Những điều chưa biết về học giả Nguyễn Văn Vĩnh

04:59 CH @ Thứ Ba - 10 Tháng Chín, 2013

Sau một thời gian dài bị phủ lấp dưới những định kiến, đến hôm nay, cái tên Nguyễn Văn Vĩnh đã bước ra ánh sáng với tư cách một học giả, nhà văn hoá lớn, có công hoàn thiện và phổ cập chữ quốc ngữ, đồng thời, thuộc thế hệ khai sinh văn học dịch và báo chí Việt Nam.

Nhưng, con người có bộ óc chứa đựng những tư tưởng kỳ vĩ, có tầm ảnh hưởng sâu rộng đến xã hội đương thời, có một cuộc đời oanh liệt và kỳ lạ đến phút chót, còn những gì mà hậu thế chưa nhìn rõ? Câu hỏi ấy phần nào được giải đáp trong bộ sách dài chín tập "Lời người man di hiện đại", với tập 1 – Thiết chế làng xã của người nông dân Việt Nam phát hành vào tháng 8 tới, lần đầu tiên tuyển chọn và giới thiệu trước tác đồ sộ của Nguyễn Văn Vĩnh.

Phóng viên đã trò chuyện cùng ông Nguyễn Lân Bình, cháu nội của học giả Nguyễn Văn Vĩnh, đồng thời là người biên soạn bộ sách.

Từ gần 10 năm trước, trong trào lưu “xét lại” các nhân vật lịch sử, giới chuyên môn nhận định: Nguyễn Văn Vĩnh là cái tên đứng hàng ưu tiên, nhưng tất cả đều bối rối trước khối lượng trước tác đồ sộ, đồng thời e ngại khi phải tháo dỡ những định kiến về Nguyễn Văn Vĩnh. Ông có gặp phải những áp lực tương tự, nhất là khi là người ngoại đạo và chỉ có bản năng nòi giống đưa đường?

Tôi đã nhiều lần thú nhận là tôi “lớn” rất muộn. Gần 40 tuổi mới biết mộ ông nội ở đâu. Ngoài 50 tuổi mới “mở mắt”, ý thức được việc phải cải tiếng oan cho ông nội mình, nhưng lại hoàn toàn không có định hướng. Cả một kho tư liệu gia đình thu thập và lưu giữ, đều không phải bản gốc, mà muốn chứng minh, soi tỏ, lại cần đến những căn cứ chính xác.

Tôi thì trình độ kém, nghiệp vụ không có, và cũng không biết tiếng Pháp. Nhưng ơn giời, tôi đều vượt qua được. Đến phút này thì có thể khẳng định, nếu không có rủi ro đặc biệt nào, bộ sách sẽ đến tay bạn đọc. Tôi hiểu được sự trì hoãn và chậm trễ của những học giả từng muốn “xét lại” Nguyễn Văn Vĩnh.

Có những lý do người ta khó bước qua, vào hoàn cảnh ấy, giai đoạn ấy. Chính tôi trước đây đã từng đề nghị tới một cấp cao, về việc cần đánh giá lại toàn bộ sự nghiệp và con người Nguyễn Văn Vĩnh, để trên cơ sở đó, định ra Ngày Chữ quốc ngữ. Trong văn bản phúc đáp, người ta tỏ ý cổ vũ, đồng thuận, nhưng sau đấy, không hề triển khai.

Không ít người cho rằng, mối bất hoà giữa Nguyễn Văn Vĩnh và Phan Bội Châu là nguyên nhân chính khiến Nguyễn Văn Vĩnh bị hậu thế hiểu sai. Những tư liệu nào ông tìm được có thể giúp độc giả nhìn nhận đúng bản chất của sự việc?

Khi đánh giá Nguyễn Văn Vĩnh, những người thuộc phái “định kiến” cố xoáy vào mâu thuẫn của Nguyễn Văn Vĩnh với một số nhà yêu nước thời đó, nhất là với Phan Bội Châu, nhưng họ chỉ trích dẫn một nửa sự thật nhằm phục vụ chủ kiến.

Thật không công bằng khi đánh giá toàn bộ cuộc đời, sự nghiệp của một con người chỉ dựa trên một góc nhỏ của sự thật. Sau này, khi có đầy đủ tư liệu về mối quan hệ giữa Nguyễn Văn Vĩnh và Phan Bội Châu, tôi thấy hạnh phúc vô cùng, không chỉ vì cụ Nguyễn Văn Vĩnh là ông nội tôi.

