ChúngTa.com

Cái cảm tưởng ấy đến với tôi sớmnhất là hồi chống Mỹ, khi gần như cả Hà Nội bỏ đô thị để về nông thôn. Chả ai kêu ca gì, thậm chí nhiều người còn tự hào là được trở về với cái gì trong lành hồn nhiên của đời sống ông cha. Nhưng khách quan mà nói, đó là lúc cái nhịp sống chậm chạp tùy tiện của xã hội tiểu nông từ từ quay lại.

Trở lại quá khứ

Chiến tranh làm cho xã hội văng rakhỏi quỹ đạo của lịch sử, và có những khía cạnh trở về cái nếp sống tiền hiệnđại, trước khi người Pháp sang. Rồi đến những ngày kinh tế thị trường này,“cuộc trở về” ấy lại tiếp tục, tiếp tục ngay trong cuộc sống đô thị. Mê tín dị đoan tha hồ nảy nở. Chính những thứ mà người dân Hà Nội sau năm 1954 đã bảonhau từ bỏ thì ngày nay lại được khôi phục đầy đủ. Hôm qua thì bảo phải sống theo khoa học. Hôm nay thì bảo phải trở về với đời sống tâm linh, trở về với cha ông. Và mỗi ngày người ta lại tìm thêm những cái kỳ cục hơn, phiền phức hơn, lạc hậu hơn để buộc nhau làm theo.

Còn đây là chuyện an sinh xã hội. TuổiTrẻ Online 8-11-2010 đưa tin: Có một nhóm người hành nghề xe ôm ở bến xemiền Tây chuyên dụ dỗ người tỉnh lẻ lên TPHCM tìm việc. Chúng thường trấn lộ tiền bạc và đem “bán sống” nạn nhân cho những tay giang hồ làm công khônglương. Nông thôn ngày nay cùng ngày 8-11 dẫn một ý kiến phát biểu trongQuốc hội: “Đừng để người dân ra đường là sợ”.

Cách chống lại cái ác bây giờ cũngphảng phất không khí thời Lục Vân Tiên. Người ta gọi họ là các hiệp sĩ trênđường phố - với nghĩa tâm huyết là chính, “kiến ngãi bất vi vô dõng giã” - chứtrong chuyện này không có cơ chế nào của nhà nước làm việc mang tính chuyênnghiệp cả.

Ngoài hai điểm, sự hỗn loạn trongđời sống tinh thần và cuộc sống bạo lực nói ở trên, điểm thứ ba đáng nói là vềc ác mối quan hệ kinh tế.

Cơ quan nào cũng khép kín để trướchết dành riêng cho con em trong nghề. Tiêu chuẩn chuyên môn phiên phiến làđược, chỉ cần lo cho nhau có chỗ biên chế.

Gặp lại hình ảnh hôm nay trong lịch sử

Với một số người như tôi, những xuấtbản phẩm được ưa thích nhất trong dịp đại lễ Thăng Long không phải là mấy cuốndo các đồng nghiệp đương thời viết ra mà lại là mấy cuốn sách của các tác giả phương xa, tức thuộc dạng cho thấy “người Việt Nam trong mắt người nước ngoài”.

Tôi sung sướng vì mua được hai cuốnvượt trội, một là Tuyển tập tư liệu phương Tây do Nguyễn Thừa Hỷ chủ trìviệc tuyển dịch, và hai là Một số tài liệu quý về Hà Nội của các tác giảPháp do Lưu Đình Tuân sưu tầm và biên dịch.

Thăng Long, thế kỷ 17 đến thế kỷ 19,qua tư liệu nước ngoài (Chu Xuân Giao chủ biên) về nội dung cũng gần như Tuyển tập tư liệu phương Tây nói trên nhưng không quá đồ sộ, lại có cách sắp xếptư liệu theo từng chủ đề nên tiện sử dụng. Nhìn vào mục lục sẽ thấy có các mục nói về từng việc ăn ở đi lại của người Hà Nội xưa để rồi, nếu muốn, ta liên hệvới Hà Nội nay.

Chẳng hạn một chỗ giống nhau dễ thấylà thành phố thời nào cũng quá đông, quá lộn xộn. Theo A.de Rhodes, ở đó “mọingười va chạm nhau đến nỗi ai cũng cảm thấy mình bị chen lấn, và bị dừng lại ởtứ phía, và buộc phải mất rất nhiều thời gian mới đi được một quãng ngắn”.S.Baron nói cụ thể hơn, người ta chỉ “lách được 100 bước qua đám đông trong vòng nửa giờ”.

Còn đây là việc duy trì trật tự trênphố xá, dưới con mắt Dampier: “…Ở mỗi phố đều có các lính canh khỏe mạnhđứng gác để giữ yên lặng và ngăn cấm mọi sự mất trật tự. Những người lính canhđược vũ trang bằng gậy gộc, đứng trong các điếm canh ở mỗi phố, khám xét ngườiqua lại. Có cả những sợi dây thừng chăng ngang đường phố, cao đến ngực mọingười, cấm không cho ai qua lại, cho đến lúc họ được xét hỏi. Nếu họ liều lĩnh bước qua thì lập tức sẽ bị người lính canh dùng gậy phang mạnh”.

Hẳn người thời nay đọc đến đây sẽnhớ lại những vụ cướp hoa anh đào, hoặc bê hoa ở chợ hoa bên hồ Hoàn Kiếm vềnhà, nhớ những vụ đua xe và chống đua xe mỗi khi có sự kiện lớn thu hút sự chúý của cả thành phố.

Nhưng việc gì phải nghĩ xa xôi thế!Chỉ cần ra phố cổ một lát, chúng ta sẽ thấy ngay sự hỗn độn và bắt gặp một cáigì như là tinh thần cuộc sống Kẻ Chợ hôm qua vẫn đang âm thầm ngự trị, cũng như có thể đánh giá ngay rằng cái tinh thần ấy đã được những trang sách của người nước ngoài mấy thế kỷ trước gọi ra chính xác đến mức nào!

Mấy trăm năm đã trôi qua, thử hỏi cái tinh thần chi phối cuộc sống Kẻ Chợ lúc ấy với hôm nay có khác nhau làbao?!