Khoa học, công nghệ và đạo đức trong điều kiện kinh tế thị trường
Cuộc cách mạng khoa học - công nghệ hiện đại đang diễn ra hết sức mạnh mẽ trên thế giới và tác động sâu sắc đến quá trình phát triển của các nước, nhất là các nước đang và chậm phát triển. Nó trở thành nhân tố quan trọng nhất thúc đẩy sự phát triển của xã hội, đưa nhân loại tiến đần đến một nền văn minh mới. Bởi vậy, để hoà vào dòng chảy
Trong quan niệm của triết học macxít, giữa khoa học, kỹ thuật và công nghệ với đạo đức có mối quan hệ gắn bó, không tách rời nhau. Trong mối quan hệ đó, khoa học, kỹ thuật và công nghệ cùng với những thành tựu của nó luôn là cơ sở và nền tảng cho sự hình thành, phát triển các giá trị đạo đức thực sự, chân chính của con người.
Ngược lại với quan điểm macxít đó, vẫn có những ý kiến phủ nhận mối quan hệ giữa khoa học, kỹ thuật và công nghệ với đạo đức. Một số nhà triết học tư sản như B.Rátxen, Karnai... cho rằng, khoa học, kỹ thuật không thể giải quyết được vấn đề mà các giá trị đạo đức đặt ra.
Sự phát triển mạnh mẽ và những tác và những tác động to lớn của khoa học, công nghệ đến mọi mặt của đời sống xã hội trong điều kiện chủ nghĩa tư bản đã dẫn đến những thái độ, quan điểm trái ngược nhau. Bỏ qua (dù vô tình hay cố ý) mặt tích cực của khoa học, công nghệ đối với sự phát triển của xã hội, thuyết phản kỹ thuậtđã coi khoa học, kỹ thuật và các hoạt động khoa học, kỹ thuật như là những tội ác do con người gây ra cho đồng loại. Theo thuyết này thì, tình trạng suy giảm đạo đức và những vấn đề xã hội bức xúc trong xã hội phương Tây hiện đại, như con người trở nên cô đơn và quan hệ gia đình truyền thống bị rạn nứt, nạn thất nghiệp, nghèo đói, bệnh tật, bạo lực... đều bắt nguồn trực tiếp từ chính sự phát triển của khoa học, kỹ thuật. Họ không thấy rằng, nguyên nhân sâu xa dẫn đến trình trạng đó nằm ở bản chất của chế độ tư bản chủ nghĩa. Bởi và vậy, từ chỗ coi khoa học, kỹ thuật và công mộ nghệ là cội nguồn của những nỗi bất hạnh, khổ đau của con người, thuyết phản kỹ thuật chủ trương từ bỏ khoa học, kỹ thuật và công nghệ. Và từ chỗ phủ nhận vai trò của khoa học, kỹ thuật và công nghệ trong sự phát triển của xã hội, thuyết phản kỹ thuật đã đồng thời phủ nhận mặt tích cực trong sự tác động của khoa học, công nghệ đối với sự hình thành những giá trị đạo đức mới.
Trái với thuyết phản kỹ thuật, thuyết kỹ trịlại cường điệu đến mức tuyệt đối hoá vai trò của khoa học, công nghệ. Nó cho rằng, toàn bộ sự phát triển của xã hội, trong đó có đạo đức, hoàn toàn phụ thuộc vào cơ chế của tiến bộ khoa học, công nghệ rằng trong nền văn minh công nghệ, quyền lực thuộc về các nhà kỹ thuật. Với quan điểm đó, thuyết kỹ trị, một mặt, đã góp phần thúc đẩy quá trình nâng cao trình độ của con người, nhưng mặt khác, nó lại làm cho sự phát triển của con người trở nên méo mó, què quặt, biến họ thành những người máy thuần tuý. Đồng thời, nó xem thường, hạ thấp và làm nghèo những giá trị tinh thần, thậm chí làm suy thoái những giá trị đạo đức. Sự sùng bái, xác lập khoa học và công nghệ như một hình thức chủ quyền của ý chí con người, trong điều kiện kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa, tất yếu dẫn đến sự "xuống hạng", hạ thấp các tri thức khác như đạo đức, truyền thống...