Đó là điếu văn cụ Châu “khóc” cụ Vĩnh, vốn được viết bằng cả chữ quốc ngữ và chữ Nho (Hán văn). Phần Hán văn bộc bạch đầy đủ tấm lòng của cụ Châu với cụ Vĩnh, không hề như trong những giai đoạn nào đó, người ta từng phán xét.

Có một điều chính tôi cũng thắc mắc, tại sao Nguyễn Văn Vĩnh lại lên án Phan Bội Châu? Đó là bởi cụ Phan Bội Châu muốn cầu viện người Nhật, và tổ chức phong trào kháng chiến, hai hành động này dưới con mắt của cụ Phan Chu Trinh và cụ Vĩnh, là không hợp lý. Cụ chỉ rõ, việc cần phải làm lúc đó không phải là giáo mác. Muốn giải phóng người dân đầu tiên phải giúp họ có kiến thức. Có kiến thức, người ta sẽ biết quyết định vận mạng của mình một cách sáng suốt. Mâu thuẫn giữa hai cụ thực ra đã được hoá giải. Giữa hai người có cả một quá trình mâu thuẫn, trao đổi, rồi hiểu nhau, chứ không chỉ thù địch như những gì người ta viết.

Khi tập hợp và chọn lọc giới thiệu các trước tác của Nguyễn Văn Vĩnh, ông có nhận thấy ý đồ của cụ Vĩnh khi viết báo bằng tiếng Việt và khi viết bằng tiếng Pháp?


Nguyễn Văn Vĩnh viết báo bằng tiếng Việt vì một mục tiêu rõ ràng: Để người Việt Nam đầu thế kỷ 20 quen với chữ quốc ngữ. Để quen thì phải có cái gì hấp dẫn để đọc, để nhớ. Chính vì vậy, cụ mới quyết định dịch tiếng Tây, tiếng Tàu ra tiếng Việt để đăng báo.

Tôi rất may mắn tìm mua được trọn bộ tờ báo đầu tiên của cụ, đọc mà sửng sốt, vì hệ thống chuyên mục không thua gì báo chí bây giờ, đương nhiên ở mức thô sơ thôi. Mà năm ấy cụ mới 25 tuổi.

Cái vĩ đại của cụ, theo tôi, là đã đẩy việc quan tâm đến chữ quốc ngữ của người dân thành phong trào, rồi thành cao trào, và từ đó phổ cập được chữ quốc ngữ. Còn viết báo bằng tiếng Pháp, mục đích chính là để chỉ ra quyền bình đẳng và sự ngang hàng giữa người An Nam với người Pháp.

Cụ viết báo bằng tiếng Pháp còn là để lách kiểm duyệt, bởi theo luật của Pháp, viết tiếng Pháp không bị kiểm duyệt.

Trái với nhận định, Nguyễn Văn Vĩnh với đầu óc tự do và khoáng đạt không quan tâm và không thích dây dưa đến chính trị, có phải, ông đang muốn chứng minh điều ngược lại: Nguyễn Văn Vĩnh là một nhà chính trị với nhãn quan sắc sảo và tầm nhìn xa rộng?

Đúng, đó là khía cạnh người ta chưa thấy, hoặc vô tình bỏ qua khi nhắc đến Nguyễn Văn Vĩnh. Nguyện bước đi trên con đường văn hóa, nhưng cụ đã vô tình, hoặc hữu ý trở thành một nhà chính trị với nhãn quan xã hội và chính trị sắc bén.

Cụ phản bác chủ trương quân chủ lập hiến. Bởi đó khác nào một bộ máy trung gian, tròng thêm một cái ách nữa vào cổ người dân. Coi thường triều đình nhà Nguyễn, đả phá chính sách cai trị của Pháp, cụ quyết liệt thể hiện chủ ý của mình qua những bài báo, chính vì thế nhà cầm quyền “Không chịu nổi Nguyễn Văn Vĩnh nên mới nghĩ ra những chiêu trò tiêu diệt Nguyễn Văn Vĩnh” (Nhà văn Vũ Bằng).

Mâu thuẫn giữa Nguyễn Văn Vĩnh với người bạn thân Phạm Quỳnh cũng bắt nguồn từ chính trị, khi cụ Quỳnh, dưới sức ép của nhiều thế lực, đã phối hợp với nhà cầm quyền ủng hộ chế độ quân chủ.

Chính vì sự kiện này nên cụ Vĩnh lập tờ Nước Nam Mới (L’An Nam Nouveau), như một lời trách bạn, đồng thời khẳng định hình thái xã hội lý tưởng phải là: Một xã hội cộng hòa, trong đó, luật pháp, quyền dân chủ và bình đẳng được tôn trọng.

