ChúngTa.com

Có thể một số người tham dự hội nghị thường niên của Ebay Inc, tổ chức vào cuối năm 2001 đã bị loá mắt bởi kết quả tài chính vô cùng ấn tượng của công ty. Một số khác thì cho rằng, đó cũng chỉ là dịp để Ebay đưa ra những lời lẽ làm yên lòng các cổ đông của mình như các công ty dotcom khác đã từng làm. Nhưng dù sao đi chăng nữa, khi bà Margeret C.Whitman, Giám đốc điều hành, tuyên bố "Ebay là một nền kinh tế tự điều chỉnh và năng động” thì ai cũng phải đồng ý. Tại sao vậy? Sao có thể coi một "chợ trời" trên mạng là một "nền kinh tế"?

Xuất phát điểm là một chỗ hẹn mua bán các đồ sưu tập lặt vặt trên mạng, eBay đã phát triển với một qui mô lớn hơn ban đầu rất nhiều, đến mức không ai trước đó có thể tưởng tượng. Năm nay, dự kiến sẽ có tới 30 triệu người mua bán trên eBay với tổng trị giá hàng hoá đạt 20 tỉ USD, vượt quá thu nhập quốc dân của nhiều nước trên thế giới. Có hơn 150.000 thương gia kinh doanh buôn bán trên eBay và coi đây là công việc làm ăn chính của họ. Những thương gia này bán đủ thứ: từ những viên thuốc giảm cân, tới các loại túi xách thời trang, ôtô và nhiều nhiều thứ khác. Số lượng ôtô bán qua eBay hiện nay đã vượt qua số ôtô bán ra của AutoNation, hãng kinh doanh xe hơi số 1 của Mỹ. Những gì đang diễn ra cho thấy, eBay đã tạo ra một cách thức kinh doanh hoàn toàn mới, chưa từng tồn tại trước đó.

Các hoạt động kinh doanh không chỉ diễn ra trong phạm vi một công ty, mà eBay đã tạo ra một hệ sinh thái, một mạng lưới liên kết các hoạt động kinh doanh, một trung tâm thương mại mới, tràn đầy sức sống. Song song với nhiều yếu tố khác, sức mạnh thương mại này chính là nền kinh tế eBay mà bà Whitman nói tới.

Để bắt đầu tìm hiểu về nền kinh tế eBay, chúng ta hãy cũng nhìn lại một lich sử của một số trung tâm thương mại thế giới. Trung tâm thương mại Manhattan của Mỹ hiện nay chính là nơi công ty Đông ấn Hà Lan bắt đầu khởi sự kinh doanh vào thế kỷ 19. Ban đầu, công ty tiến hành kinh doanh với một cộng đồng các thương gia nhỏ ở địa phương và thực tế họ đã gặp không ít khó khăn. Không đủ tiềm lực để tham gia vào thị trường buôn bán nô lệ và gia vị mang lại lợi nhuận rất cao thời đó, họ đã kinh doanh với những mặt hàng mang lại lợi nhuận thấp, như quần áo lông thú và các sản phẩm thời trang giành cho các quí bà. Nhưng về sau khi công việc kinh doanh phát đạt, họ đã thu hút thêm được nhiều các cộng đồng thương gia xung quang mình. Cộng đồng càng lớn, các hợp đồng càng nhiều và công việc kinh doanh của họ càng phát triển. Về sau, họ đủ sức tham gia vào các lĩnh vực khác như xây dựng đường sá và các dịch vụ khác có lợi nhuận cao, trong đó có cả dịch vụ cảnh sát tư. Bước ngoặt đáng kể sau đó là khi ông Stuyvesant, Thống đốc New Amsterdam, trở thành người đứng đầu công ty, họ dã thành lập Ngân hàng Bank of New York hiện mà hiện nay đã trở thành một trong những ngân hàng thương mại lớn nhất của Mỹ.

