ChúngTa.com

Từ tai hoạ bùn đỏ ở Hungary, nghĩ tới bôxít Tây Nguyên

Ngày 4.10.2010, đập hồ chứa bùn đỏ tại mỏ khai thác và chế biến bôxít ở Ajka, Hungary đã bị vỡ. Gần 1 triệu m³ bùn đỏ đã tràn xuống phủ một diện tích 40km² và làm tan hoang nhiều khu dân cư.

• Xem thêm: Hungary - thảm họa bùn đỏ từ khai thác boxit
  

Có nơi lũ bùn đỏ với độ dày tới 2m đã nhấn chìm mọi thứ. Báo chí Hungary cho biết, đến ngày 7.10, đã có bốn người chết, 123 người bị thương và còn năm người được coi là mất tích. Ba tỉnh của Hungary đã bị đặt trong tình trạng báo động môi trường, ba con sông bị đe doạ, bùn đỏ đã lan xuống sông Rába và đe doạ sông Duna. Đây là thảm hoạ môi trường lớn nhất ở Hungary.

Nhà máy bôxít Ajka thuộc công ty cổ phần Nhôm Hungary (MAL). Báo chí Hungary cũng đưa tin cựu Thủ tướng Gyurcsány Ferenc có lợi ích trong MAL trước khi lên làm thủ tướng và công ty này ngày nay vẫn do các bạn đầu tư của ông vận hành.

MAL đã rất tự hào về tính an toàn của hệ thống chứa bùn đỏ của mình. Họ nói “các hồ chứa bùn đỏ được cách ly, được xây dựng rất hiện đại với hệ thống giám sát tiên tiến đảm bảo chắc chắn việc chứa bùn đỏ”. MAL cũng rất lưu ý đến việc “hoàn thổ”, khôi phục lại mặt bằng liên tục bằng san lấp và trồng cây tạo ra thảm thực vật phong phú. Nhưng khi xảy ra tai hoạ, họ nói đấy là tai hoạ thiên nhiên và từ chối trách nhiệm. Họ còn nói, mới gần hai tuần trước cơ quan Thuỷ lợi đã kiểm tra đập và không thấy có vấn đề gì. Khi tai hoạ xảy ra họ nói bùn đỏ không độc hại, trong khi nhiều người bị bỏng đến 70% do bị ngập trong bùn đỏ có tính kiềm nặng!

Nhà cửa của người dân phủ đầy bùn đỏ. Ảnh: Reuters

Lập luận của MAL nghe rất quen với người Việt Nam. Trong các tranh luận về khai thác bôxít ở Tây Nguyên, tập đoàn Than – khoáng sản Việt Nam (TKV) cũng đưa ra các lời hứa tương tự về hệ thống chứa bùn đỏ của mình sẽ và đang được xây dựng. Thực ra, ở đâu cũng vậy, những người vận hành hồ chứa bùn (bùn đỏ của nhà máy bôxít hay bùn đen của các mỏ than hay các loại mỏ khác, thậm chí cả với các hồ nước sạch cho thuỷ điện) luôn tìm cách thoái thác trách nhiệm khi có sự cố xảy ra.

Các tổ chức bảo vệ môi trường, người dân và Chính phủ Hungary (mới thắng cử đầu năm nay và kình địch với chính phủ của cựu thủ tướng), thì cho rằng không phải do các nguyên nhân tự nhiên, tức là ám chỉ đến các sự xao lãng con người đã gây ra tai hoạ. Theo Thủ tướng Orbán Viktor, “Chúng ta không biết dấu hiệu cho thấy các nguyên nhân tự nhiên gây tai hoạ. Chúng ta có thể nghi rằng có sự xao lãng của con người ở đây. Cả nước đang muốn biết, ai chịu trách nhiệm về tai hoạ này”.