Phân tích thực trạng xã hội phương Tây dưới tác động của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại, Jams Goldsmith một học giả người Mỹ - đặt vấn đề rằng, tại sao bước nhảy vọt vĩ đại nhất của loài người hướng về sự thịnh vượng vật chất lại dẫn đến sự đổ vỡ nghiêm trọng về mặt xã hội? Và tại sao kỷ nguyên vĩ đại nhất về thành tựu khoa học - kỹ thuật lại làmhư hại những điều kiện sống trên Trái đất?
Thực tế đã chứng minh rằng sự phát triển của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại cùng với việc nó đang từng bước trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp không chỉ làm thay đổi vị trí của con người trong quá trình sản xuất, mà hơn thế, còn làm thay đổi căn bản chính nền sản xuất xã hội. Do đó, khoa học, công nghệ cũng tác động mạnh mẽ đến sụ phát triển của đạo đức, làmthay đổi thang giá trị và những nguyên tắc chi phối hoạt động của con người, của xã hội.
Sự tác động của khoa học và công nghệ đến sự phát triển của đạo đức mang tính hai mặt. Dựa vào những tri thức, vào sự hiểu biết khoa học (vốn ngày càng phong phú và đa dạng) và thông qua công nghệ, con người với tư cách là những chủ thể đạo đức, một mặt, nhận thức, đánh giá và lựa chọn đúng đắn các giá trị đạo đức, mặt khác, xác định được các biện pháp, cách thức ứng xử hợp lý nhằm điều chính hành vi của mình trong đời sống đạo đức xã hội. Xu hướng
Tuy nhiên, như vậy không có nghĩa là bất cứ ở đâu, bất ký lúc nào sự tác động của khoa học, kỹ thuật và công nghệ đối với đạo đức cũng diễn ra
Đặc trưng nổi bật của chủ nghĩa tư bản là chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất. Quy luật kinh tế cơ bản của nó là quy luật giá trị, quan hệ hàng - tiền. Trong xã hội đó, lợi nhuận tối đa trở thành lẽ sống của giai cấp tư sản. Với bản chất bóc lột, giai cấp tư sản sẵn sàng dùng mọi thủ đoạn, kể cả những thủ đoạn phi nhân tính, đẫm máu nhất để giành được lợi nhuận cao nhất. Chủ nghĩa tư bản, trong tính cạnh tranh khốc liệt và phân cực tối đa của nó, đã ra sức thúc đẩy tiến bộ khoa học và công nghệ, nhưng khi càng phát triển về mặt kinh tế thì nó lại càng sa vào tình trạng rối loạn xã hội và khủng hoảng đạo đức. Khoa học, kỹ thuậtvà công nghệ trong điều kiện tư bản chủ nghĩa đã được giai cấp tư sản khai thác, sử dụng như một công cụ hữu hiệu để bóc lột người lao động. Khắc họa sự tác động tiêu cực của khoa học, kỹ thuật và công nghệ trong chủ nghĩa tư bản, C.Mác cho rằng, thắng lợi của kỹ thuật dường như được mua bằng cái giá là làm mất phẩm chất đạo đức của con người. Chủ nghĩa tư bản hiện đại đã đùng các sản phẩm của hệ thống công nghệ mới để làm tha hoá con người nhiều hơn và tiêu diệt con người nhanh hơn.