Theo tôi, Nước Nam Mới là tờ báo thể hiện toàn vẹn sự nghiệp văn hóa, sự nghiệp chính trị và con người Nguyễn Văn Vĩnh. Có thể, người ta cố tình không nhắc đến Nước Nam Mới, một phần vì nó viết bằng tiếng Pháp.

Trong số những tiếng oan Nguyễn Văn Vĩnh phải đón nhận, có lời kết tội cụ Vĩnh đã cắt đứt mạch văn hóa Hán Nôm cả nghìn năm. Nhưng qua loạt bài viết về giáo dục, chứa đựng hàm ý: “Người An Nam mình vẫn phải là người An Nam”, thì thấy một khía cạnh khác không ngờ tới ở Nguyễn Văn Vĩnh, đó là dù có tư tưởng tân tiến, cụ luôn luôn lo lắng chuyện mất gốc và gắng sức tìm cách giữ gốc?

Trong bộ sách Lời người man di hiện đại, sẽ có một cuốn nhan đề “Nguyễn Văn Vĩnh là ai”. Qua đó, chắc chắn độc giả sẽ nhìn thấy Nguyễn Văn Vĩnh một cách đầy đủ. Chính vì nhận thức được cái gốc của mình là ai, cụ mới dốc sức vào đề tài người nông dân, thể chế xã hội hợp lý cho người nông dân, và việc cần cải cách giáo dục…


Nguồn:
FacebookTwitterLinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Nguyễn Văn Vĩnh, một dịch giả uyên bác

    24/08/2018Thu Trang (Paris)Trong cách nhìn của kẻ hậu thế sau hơn 60 năm, với bối cảnh khác hẳn, tôi ngẫm nghĩ khí phách ấy có thể là tương đồng với nét hiên ngang trong phong cách của một nhà văn hóa lớn. Nguyễn Văn Vĩnh đã xứng đáng là một tấm gương mẫu mực trong địa hạt giao lưu văn hóa, một nhà dịch thuật thông thái, một trí thức độc lập, tự trọng mà nhiều thế hệ cần học tập...
  • Chân dung thật của học giả Nguyễn Văn Vĩnh

    06/06/2017Anh VũBộ phim tài liệu- dài gần bốn tiếng đồng hồ chiếu liền một mạch -“Mạn đàm về người man di hiện đại”, cố gắng xây dựng một chân dung thật minh oan cho học giả Nguyễn Văn Vĩnh, người từng bị cho là tay sai, bồi bút cho thực dân Pháp hơn nửa thế kỷ qua.
  • Những đóng góp của Nguyễn Văn Vĩnh với việc phát triển báo chí tiếng Việt và truyền bá chữ quốc ngữ

    27/04/2016Nguyễn Thị Lệ HàCho đến nay, phần lớn các tác giả khi nghiên cứu về Nguyễn Văn Vĩnh đều cho rằng ông là người thông minh, có tài và đặc biệt xuất sắc trong nghề làm báo và xuất bản. Có thể nói, Nguyễn Văn Vĩnh là người làm chủ nhiệm, chủ bút nhiều nhất trong lịch sử báo chí Việt Nam những năm đầu thế kỷ XX...
  • Để phân biệt người Hy Lạp văn minh với người man di mọi rợ

    20/05/2015Nguyễn An NinhNền văn minh hiện nay quả thật là một sự đáng xấu hổ. Cho tới bây giờ loài người luôn luôn rêu rao lên như một điều chân lý: con người khác với con vật vì hơn con vật ở chỗ có khối óc biết suy nghĩ và có trái tim biết thương cảm, trong khi thật ra con người khác với con vật vì lẽ giản dị là con người nói láo, con vật thì không nói láo...
  • Nguyễn Văn Vĩnh, một người Nam mới đầu tiên

    17/09/2014Đỗ Lai ThúyBạn tôi nói, làm một người Việt Nam mới bây giờ đã khó thì làm một người Nam mới (Tân Nam tử) như Nguyễn Văn Vĩnh hồi đầu thế kỷ XX hẳn khó hơn nhiều. Đúng vậy. Vào những năm đầu thế kỷ trước, Việt Nam chủ yếu vẫn là một xã hội quân chủ nông nghiệp Nho giáo. Người Việt Nam, kể cả tầng lớp có học bấy giờ, vẫn phải sống thân phận thần dân nhiều trói buộc. Đâu có được như ngày nay: đất nước thì đổi mới và mở cửa; thế giới thì ngày một trở nên phẳng; con người thì đang dần là công dân trái đất! Nhưng, có lẽ, thời ấy bộ phận trí thức hình như có quyết tâm đổi mới xã hội cao lắm thì phải. Và, một điều nữa cũng quan trọng không kém: họ là những cá nhân có tài năng.
  • Về một hậu duệ của học giả Nguyễn Văn Vĩnh