Quay trở lại eBay, ban đầu đây cũng chỉ là một địa chỉ mua bán những đồ sưu tập và những thứ hết sức bình thường của những người rỗi rãi, thừa thời gian: những kẻ thất nghiệp mới và những bậc cha mẹ suốt ngày quanh quẩn ở nhà. Nhưng nó đã nhanh chóng phát triển thành một "thủ phủ" của một cộng đồng hơn 30 triệu dân, với các luật lệ, qui định riêng, chẳng hạn như hệ thống phản hồi mà qua đó những người mua và người bán có thể đánh giá về nhau sau mỗi giao dịch. Khi các luật lệ và qui định này vẫn chưa đủ, eBay đã thiết lập riêng một "lực lượng cảnh sát" để kiểm soát các hàng hoá niêm yết nhằm giảm tới mức thấp nhất các khả năng có thể xảy ra lừa đảo trên mạng. Họ còn có một hệ thống đào tạo riêng, tổ chức các lớp học trên toàn quốc, dạy về cách bán hàng trên eBay. Công ty cũng giống với một ngân hàng: Hệ thống xử lý thanh toán PayPal của họ cho phép người mua thực hiện thanh toán với những người bán không thể mở một tài khoản thẻ tín dụng chấp nhập thanh toán tại các ngân hàng. Ông W.Brian Arthur, nhà kinh tế hang dầu của Viện Nghiên cứu Kinh tế Santa Fe phát biểu: "eBay tạo nên một nền kinh tế ảo, nền kinh tế thứ hai. Nó đã mở ra một phương thức trao đổi hoàn toàn mới".

eBay còn tạo ra một mô hình quản lý mới trong thời đại Internet. Nếu Stuyvesant gặp rất nhiều khó khăn trong việc ban đầu dẫn dắt cộng đồng nghèo khổ ở Mahattan sang bên thềm Thế giới mới thì Whitman và các đồng nghiệp của bà còn phải đối mặt với nhiều khó khăn hơn khi tìm con đường riêng cho mình trong đầy rẫy những hào nhoáng của thế giới Internet. Thông qua Web, các công dân của eBay có thể truy nhập, 24 giờ một ngày, để tìm hiểu về tất cả các xu hướng, xem xét tất cả các thương vụ và tìm hiểu về mức độ tín nhiệm của những ai tham gia thế giới eBay. Đây là một hệ thống hoàn toàn rõ ràng, vận hành theo các nguyên tắc rất minh bạch của nó.

Cũng nhờ Web mà sự rõ ràng và minh bạch này ngày càng lan rộng tới toàn bộ nền kinh tế. Các nhà quản trị ở khắp nơi được tiếp cận với một khối lượng thông tin rất lớn để có thể điều chỉnh thích ứng hơn mối quan hệ lâu dài với các đối tác, với khách hàng và các nhà đầu tư. Đối với các hãng kinh doanh ôtô chẳng hạn, khách hàng của họ chỉ qua một vài cái kích chuột là biết người bán xe cho mình phải trả bao nhiêu tiền mua xe từ hãng cung cấp. Các mặt hàng của các hãng điện tử có thể là chủ đề cho các bài điểm đánh giá tại các site nó được rao bán. Khi những thông tin này dễ dàng được tiếp cận, quyền lực sẽ chuyển dịch sang cho những người bên ngoài và các nhà quản lý, nếu không thích ứng kịp, sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Nhưng chính sự chuyển dịch quyền lực này cũng sẽ ban thưởng rất lớn cho các công ty biết cách thay đổi cho phù hơn hơn với tình hình mới. Điểm mấu chốt để khai thác sự minh bạch này là sử dụng nó để biến khách hàng và nhà cung cấp thành những người hợp tác, những người đi cùng với mình trên một con đường. Đây cũng chính là quan điểm của chuyên gia tư vấn nổi tiếng David Ticoll nêu lên trong cuốn sách “Các công ty bị lột trần hay sự minh bạch sẽ thức đẩy nền kinh tế như thế nào?" mà ông là một trong hai đồng tác giả.

