ChúngTa.com

Nằm mơ thấy thần nhân là vì Lang Liêu tức là Tử hay Tý, Tý nằm chung với Giáp tại hướng bắc, Giáp tượng là đầu người, nên nói thần nhân. Gạo tức là Mễ hay Mẹ, tức là bản thể của vũ trụ, nơi sinh ra và nuôi nấng tất cả vạn hữu, vì vậy mà chữ Mễ chính là hình ảnh của bát quái như hình minh họa, chứ có đâu hạt gạo mà lại te tua như vậy, về vấn đề này xin xem truyện Mộc Tinh.

Dân tộc ta suốt mấy chục ngàn năm đi tìm long mạch hay những con sông và bãi bồi cốt để trồng lúa, lúa chính là sanh mạng của người Việt ngày ấy, công việc này quan trọng và lâu dài đến nỗi nó trở thành một nền văn hóa gọi là văn hóa lúa nước, con chữ cũng không ngoại lệ, các chữ Mộc木, Hòa禾, Miêu苖, đều được hình thành từ sơ đồ dịch học, ngay cả hai cái tên Hà河và Lạc洛 đều viết với bộ thủy, người ta thường dựa vào truyền thuyết mà nói đó là sông, kì thật nó mang đậm hình ảnh của người trồng lúa nước. Chữ Mễ 米 gạo, cũng không ngoại lệ. Hạt gạo ngày ấy là kết tinh cả một lịch sử lâu dài, cùng với bao hy sinh mất mát của nhiều thế hệ mới có được hết quả là một bát cơm, vì vậy mà người xưa mới có câu ca dao “Ai ơi bưng bát cơm đầy, dẽo thơm một hạt đắng cay muôn phần”. Có thể nói trong hạt gạo có cả một dòng chảy lịch sử của dân tộc; đồng thời nó là kết tinh của trời đất mà thành, cho nên dùng nó để mà làm bánh thì quả đây là một chất liệu vô cùng ý nghĩa. Ý nghĩa không phải là vì nó là gạo mà vì Lang Liêu nhận thức được trong hạt gạo có tổ tiên, có trời, có đất. Nhờ thần nhân báo mộng, Lang Liêu mới làm ra hai loại bánh, một hình vuông, tượng trưng cho đất, có tên là “chưng”, hai là tròn, tượng trưng cho trời, có tên là “bạc trì”. Sao không phải là thần tiên mà là thần nhân, rõ ràng người xưa đã gởi vào cách dùng từ rằng mọi việc từ con người, giấc mộng nhắc cho Lang Liêu biết rằng Tổ tiên cũng cao quý như trời đất, làm người mà không nhớ ơn tổ tiên thì không phải đạo hiếu hay đạo làm người. Vuông tròn là hai khái niệm phổ biến nói về âm dương, làm hai cái bánh với ý nghĩa như vậy, rõ ràng đây là cái bánh văn hóa cốt lõi chứ đâu phải bánh thường, ăn cái bánh này là ăn cái văn hóa của người Việt, cái văn hóa mà người Việt cổ đã mất hàng chục ngàn năm chiêm nghiệm con người và vũ trụ mà đúc kết thành.

Theo lời thần nhân mách bảo, Lang Liêu làm hai loại bán đều bằng gạo nếp trắng, một là bánh vuông, bên ngoài bao bằng lá xanh, hai là bánh tròn trắng, trắng vì bánh này không gói gì cả, chỉ nếp thôi. Xanh tượng trưng cho hướng đông, trắng tượng trưng cho hướng tây, cả hai thể hiện trục hoành, trong dịch học trục hoành thể hiện thế giới hiện tượng, nơi có sống chết, xanh, hướng đông tương trưng cho sự sống, trắng, hướng tây tượng trưng cho thế giới âm. Như vậy cái bánh này chính là hai trục và bốn hướng của sơ đồ vũ trụ, cụ thể là tượng trưng cho Trời – Nam, tượng trưng cho đất – Bắc, Xanh – Đông, trắng – Tây, tức là hai trục tung hoành, đối với bánh thì ở giữa là nhưn ngon ngụ cho ơn dưỡng dục của cha mẹ, còn đối với vũ trụ thì giữa chính là chữ Hiếu, như vậy hiếu đây là hiếu với trời đất, cha mẹ.