Con người sáng tạo ra khoa học và công nghệ, nhưng một khi đã trở thành những thực thể vật chất độc lập thì bản thân nó vận động
Nhờ sự phát triển của khoa học và công nghệ trong nửa cuối thế kỷ XX, con người đã có trong tay những cái cần có để tìm hiểu những bí mật của thế giới tự nhiên, khai thác tự nhiên nhằm thoả mãn nhu cầu của mình. Những tưởng sự thịnh vượng vật chất sẽ là thiên đường của con người. Song, không phải vậy. Cùng với việc tạo ra một khối lượng của cải to lớn (do khai thác
Dựa vào những tri thức mới, con người dần dần nhận ra rằng, không thể nuôi dưỡng mãi trong mình một quyền năng vô hạn trước tự nhiên. Điều quan trọng là chính sự phát triển của khoa học, công nghệ hiện đại đã và đang tạo ra những cơ hội cho con người sửa chữa sai lầm. Những tri thức mới và sự hiểu biết khoa học về thế giới vật chất đã trở thành cơ sở cho một sự thay đổi có tính bước ngoặt trong nhận thức về mối quan hệ con người - tự nhiên. Xuất phát từ cách nhìn tổng thể, hệ thống, dựa trên những căn cứ khoa học và thực tiễn, một quan hệ mới về chất -
Sự phát triển của khoa học và công nghệ trong điều kiện kinh tế thị trường còn tác động mạnh mẽ đến nhân cách con người. Có thể nói, những thành tựu trong lĩnh vực công nghệ thông tin là niềm tựhào của khoa học và' công nghệ hiện đại.Nó mở ra những khả năng to lớn, tạo điều kiện cho con người nhận thức thế giới xung quanh, tạo cơ hội cho sự hiểu biết, hợp tácvà xích lại gần nhau giữa các dân tộc, quốc gia trên thế giới. Song cũng phải thừa nhận rằng, công nghệ thông tin đang gây nên những ảnh hưởng tiêu cực đối với đạo đức. Sự ra đời của các phương tiện thông tin đại chúng, nhất là văn minh màn hình đang làm cho thế giới nội tâm của con người trở nên nghèo nàn, sự giao cảm giữa mỗi cá nhân với thế giới bên ngoài trở nên hời hợt, những khoảng trống, sự thiếu hụt trong cấu trúc nhân cách như mối đồng cảm, sự quan tâm đến người khác... xuất hiện ngày càng nhiều. Khi quan hệ giữa cá nhân với cộng đồng bị suy yếu, lỏng lẻo, con người sẽ cảm thấy cô đơn, thậm chí chai lỳ trước đau khổ hay hạnh phúc của đồng loại. Sự thâm nhập và tiếp cận văn hoá không lành mạnh thông qua mạng Internet đã gây ra những vấn đề bức xúc về mặt đạo đức như chủ nghĩa thực dụng, tâm lý hưởng thụ, sống gấp, chạy theo đồng tiền...của một bộ phận dân cư, đặc biệt là trong tầng lớp thanh thiếu niên. Đến lượt mình, những biểu hiện có tính phương Tây hoá đó sẽ "gặm nhấm", làmmai một dần các giá trị định hướng nhân cách mang bản sắc dân tộc. Chính vì thế mà mới đây, Trung Quốc đã tiến hành kiểm tra và quyết định đóng cửa khoảng gần 1000 quán cà phê có trang bị mạng Internet, hy vọng có thể ngăn chặn sự thấm thấu của văn hoá độc hại làm suy thoái đạo đức trong thanh thiếu niên.
Sự phát triển nhanh chóng cùng với những ứng dụng to lớn của công nghệ sinh học trong đời sống xã hội khiến người ta nghĩ rằng, thế kỷ XXI là thế kỷ của công nghệ sinh học. Quả thật, công nghệ sinhhọc đã mở ra nhiều triển vọng cho việc giải quyết hàng loạtvấn đề lớn thuộc các lĩnh vực sản xuất, y học, chăm sóc sức khoẻ, môi trường...
Sự xuất hiện của cừuDolly là bằng chứng thể hiện bước tiến bộ vượt bậc của khoa học và công nghệ' hiện đại. Từ đây, người ta đưa ra y tưởng có thể tạo ra con người bằng phương pháp nhân bản vô tính. Bất chấp việc các nhà khoa học, đạođức học đã cảnh báo về những hiểm họa có thể, bất chấp quan điểm của LHQ coi nhân bản người là trái với đạo lý và không phù hợp với nhân cách, hiện nay một số nước (12 nước) có tiềm lực vẫn ủng hộ việc tiến hành những nghiên cứu khoa học theo hướng này. Rõ ràng, nhân loại đang phải đối mặt trước những vấn đề có ảnh hưởng trực tiếp đến số phận, lương tâm, trách nhiệm đạo đức và nhân cách con người.
Nước ta đang trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường và dựa vào khoa học và công nghệ hiện đại để đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Bởi vậy, vấn đề đặt ra đối với chúng ta không phải chỉ là nhận diện những tác động của khoa học và công nghệ hiện đại đối với đạo đức biểu hiện như thế nào trong thực tiễn đời sống xã hội. Điều quan trọng là làmsao để có thể phát huy tốiđa mặt tích cực, giảm thiểu mặt tiêu cựccủa sự tác động đó. Nói cách khác, làm thế nào để khoa học và công nghệ hiện đại, trong điều kiện kinh tế thị trường, phục vụ đắc lực cho sự nghiệp xây dựng một xã hội mới, trong đó không những "dân giàu, nước mạnh", mà còn là "xã hội công bằng, dân chủ, văn minh".
