương Văn Lý: "Việt Nam nên đưa ra quan điểm chống lại những điều cực đoan"

Bà Ninh cũng đề nghị chúng ta nên phát huy hơn nữa vai trò của những người có khả năng tác động dư luận, tạo nên thị hiếu, họ có thể là ca sĩ, diễn viên, nhà khoa học, chính khách..., để quảng bá cho văn hóa Việt Nam. Và nếu cho rằng một trong những "vũ khí" quảng bá văn hóa Việt Nam là ẩm thực, thì hãy tôn vinh những đầu bếp. Lâu nay, chúng ta dường như chưa chú trọng đến nội dung, thực chất, trong việc điều hành cũng thiếu hẳn sự gắn kết.

Tuy nhiên, có một điều còn quan trọng hơn cả việc quảng bá, đó là xây dựng hình ảnh đất nước và con người Việt Nam tương xứng với những gì chúng ta giới thiệu về mình. Ông Trần Sĩ Chương hình tượng: "Có thể xem việc quảng bá văn hóa, âm nhạc dân tộc Việt Nam với bè bạn cũng như chúng ta đang nói với họ: "Thấy ông bà của tôi hồi xưa hay ghê chưa?", khiến nhiều người có cảm tình với chúng ta và suy nghĩ rằng "Ông bà của người này hay như vậy, chắc con cháu hiện giờ cũng hay lắm, mình nên đến nhà họ chơi xem sao". Sau khi đến chơi với chúng ta, nếu họ nhận ra rằng sự thực không phải thế, cái giá phải trả là rất lớn".

Là người đi nhiều, tiếp xúc nhiều với người nước ngoài, hiểu được những suy nghĩ của họ về một đất nước, dân tộc, ông Chương cho biết người ta không chỉ đo sự thân thiện của một dân tộc thông qua những nụ cười thân thiện của người dân nước đó với du khách nước ngoài, mà họ còn nhìn xem một bà cụ qua đường có được ai dắt không, một phụ nữ bồng con nhỏ lên xe bus có được ai nhường chỗ không... Nếu chúng ta không có khả năng tạo cảm tình với người khác để người ta sống thật với mình, đến với mình, thật lòng giúp đỡ mình, thì chỉ có thể chơi với những kẻ cơ hội mà thôi.

Sức mạnh mềm ắt sẽ chẳng được quan tâm nhiều đến thế nếu như không chuyển thành sức mạnh cứng, tức là góp phần vào công cuộc phát triển kinh tế. Ông Phan Chánh Dưỡng đi từ cách làm của Hàn Quốc như một sự tiếp ý câu chuyện phim ảnh xứ này: "Họ bắt đầu câu chuyện của mình thông qua phim ảnh, nhưng theo sau là câu chuyện kinh tế. Qua phim ảnh, công nghệ thời trang và làm đẹp của Hàn Quốc âm thầm thâm nhập, chiếm lĩnh thị trường thế giới, và ngày càng hoàn thiện. Đến nay, ngành chăm sóc sức khỏe, làm đẹp, thời trang của Hàn Quốc đã thuộc vào hàng đầu thế giới, trở thành một lực lượng kinh tế hùng mạnh. Sức mạnh mềm đã chuyển thành sức mạnh cứng". Ngưng lại một lát, ông Dưỡng vận dụng vào câu chuyện của Việt Nam: "Theo tôi, nước ta nên đặc biệt chú trọng đến ẩm thực.

Thế giới từ thiếu ăn đã chuyển lên ăn no, ăn ngon, ăn có nghệ thuật, có lợi cho sức khỏe, gắn liền với thiên nhiên. Không phủ nhận ẩm thực Việt Nam học rất nhiều từ Pháp và Trung Quốc, nhưng với cách ăn riêng của mình, dần dần các món ăn của chúng ta trở nên nhẹ nhàng hơn, gần gũi hơn. Học Trung Quốc nhưng bây giờ ẩm thực Việt Nam không hề thua kém họ. Tôi hoàn toàn tự tin rằng việc mở nhà hàng bán các món ăn Việt Nam tại Trung Quốc sẽ thành công. Bắt đầu từ ẩm thực, chúng ta sẽ phát triển cây trồng, vật nuôi, rồi hiện đại hóa nông nghiệp. Xa hơn, nên chăng để sinh học chứ không phải các ngành khoa học khác là ngành mũi nhọn? Từ nghiên cứu món ăn, sức khỏe, các vị thuốc thiên nhiên... trở thành một chuỗi, nghĩa là phần mềm đã gắn với phần cứng, sinh ra phần cứng, sau đó phần cứng trở lại giúp phần mềm phát triển".