Như đã nói trên, Tiết chỉ là phái âm của Tết, cụ thể thuyết văn giải tự cho âm chữ節 như sau:

節. 竹約也。从竹即聲。子結切.

Tết. Trúc ước dã, Tùng trúc tức thanh. Tử kết thiết.

Rõ ràng Thuyết văn giải tự cho âm Tết chứ không phải tiết

竹約也。約、纏束也。竹節如纏束之狀。吳都賦曰。苞筍抽節。引伸爲節省、節制、節義字。又假借爲符卪字。从竹。卽聲。子結切。十二部。

Trúc ước dã. Ước, phược thúc dã. Trúc tiết như phược thúc chi trạng Ngô Đô phú viết. Bao duẩn trừu tiết. Dẫn thân vi tiết tỉnh, tiết chế, tiết nghĩa tự. Hựu giả tá vi phù tiết tự. Tùng trúc, tức thanh. Tử kết thiết.

Một lần nữa tôi đặt ra câu hỏi ở đây là ai viết cuốn Thuyết văn giải tự này, người Việt hay Hán. Với những gì trích trên ta có thể nói tiền nhân nước Việt đã viết cuốn tự điển này, nếu không cái âm Tết của người Việt ở đâu mà được ghi lại trong tự điển này chính xác đến vậy, thế mà người ta cứ giải thích mãi tết là đọc trại của Tiết, một từ Hán Việt. Không những thế phương bắc đã bịa đặt ra cái đốt tre, xin giải thích như sau.

Ở đây xin bàn về nghĩa của chữ節, trong các tự điển phổ thông đều cho một trong nét nghĩa của chữ 節 là đốt hay đoạn, tuy nhiên với những giải thích của Thuyết văn giải tự, ta thấy chẳng có chổ nào nói 節là đốt hay đoạn cả, chỉ nói trúc tiết tình trạng như bị trói buộc vậy -竹節如纏束之狀, nhưng trước đó lại giải thích 節 là Trúc ước. Ước, phược thúc dã -竹約也。約、纏束也. Theo tôi Trúc ước 竹約 có nghĩa là một cuộn gồm nhiều thanh tre bó lại, đây chính là cuốn sách bằng tre ngày xưa, ngày nay ta vẫn thường thấy trên phim Tàu đấy thôi, từ đó mới có nghĩa là Phược thúc 纏束Trói buộc. Như vậy 竹約 có nghĩa là cuốn sách bằng các thẻ tre ghi lại sự đổi thay của trời đất trong mỗi tiết người ta cuộn lại thành một bó, cái mà về sau thành Nông lịch, ở đây là sự thay đổi của thời tiết theo từng chu kì, cụ thể là tám tiết. Như vậy chữ Trúc 竹 ở đây không phải là cây tre mà là loại văn bản xuất phát từ thời nhà Chu. Ước約 là những giới hạn hay những điều khoảng đã giới hạn trong văn bản đó, như ngày nay ta có hiệp ước, minh ước. Như vậy Trúc ước là một văn bản ghi lại những mốc thay đổi của thời tiết trong một giai đoạn cụ thể chứ chẳng có đốt tre nào ở đây cả, người phương bắc sau khi tiếp nhận lịch của phương nam rồi không biết nên tưởng tượng ra cái đốt tre, từ đó các sách vở mới có nghĩa và các chữ mang nét nghĩa đó. Vì節 có âm là Tết, có nghĩa là bó lại cho nên ngoài cái nghĩa ngày Tết, người Việt còn dùng với nghĩa bó lại như trong “tết tóc”.