    13/10/2009Nguyễn ThiêmĐể có bộ phim dài 4 tiếng ấy, nhóm làm phim đã quay tới 1.500 phút ở Hà Tây, Hà Nội, Hà Tĩnh, Huế, Quảng Nam, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh, Lào và đi tới 5 thành phố ở Pháp.
  • Học giả Nguyễn Văn Vĩnh: Ta tắm ao ta

    21/08/2009Hoàng NguyênHiếm có người tự cầm tóc mình nâng mình lên cao hơn thời đại mà mình đã sống. Nguyễn Văn Vĩnh cũng nằm trong thói thông thường này. Có điều, những việc mà ông đã làm được vì dân, vì nước, dẫu không phải lúc nào cũng "mười phân vẹn mười" nhưng rất đáng trân trọng. Ông đã tạo được những cú hích để thúc đẩy thời đại của mình tiến lên, hướng tới văn minh nhân loại mà vẫn giữ vững cốt cách nước Nam "ta tắm ao ta, dù trong dù đục ao nhà vẫn hơn".
  • Nguyễn Văn Vĩnh- Một trong những người tiên phong hoàn thiện chữ Quốc ngữ

    06/08/2009Nguyễn Lân BìnhCông bằng với Lịch sử là việc cần làm, điều này ai cũng hiểu. Tôi xin mạnh dạn nêu những hiểu biết của mình thông qua những ký ức bằng chữ của nhà Văn, nhà Báo, nhà Tình báo Cách mạng lão thành Vũ Bằng; người được Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật 2006, tác giả cuốn sách “Bốn mươi năm nói láo” do Nhà Xuất bản Văn hóa Thông tin ấn hành năm 2001.
  • Dịch giả Nguyễn Văn Vĩnh - chiếc cầu nối văn hóa Đông Tây

    28/07/2009Hoàng TiếnNền văn hóa phương Tây, ta chỉ mới làm quen độ hơn trăm năm nay. Những người có công bắc chiếc cầu nối để ta hiểu phần nào nền văn hóa phương Tây, cũng như để người phương Tây phần nào hiểu nền văn hóa Việt Nam, là lớp trí thức hồi đầu thế kỷ, mà ông Nguyễn Văn Vĩnh là người đáng được ghi công đầu.
  • Sự ra đời của chữ quốc ngữ - Cái chết siêu việt của ông Nguyễn Văn Vĩnh

    24/07/2009Nguyễn Đình ĐăngTôi đã vẽ bức tranh “Sự ra đời của chữ quốc ngữ- Cái chết siêu việt của ông Nguyễn Văn Vĩnh” với lòng ngưỡng mộ sâu sắc đối với hai vĩ nhân nói trên của dân tộc Việt Nam - Alexandre de Rhodes và Nguyễn Văn Vĩnh.
  • Nguyễn Văn Vĩnh, người đi tìm giá trị văn hoá

    21/07/2009Nhà văn Nguyễn Quang ThânCon người suốt đời săn tìm những giá trị văn hoá đã vỡ nợ và chết như một lữ khách không nhà ở xứ người. Ông đi tìm vàng một cách vô vọng trong chuyến viễn du cuối cùng của cuộc đời 54 năm ngắn ngủi. Ông biết đâu rằng, tài năng, trí thông minh bẩm sinh và tâm huyết nâng cao văn hoá dân tộc, cả sự nghiệp của ông để lại còn quý giá hơn vàng bạc và kim cương, những thứ đã “ trói chân bó tay “ ông một đời ?
  • Nguyễn Văn Vĩnh (1882 - 1936)

    16/07/2009Nguyễn Văn Vĩnh thuộc nhóm người tân học, làm việc với người Pháp, sớm nhận thấy sự văn minh tiến bộ tây phương. Ông hiểu rằng muốn canh tân đất nước, việc giáo dục quần chúng là điều kiện quan trọng trước nhất. Để giáo dục quần chúng, sự cần thiết là phải nhờ vào chữ quốc ngữ, báo chí, và ấn phẩm...
  • xem toàn bộ