Lấy mẫu bùn đỏ gần thị trấn Ajkai. Ảnh: Reuters

Các nhà khoa học thì thận trọng hơn và chỉ có thể đưa ra kết luận về nguyên nhân của tai hoạ sau khi khảo sát và nghiên cứu kỹ lưỡng. Có thể đập đã được xây thấp hơn mức bùn được đưa vào hồ; có thể đập đã già và bị nước kiềm mạnh làm yếu đi.

Ba ngày sau tai hoạ, chưa ai có thể đưa ra kết luận thoả đáng về nguyên nhân của tai hoạ. Nguyên nhân là gì? Những ai phải chịu trách nhiệm? Chắc còn cần thời gian để làm rõ. Nhưng có thể học được nhiều điều từ tai hoạ này (và các tai hoạ tương tự khác, như vụ vỡ đập, Buffalo creek, làm tràn bùn xám ở mỏ than tại Mỹ ngày 26.2.1972 làm 124 người thiệt mạng, phá huỷ hàng ngàn xe cộ và gần cả ngàn ngôi nhà, hay các vụ vỡ đập khác,...) Đấy là các tai nạn xảy ra ở các nước phát triển hơn ta rất nhiều và có kinh nghiệm khai thác và quản lý nhiều hơn chúng ta rất nhiều.

Đã có rất nhiều ý kiến về các dự án khai thác bôxít ở Tây Nguyên. Người ta cũng nói đến sự chắc chắn, vững chãi của các hồ chứa bùn đỏ. Từ trên nóc nhà của Đông Dương nếu có sự cố vỡ đập như ở Hungary, thì tai hoạ sẽ rất thảm khốc.

Vấn đề chuyên chở không những là vấn đề khó khăn về kinh tế mà cũng hàm chứa những rủi ro môi trường khó lường. TKV lập dự án nhưng bỏ chuyện làm đường chuyên chở ra ngoài (và yêu cầu Nhà nước phát triển đường sắt cho TKV), tính kiểu ấy là ăn bớt chi phí đầu tư để cho dự án có vẻ khả thi hơn về kinh tế. Nếu tính hết (kể cả đầu tư cho chuyên chở) và nhất là phải có chi phí thoả đáng cho khắc phục môi trường (trong hoạt động bình thường của các nhà máy cũng như trong trường hợp có tai hoạ) thì dự án khai thác bôxít không khả thi về mặt kinh tế. Tác hại về môi trường khó có thể lường.

---

Hungary: thảm họa bùn đỏ từ khai thác bôxit
(Sài Gòn tiếp thị)

Dòng bùn đỏ độc hại tràn ra từ một hồ chứa chất thải bị vỡ của nhà máytinh luyện quặng bauxite tại thị trấn Ajka, cách thủ đô Budapest khoảng160km về phía tây nam đang đe dọa nhiều thị trấn tại Hungary...

Nhà cửa của người dân phủ đầy bùn đỏ. Ảnh: Reuters

Dòng sông bùn này đã khiến Hungary phải ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia tại nhiều khu vực lân cận. “Chúng tôi đã ban bố tình trạng khẩn cấp tại huyện Veszprem, Gyor-Moson-Sopron và Vas”, phát ngôn viên chính phủ Anna Nagy nói. Thủ tướng Hungary, ông Viktor Orban cho hay thảm họa này có khả năng do lỗi của con người. “Chúng tôi không hề có thông tin tại hồ chứa này…Không có dấu hiệu nào cho thấy đây là thảm họa tự nhiên. Đây là lỗi của con người”, ông Orban nói.

Hồ bị vỡ hôm 4.10 khiến dòng bùn đỏ chảy tràn qua làng Kolontar và hai ngôi làng khác. Khoảng 400 người dân đã phải di tản. Khoảng 700.000 mét khối bùn đỏ tràn ra phá hủy nhà cửa, cầu cống, cuốn trôi nhiều phương tiện giao thông. Ít nhất bốn người thiệt mạng, 6 người mất tích và 120 người đang bị thương, trong đó nhiều người bị bỏng và bị chứng ngứa mắt do chì và những thành phần độc hại khác có trong bùn.