Trả lời được câu hỏi này có nghĩa là ta phủ nhận tất cả những gì gọi là chữ Hán, văn hóa Hán trong đó có lịch Kiến Dần mà hầu hết người có học ở nước ta khẳng định chắc nịch rằng nó là văn hóa người Hán đem đến dạy cho ta. Có một điều mà tôi cứ băn khoăn mãi không biết trả lời sao, đó là từ lâu ở nước ta có câu thành ngữ “Một, chạp, giêng, hai” hay “1,chạp, giêng, 2” ngày nay có thể một số người không biết nhưng vài mươi năm trước hầu như những người có chữ, nhất là liên quan đến văn chương, lịch sử nhất định biết câu này, thậm chí ngày nay ta vẫn tìm thấy trên liên lưới rằng đó là câu nói tóm tắt lịch Kiến Tý, thế mà chưa một tài liệu nào nghiên cứu tại sao tiền nhân nước Việt lại nói như vậy. Có thể có ai đó cũng đã nỗ lực nhưng đành bỏ cuộc vì không có gì để nối kết với câu thành ngữ nói trên, mà cũng có thể là sau nhiều năm bị tuyên truyền của phương bắc, sức đề kháng của dân ta bị tê liệt, cho dù có nói ra thì bị ngay chính lực lượng có học trong nước cho là điên, làm gì có Lịch Việt, chữ Việt, Tết hả, là từ phái âm của Tiết 節, một từ Hán Việt, điều này hết sức phố biến, ai quan tâm thì lên liên lưới thấy liền, cho nên đành buông xuôi thôi.

May sao, ngoài câu thành ngữ “1, Chạp, Giêng, 2” tiền nhân còn viết thêm câu chuyện này, Chưng bính truyện là một bằng chứng cho thấy câu thành ngữ “1, Chạp, Giêng, 2” có cơ sở, điều này tôi đã chứng minh ở trên. Khi đã khẳng định rằng trước khi sử dụng lịch Kiến Dần, dân tộc ta đã dùng lịch Kiến Tý thì tiếp theo sẽ có những vấn đề cần được giải quyết như đã nêu trên.

Ta biết rằng nhà Chu cũng dùng Lịch Kiến Tý, vậy có lẽ lịch Kiến Tý của ta cũng không khác gì lịch Kiến Tý nhà Chu, hay nói khác hơn có thể dân tộc ta đã dùng lịch Kiến Tý song hành với nhà Chu, điều ấy có nghĩa là dân tộc ta đã dùng lịch Kiến Tý trước khi nhà Hán được Lưu Bang lập nên và đổi lịch thành Kiến Dần mấy trăm năm. Điều này cho thấy chuyện Sĩ Nhiếp mở nền Hán học ở nước ta là một ngụy sử.

Với những gì phân tích câu chuyện trên ta có thể khẳng định lịch Kiến Tý căn cứ vào hệ thống dịch học. Như vậy trước khi nhà Hán xâm lăng nước ta, người Việt đã nằm lòng hệ thống dịch học rồi. Vậy ai dạy người Việt Dịch học, người Hán chăng!? Thật là chuyện đổi trắng thay đen.

Tất nhiên lịch Kiến Tý được viết bằng chữ Khoa đẩu hay chữ Vuông, loại chữ mà ngày nay gọi là chữ Hán. Vì lịch Kiến Tý có trước lịch Kiến Dần rất lâu nên làm gì có cái gọi là từ Hán Việt, phải gọi là từ Việt Hán mới phải, từ Tết là một ví dụ.

Ngoài các nghĩa đã nêu trên, tết trong âm lịch còn gọi là Tết Nguyên đán節元旦.Nguyên" 元 có nghĩa là bắt đầu hay thứ nhất, đán 旦 - Sớm, lúc trời mới sáng gọi là Đán. Với hai từ Nguyên đán 元旦 theo tôi có nghĩa là cái dương khí đầu tiên của một ngày, một tháng, một năm. Căn cứ vào sơ đồ vũ trụ, nó chính là thời điểm cuối cùng của tháng 1, tức tháng Tý hay giờ Tý theo tiến trình của tứ tượng, đây là thời điểm dương thịnh, âm suy, tất nhiên âm mới suy thôi và dương cũng mới bắt đầu thịnh, vì vậy nó được thể hiện bằng quái Cấn , một hào dương xuất hiện trên đầu, hai hào âm bên dưới, đây mới là nghĩa của chữ Đán 旦. Như đã nói trên, Tết có tám tết tương ứng với tám quái theo Lạc thư, Giáp Tết là tết đầu tiên, cũng có nghĩa là quái Cấn, quái đầu tiên khi dương thịnh, điều này đã được người Việt xưa nhắc nhở rồi, cụ thể là cái tên Lang Liêu 郎僚và Tết 節. Trong chữ Lang 郎và chữ Tết節đều có chữ Cấn艮. Như vậy Tết Nguyên Đán chính là Tết của người Việt theo lịch Kiến Tý mà tôi đã phân tích ở trên.