Nền kinh tế thị trường, như chúng ta đã biết, không phải là sản phẩm riêng của chủ nghĩa tư bản, mà là một phương thức thực hiện kinh tế do sự phát triển của nền văn minh nhân loại đưa lại. Đặc điểm
Đối với nước ta - một nước đang trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường,vấn đề là ở chỗ, tính chất đinh hướng xã hội chủ nghĩakhiến cho nền kinh tế thị trường của chúng ta không hoàn toàn giống với các kiểu kinh tế thị trường khác. Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, ngoài sự tồn tại như một tất yếu của các thành phần kinh tế khác, kinh tế nhà nước và kinh tế tập thể (dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất) được xác định là giữ vai trò chủ đạo, nền tảng. Mục đích của nền kinh tế đó là nhằm "phát triển lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây dựng cơ sở vật chất 'kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, nâng cao đời sống nhân dân", nghĩa là hướng đến mục tiêu phụcvụ con ngườivì sự phát triển của con người.ở đây, giữa lợi ích
Thời đại chúng ta đang sống là thời đại khoa học và công nghệ. Hiện tại, xã hội loài người đã và đang tiếp cận một nền văn minh mới, trong đó tri thức, trước hết là những tri thức khoa học và công nghệ sẽ chiếm ưu thế và trở thành phổ biến. Trong xu thế đó, bất kỳ một quốc gia, dân tộc nào nếu không xây dựng cho mình một thực lực khoa học, công nghệ mạnh sẽ có nguy cơ tụt hậu ngày càng xa hơn. Sinh thời, Chủ tịch
Đồng thời với việc đẩy mạnh phát triển kinh tế,xã hội nhằm tạo lập cơ sở cho sự ra đời và phát triển những giá trị, chuẩn mực đạo đức mới, Đảng ta cũng nhấn mạnh rằng, trong điều kiện của nền kinh tế thị trường phải tăng cường giáo dục ý thức công dân, giáo dục lòng yêu nước... giáo dục đạo đức và tính nhân văn, lịch sử và ý thức giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc. Tập trung vào những nội dung đó sẽ góp phần hình thành ở mỗi con người sự tự ý thức về lương tâm và trách nhiệm đạo đức trước hành vi của mình, đồng thời, tạo nên trong họ những kháng thể có khả năng ngăn chặn, vô hiệu hoá sự thẩm thấu ngày càng tinh vi của những phản văn hoá tinh thần - đạo đức.
Có thể nói, khoa học, công nghệ và đạo đức có mối quan hệ chặt chẽ, gắn bó với nhau. Trong điều kiện hiện nay, chỉ có dựa vào khoa học và công nghệ hiện đại để phát triển kinh tế,xã hội
Nội dung khác
Tại sao con người cần phải học?
15/09/2016Nguyễn Hữu ĐổngTìm kiếm danh phận
22/07/2011Nguyễn Văn Trọng7 phát hiện bất ngờ sau khi đọc nguyên tác "Hành trình về phương Đông"
03/08/2023Thái Đức PhươngNói với các doanh nhân: "Đỉnh của bạn đâu" để có được...
03/08/2023Nguyễn Tất ThịnhThiên thần” vỗ về những đêm dài thao thức.
03/08/2023Tiểu Mai"Đỉnh Ngu" từ Hiệu ứng Dunning & Kruger
05/06/2022Ngọc HiếuToàn cầu hoá và chuyện thịnh suy của môn văn học
31/01/2006Ngô Tự LậpBóng đá: trò chơi cũ kỹ theo một trật tự cũ kỹ và trong một thế giới cũ kỹ
22/06/2006Trà ĐoáCái tâm đời thường
20/10/2005Phan Chí Thành“Gã nhà quê làm thương hiệu”
25/04/2005Văn hóa đọc cho thiếu nhi - cần không?
09/07/2005Phan ĐăngTri thức có thúc đẩy quá trình tiến hóa hay không?
26/07/2006Đỗ Kiên Cường