Bà Erzsebet Veingartner 61 tuổi, làng Kolontar gần nhà máy cho biết lúc đó bà đang đứng trong bếp thì một đợt sóng bùn đỏ cao hơn 3m tràn vào và cuốn trôi mọi thứ. Đến ngày 5.10, bùn còn ngập 1,5 m trong sân nhà bà.

Ông Ferenc Steszli, 60 tuổi, sống gần nhà máy cho biết khi dòng lũ bùn đỏ tràn tới, ông cũng kịp nhảy lên cái bàn. Đồng ruộng, vườn tược quanh làng phủ đầy bùn đỏ. Gia súc gia cầm chết rải rác quanh làng.

Cơ quan thảm họa tự nhiên (NDU) của Hungary hôm 5.10 cho hay có thêm bốn ngôi làng khác bị dòng bùn đỏ tràn tới.

Chất bùn màu đỏ này là chất thải trong quá trình lọc bauxite, chứa những kim loại nặng và rất độc hại nếu cơ thể hấp thu chất này. Bùn độc hại này xuyên qua quần áo, đốt cháy da thịt người dân, đe dọa hệ sinh thái, và đang hướng đến dòng sông Danube và dòng Rába. NDU cho hay đã triển khai đội cứu hộ nhằm ngăn chặn, dọn dẹp và khử độc dòng bùn không để nó tiếp cận dòng sông gần bên.

Các chuyên gia thuộc tổ chức môi trường Greenpeace cho biết ảnh hưởng của dòng bùn này có thể nghiêm trọng hơn vụ tràn cyanide tại Baia Mare ở Romania năm 2000, khi đó dòng nước bị nhiễm cyanide từ một hồ chứa của mỏ vàng chảy ra gây ô nhiễm dòng sông Tisza và Danube. “Thảm họa này lớn gấp 7 lần sự cố xảy ra tại Baia Mare, ảnh hưởng lên hệ sinh thái rất rộng và mất nhiều thời gian để khử độc, vì các kim loại nặng và natri cacbonat là hỗn hợp độc hại rất nguy hiểm”, Katerina Ventusova, một chuyên gia về chất độc của Greenpeace nói.

Bộ trưởng môi trường Hungary cho rằng đây là thảm họa tràn hóa chất nghiêm trọng nhất trong lịch sử của Hungary và ước tính phải mất một năm và hàng chục triệu USD để dọn sạch lượng bùn đỏ này.

Trong khi đó, MAL Zrt (công ty thương mại và sản xuất nhôm Hungary), đơn vị vận hành nhà máy Ajkai Timfoldgyar Zrt, nơi có hồ chứa bị vỡ thì cho rằng không có dấu hiệu nào cho thấy thảm họa và chất bùn đỏ vượt quá chuẩn về chất thải độc hại theo quy định của Liên minh châu Âu (?). Thủ tướng nước này cũng khẳng định các kiểm tra ban đầu cho thấy không có nguy cơ phóng xạ đe đọa trong chất thải này.

NDU định nghĩa bùn đỏ trên website: “Một sản phẩm trong quá trình sản xuất nhôm. Chất kiềm nặng này có thể ăn mòn da. Chất thải chứa kim loại nặng như chì, và có phóng xạ nhẹ. Hít thở bụi của nó có khả năng bị ung thư phổi”. Người dân nên khử độc bằng cách đổ nước rửa bùn nhằm trung hòa mức độ độc có trong chất thải.

Nơi hồ chứa bùn đỏ bị vỡ. Ảnh: BBC

Bùn đỏ ngập tới 1,5m tại nhiều ngôi nhà trong làng Kolontar. Ảnh: Reuters

Gia súc gia cầm chết chìm trong bùn đỏ. Ảnh: Reuters

Một số hộ

Người dân cố khắc phục hậu quả. Ảnh: Reuters

Còn những người dân khác phải bỏ làng ra đi Ảnh: Reuters