Bánh chưng, bánh giầy là hai sản phẩm mang tính quốc hồn, quốc túy, ngày nay tuy ta có nhiều sản phẩm ngon hơn nhưng mỗi khi tết đến xuân về, đã là người Việt thì không thể quên hai loại bánh này được, người ta không quên là vì nó đã trở thành một sản phẩm văn hóa, chủ yếu là để thể hiện tính dân tộc, còn chuyện ăn chỉ là phần phụ mà thôi. Sở dĩ có được tinh thần đó là nhờ vào sự quyền biến của người xưa biến hai sản phẩm tầm thường đó thành hai sản phẩm mang tính tinh thần, tuy nhiên, theo năm tháng, bên cạnh việc tuyên truyền chống phá của ngoại bang, một số người Việt lại đặt vấn đề, rồi tìm tòi nghiên cứu nhưng với khuynh hướng càng ngày càng bắc hóa nguồn gốc bánh chưng. Sở dĩ tôi chỉ đề cập tới bánh chưng vì hầu hết các bài nghiên cứu chỉ tập trung vào từ “chưng”, bàn riết rồi quên mất “chưng phải đi với giày” hay “âm phải đi với dương” kết quả là người ta đi quá xa so với truyền thuyết.

Như đã nói trên, hầu như đa số người nghiên cứu câu chuyện này có ý nghĩ rằng “chưng’” là chữ Hán cho nên đi với “giày” là khiên cưỡng nên chi họ không để tâm để nghiên cứu, chỉ tập trung vào từ “chưng” mà thôi, mà “chưng” là chữ Hán thì chắc câu chuyện này người Việt xưa cũng học đâu đó của Tàu rồi viết lại với cái tên vua Hùng cho ra Việt mà thôi. Thực ra đâu phải “chưng – giày” là trường hợp duy nhất đâu, ta còn có “quê hương” cũng như vậy, trong từ ghép này Hương là từ gốc Hán còn Quê là thuần Việt chăng, không đâu, cả hai từ Quê và Hương đều là thuần Việt cả đấy thôi. Do quan niệm như vậy mà cho đến nay tên hai cái bánh quốc hồn quốc túy này vẫn chưa giải quyết xong, nếu không nói là trong thầm lặng, phần đa xem đó chỉ là văn hóa của Tàu, điều này có ảnh hưởng nhất định đối với đời sống văn hóa của dân tộc, nhất là đối với thế hệ trẻ ngày nay, giữa khi những tâm hồn non trẻ bị ồ ạt tấn công bởi các giá trị bên ngoài thông qua nhiều kênh thông tin, trong khi các bài nghiên cứu xem ra làm cho tinh thần của truyền thuyết càng ngày xa lạ. Mà cũng có thể người ta tìm thấy từ “chưng” trong truyện, còn “giày” chỉ là tên gọi trong dân gian mà thôi chứ trong truyện gọi là “bạc trì bỉnh”, chắc vì chẳng hiểu vì sao gọi cái bánh ấy là “bạc trì” nên cứ quên quách đi cho khỏe, còn “giày” chắc là do giới bình dân nước Việt, ít chữ nói thêm vào nên cũng chẳng quan tâm làm gì. Theo tôi, từ “giày” mới là cái tên chính của cái bánh hình tròn trắng, vì trước khi ghi thành truyền thuyết thì câu chuyện ấy đã truyền nhiều đời trong dân gian rồi, nó cũng như “Thánh Gióng” vậy, vì vậy bỏ “giày” đi “chưng” thì thế nào cũng khập khiểng. Ngày nay người ta thường cho là bánh trái thì phải có tên thanh tao, chứ cái bánh mà lấy cái “chưn” rồi đôi “giày” mà đặt tên e là vô lễ khi đem dâng cúng cho tổ tiên, nghĩ như vậy cũng không phải là không có lý, tuy nhiên từ “giày” trước đây có phải là đôi giày đâu, nhưng về sau người ta lại lấy cái tên ấy đặt cho cái ôm lấy cái “chưn” cho nên kể ra cái bánh với tên ấy mà đem cúng tổ tiên thì cũng bất kính thực, vì vậy mà về sau người ta mới sáng tác ra từ “Tày – Tay”, rồi lại tiếp tục sáng tạo ra cái mới khác nữa như Chưng – Tày, Chưng – Tét, rồi Ú – Tày, nhưng cho dù gọi gì chăng nữa thì cặp từ này phải phản ảnh hai khái niệm âm dương. Tóm lại dù tên gọi và hình dáng khác nhau nhưng rõ ràng ý nghĩa của nó thống nhất, đó là nói lên triết lý âm dương, nó không chỉ được biểu thị qua việc làm bánh để tưởng nhớ tổ tiên, mà qua đó khẳng định rằng, triết lý này, Dịch học, là sản phẩm của người Việt. Ngay cả các tên bánh Chưng – Giày - Tày – Tét đều là Nôm cả, đồng thời đều liên quan chặt chẽ đến tính phồn thực. Do tính tàn khốc của lịch sử, người Việt không thể nói ra điều đó trực tiếp được, nên họ tìm mọi cách để ghi lại nguồn gốc của triết thuyết đó thông qua các hình thức văn hóa vật thể và phi vật thể của dân tộc mình, như trống đồng, ông Táo, Cóc kiện Trời, Sơn Tinh - Thủy Tinh v.v.. Truyện bánh Chưng và bánh Giày không ngoài mục đích ấy.