Ông Trần Sĩ Chương đồng ý với ông Dưỡng, nhưng muốn đề cập đến ngành du lịch. Đó là ngành được hưởng lợi trực tiếp từ những câu chuyện kể của dân tộc, và đến lượt mình, ngành này sẽ kể tiếp câu chuyện đất nước với du khách.

Thế giới được giới thiệu về ẩm thực, văn hóa, âm nhạc dân tộc Việt Nam, nhiều người sẽ cảm mến và muốn đến với chúng ta. Thế nhưng, thống kê cho thấy đa phần du khách nước ngoài ở lại Việt Nam ít ngày hơn họ dự tính và tỷ lệ người quay trở lại là rất thấp, chỉ khoảng vài phần trăm, chứng tỏ cảm tình của họ dành cho Việt Nam sau khi du lịch đã giảm xuống. Và như vậy, chúng ta đã và đang đánh mất chứ không phải phát huy giá trị mềm của mình.

Ở đây rất cần đến vai trò của Nhà nước. Du lịch Thái Lan làm tốt việc này vì các ngành có liên quan đã phối hợp với nhau dưới sự điều phối, tổ chức của nhà nước, nên mới có chuyện ngành hàng không bán vé du lịch cực rẻ, khuyến khích du khách tới nước họ xài tiền; khi ấy, những người bán hàng được lợi, nên họ trích lợi nhuận như một loại phí đóng vào quỹ chung, từ quỹ này tiền được bù cho ngành hàng không... Kế đến là vệ sinh môi trường - yếu tố thể hiện mình và sự nể trọng dành cho "khách đến nhà", vấn đề này Nhà nước cũng phải đóng vai trò tổ chức. Từ trước đến nay, Nhà nước chưa đưa bài toán lợi ích cho các bên liên quan thật rõ ràng, minh bạch và công bằng, khiến người ta không thấy được cái lợi cụ thể nên không tham gia.

Trong cuộc tọa đàm lần này, ông Huỳnh Bửu Sơn ít phát biểu, chỉ tỏ sự đồng tình với mọi người. Cuối buổi, ông mới nhỏ nhẹ: "Như tôi đã nói, cái gốc của sức mạnh mềm là sự đồng thuận. Có được điều này thì phát triển kinh tế hay đưa đất nước vượt qua khủng hoảng sẽ không quá khó. Chẳng hạn về mặt kinh tế, phát huy được sức mạnh mềm, chúng ta sẽ làm tăng sự tín nhiệm của nhân dân vào Nhà nước, vào hệ thống ngân hàng. Khi ấy, ai có khả năng kinh doanh thì đem hết vốn ra làm ăn, ai không có khả năng thì gửi tiết kiệm, đó là nguồn lực rất lớn để phát triển kinh tế. Còn để một lượng tiền, vàng, ngoại tệ rất lớn trong dân hoặc gửi ra nước ngoài là một sự lãng phí, đặc biệt với nền kinh tế đang thiếu vốn như nước ta. Lại phải lấy ví dụ từ sức mạnh mềm của Hàn Quốc và Nhật Bản.

Hẳn nhiều người còn nhớ, trong cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ 1997-1998, rất nhiều người dân Hàn Quốc đem vàng nữ trang của mình tặng cho nhà nước. Trong giai đoạn suy thoái, lãi suất tiết kiệm xuống mức 0%, dân Nhật vẫn đem tiền gửi vào ngân hàng. Chính sự đồng lòng ấy tạo nên sức mạnh cho hai quốc gia này. Ngày trước, trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, người Việt từng có sự đồng lòng tương tự trong Tuần lễ Vàng, Tuần lễ Đồng...".

Vâng, cái gốc của sức mạnh mềm là sự đồng thuận. Mong rằng dân tộc Việt Nam cũng đạt được sự đồng thuận như chúng ta từng có, để nhanh chóng đưa đất nước phát triển vượt bậc, có lực xứng tầm với cái thế - sức mạnh mềm - mà chúng ta dày công xây đắp.