ChúngTa.com

THAM GIÀU CHO MAU NÊN SINH CỜ GIAN BẠC LẬN

(Lương Dũ Thúc, báo Nông cổ mín đàm, 1902)

Cũng bởi người mình tục quấy⁽¹⁾ nhiều, cho nên mới sinh bài bạc nhiều. Bài bạc ham nghĩa chi? Nghĩa là tham cho mau có tiền, đặng khoe khoang nhà cao cửa lớn, đặng cho khỏi bị người giàu có khinh khi bỉ bác. Tại bởi quấy, ít thương nhau cho nên sinh ra tranh đua về lý tài ⁽²⁾. Lý tài gấp thì có món chi mau hơn cờ gian bạc lận? Rõ là tục quấy làm cho người trở lòng tham lam.

(1) thói quen xấu.
(2) cốt sao kiếm lợi.

CHỈ BIẾT CẠNH TRANH TRONG NHỮNG VIỆC TẦM THƯỜNG, LẶT VẶT

(Dương Bá Trạc, Tiếng gọi đàn, 1925)

Cạnh tranh là một cái tính phổ thông của nhân loại, những bậc danh nhân kiệt sĩ đua tài chọi sức, chẳng là vì cái danh thực mà cạnh tranh đấy ư? Những bậc phú hào bên các nước Âu Mỹ làm nên cho dân được thịnh nước được giàu , chẳng là vì một cái lợi to mà cạnh tranh đấy ư?

Nay hỏi đến cách cạnh tranh của người mình thế nào? Đi học thì cạnh tranh nhau cầu được học bổng nhiều, mà trí thức rộng hẹp phẩm hạnh thấp cao lại không hề cạnh tranh đến.

Làm quan thì cạnh tranh nhau cầu cho được tiền nhiều chức lớn, mà đạo đức tốt xấu, chính tích hay hèn ⁽¹⁾ lại không hề cạnh tranh đến.

Ở trong làng thì cạnh tranh nhau chỗ ăn chỗ ngồi, ngôi trên ngôi dưới, ngoài cái đó không hề so sánh hơn thua, ai thiện ai ác, ai hiền ai ngu ⁽²⁾.

Ra ngoài đường thì cạnh tranh nhau kẻ khó người giàu, manh quần tấm áo, ngoài cái đó không hề phân biệt ông hay là thằng , bà hay là con nữa.

Làm ruộng thì cạnh tranh nhau tấc ruộng thước vườn, mẩu bờ tí nước, mà đến.những đồng bãi mênh mông, kể hàng ngàn hàng muôn mẫu thì có ai nhìn.

Buôn bán thì cạnh tranh nhau luồn lỏi mua cho được, mánh khóe bán cho trôi, mà đến những đại tôn giao dịch ⁽³⁾ kể trăm thứ ngàn thứ hàng thì có ai biết.

Làm thợ thì cành tranh nhau bán rẻ phá giá làm điêu ⁽⁴⁾, đỡ công mà chưa từng có được một cái đoàn thể đồng nghiệp cho hẳn hoi, để khoáng trương ⁽⁵⁾ lợi ích. Ấy sự cạnh tranh của người mình toàn có một cái mục đích nhỏ nhen hèn hạ như thế cả. Thế mà cạnh tranh hăng hái dữ tợn, cũng chẳng khác gì người các nước họ cạnh tranh vì cái danh thực, cái lợi to.

(1) việc làm của các quan chức trong khi thi hành công vụ, kẻ hay người dở. ..
(2) "hiến" ở đây có nghra người có đức hạnh chữ không phải là hiền lành, dễ dãi, và ngu có nghĩa ngược lại.
(3) nguyên nghĩa "đại tôn” là dòng họ lớn, đây chỉ những người có vai vế và nơi tiếng trong nghề.
(4) gian dối, man trá.
(5) tương tự như "khuếch trương”.