Đặc biệt Chưng bính truyện này cho ta biết rằng ngày xưa dân tộc ta ăn tết vào tháng 1 hay tháng Tý, điều này hoàn toàn phủ hợp với câu “1, Chạp, Giêng, 2” mà ông cha ta đã để lại hàng ngàn năm qua, một thành ngữ tóm tắt lịch Kiến Tý, loại lịch mà nước ta đã sử dụng mấy trăm năm trước khi có nhà Hán. Chứng minh được điều này có nghĩa là ta phủ nhận cái gọi lại chữ Hán, văn hóa Hán, ngược lại dịch học ấy, chữ vuông ấy là của dân tộc ta, do tổ tiên nước Việt trải qua hàng ngàn năm chiêm nghiệm tự thân và nhiên giới đúc kết nên, bởi vì lịch Kiến Tý được viết ra căn cứ vào dịch học và bằng chữ vuông.

^[1]Hình thức hai loại bánh này bắt nguồn từ giấc mộng của Lang Liêu “或方或圓，以象天地之形” những câu tiếp theo chỉ mở rộng hai khái niệm Thiên Địa mà thôi, do đó trong câu以青色葉包裹為方形, 以象(天) 地包藏萬物焉-“- Lấy lá xanh gói thành hình vuông” đã là “方形phương hình tất là Địa chứ sao bao gồm cả Thiên, chữ Thiên天 trong câu này, theo tôi, người đời sau hoặc trong quá trình nhập liệu nhầm lẫn chứ nguyên văn trước chắc không có, ta có thể so sánh với câu sau đã nói về cái bánh hình tròn “圓形viên hình” tượng trưng cho Thiên “捏作圓形以象天- Niết tác viên hình dĩ tượng thiên - Nhào thành hình tròn để tượng trưng cho Trời”. Việc nhầm lẫn như vậy là chuyện bình thường, vì vậy trong bản dịch này tôi bỏ chữ Thiên này, cụ thể là以象 天 地包藏萬物焉thành以象地包藏萬物焉.

^[2]Chữ chưng này蒸,烝 dưới bộ hỏa, trên chữ chưng. Theo tôi có thể ban đầu có thể là như thế này: Dưới bộ hỏa – chữ nhất – chữ thủy – chữ nhất (Lẽ nào nấu mà không có nước).Tuy nhiên có thể trong quá trình viết nó đã biến thành chữ như trên. Lý do là viết như thế có thể là cho thuận bút.

^[3]Theo tôi, có thể hai âm “bạc trì” này vốn là “bạch trĩ” một tên gọi chỉ vô cực hay trời.