ChúngTa.com

Tham nhũng là lạm dụng quyền được trao để mưu lợi cá nhân. Có uỷ quyền là có thể tham nhũng. Tham nhũng cổ gần như loài người và sẽ còn khi loài người còn. Chẳng ai tin vào hi vọng hão huyền về một xã hội không có người được trao quyền, không có nhà nước.

Tham nhũng không chỉ xảy ra ở khu vực nhà nước mà cả ở khu vực tư nhân. Khi quyền sở hữu và quyền quản lý tách rời nhau thì cần đến sự uỷ thác và nguy cơ tham nhũng nảy sinh, đại thể tỉ lệ với độ tách rời đó. Như thế nguy cơ tham nhũng tăng dần theo thứ tự từ công ty tư nhân, trách nhiệm hữu hạn, cổ phần, doanh nghiệp nhà nước, đến các cơ quan nhà nước. Có nguy cơ song tham nhũng có xảy ra hay không còn phụ thuộc vào các điều kiện, vào cái giá (ô danh, bị phạt tiền, mất chức, mất quyền, phạt tù...) mà kẻ tham nhũng có thể phải trả. Cái giá phải trả đó đại thể bằng tích của giá tuyệt đối nhân với khả năng bị phát hiện. Nếu cái giá đó cao hơn món lợi do tham nhũng mang lại, hành vi tham nhũng có thể không xảy ra. Như thế để phòng chống tham nhũng có hiệu quả cần:

Giảm nguy cơ tham nhũng bằng tư nhân hoá doanh nghiệp nhà nước, hạn chế quyền lực của các cơ quan nhà nước (nhà nước nhỏ).... Tuy vậy không thể giảm độ tách rời giữa sở hữu và quyền quản lý. Nhà nước hiệu đại, doanh nghiệp hiện đại cần đến sự uỷ thác. Minh bạch về quyền hạn, chức năng của những người và cơ quan được uỷ thác, có cơ chế kiểm soát, theo dõi làm cho nguy cơ tham nhũng giảm hay không tăng.

Tăng khả năng phát hiện, nâng cái giá bọn tham nhũng phải trả. Tất cả về cơ bản thuộc phạm vi thể chế là vấn đề pháp trị, hô hào đạo đức suông không có mấy kết quả. Minh bạch,, quy trình rõ ràng, công khai về quyền hạn, nghĩa vụ, mô tả công việc của mọi chức danh công chức, mọi thủ tục đầu tư, mua sắm,...sẽ giúp giảm nguy cơ tăng khả năng phát hiện tham nhũng. Tự do ngôn luận đóng vai trò hết sức lớn để làm tăng khả năng phát hiện, tăng giá kẻ tham nhũng phải trả. Với tổ chức, cái giá cao nhất là mất quyền cai trị. Nếu thể chế xã hội tạo ra công cụ để người bị trị có thể sa thải những kẻ cai trị mà không cần dùng bạo lực, và để những kể nắm quyền không dễ huỷ bỏ các thể chế này, thì đó là xã hội dân chủ. Dân chủ không loại bỏ, song giúp chống tham nhũng. Chỉ có thể có sáng tạo, tiến bộ khi có cạnh tranh dù là trên thương trường, trong khoa học, nghệ thuật hay trên chính trường. Ngẫm thế thấy chống tham nhũng ở ta quả là khó khi gần như thiếu tất cả các thể chế đó.