Điều này cũng giải thích tại sao thành công của eBay lại có nhiều ý nghĩa tiềm năng về các bài học quản lý cho nhiều công ty khác. Thay cho cách tiếp cận theo kiểu chuyên chế từ thời Stuyvesant (cho đến nay vãn là mô hình quản trị kinh doanh truyền thống của nhiều công ty) cách tiếp cận của Meg Whitman mang tính trao quyền nhiều hơn cho những thực thể tham gia. Nó dựa trên sự hợp tác và tài khéo, không phải sự cưỡng bức và sức mạnh. Để đảm bảo eBay không làm điều gì có thể tạo ra sự phẫn nộ cho các công dân của nó dẫn đến những tình huống "bạo loạn" nằm ngoài kiểm soát, các nhà quản trị của eBay làm việc giống như các công chức phục vụ cộng đồng hơn là giống với những nười quản lý doanh nghiệp. Họ trưng cầu ý kiến của cộng đồng thông qua các hội nghị lớn được tổ chức trực tuyến và cung cấp các dịch vụ cho các cư dân của mình để làm cho những người này hạnh phúc hơn, và cũng thịnh vượng hơn.

Cùng với những thử thách, thì cách tiếp cận theo hướng hợp tác này cũng đem lại những lợi ích to lớn. Không giống với phần lớn các công ty truyền thống, eBay đứng ở vị trí chủ đạo trong một hệ sinh thái kinh doanh ngày càng được mở rộng mà giới hạn của nó đến nay chưa ai có thể biết. Phép mầu nó tạo ra là khiến người mua và người bán đến với site ngày cang đông, đó cũng chính là những người không phải chỉ làm lợi từ site đấu giá mà còn nuôi dưỡng nó. Chẳng hạn, do có thể đánh giá lẫn nhau qua mỗi giao dịch thực hiện, cả người mua và người bán đều cố gắng xây dựng danh tiếng và tìm cách duy trì danh tiếng đã tạo dựng. Song song với đó, họ cũng thống nhất các chuẩn mực cư xử trong hoạt động mua đấu giá, tuân theo các qui tắc do eBay đề ra. Tính năng động đầy sức mạnh này chỉ rất ít công ty mới có được. Một thí dụ trong số những công ty đó là Microsoft. Họ đã xây dựng một đế chế phần mềm ngày càng giàu mạnh và có hàng ngàn công ty và hàng triệu các lập trình viên hàng ngày cung cấp các ứng dụng vệ tinh cho các ứng dụng lõi của Microsoft. Điều này, đến lượt nó, lại tạo sức hấp dẫn đối với những người sử dụng mới, thúc đẩy hệ sinh thái kinh doanh ngày càng mở rộng. Kết quả là, như Giáo sư David B.Yoffie của Trường đại học kinh doanh Harvard: “Bạn sẽ không thể tin được về khối lượng công việc mà những người khác đã làm thay cho họ".

Cơn lốc xoáy mạnh mẽ của eBay cũng cuốn thêm rất nhiều người khác vào nền kinh tế của họ. Những mặt hàng bày bán trên eBay hiện nay đã mở rộng rất nhiều so với phạm vi các mặt hàng sử dụng cho các mục đích đặc biệt hoặc các hàng cần thanh lý. Trên thực tế, họ đang trở thành một trung tâm bán lẻ truyền thống, một thị trường 2000 tỉ USD. Trong số 12 triệu mặt hàng niêm yết hàng ngày trên eBay có cả những chiếc bàn chải răng Crest đời mới, các thiết bị chơi DVD mới nhất. Các công ty và tập đoàn khổng lồ như Sears Roebuck &Co và Walt Disney Co. cũng bán các mặt hàng mới nhất của họ trên eBay. Hơn một phần tư số đầu mục niêm yết trên eBay được yết giá cố định, giống như thị trường tiêu dùng truyền thống.

Tài quản trị của eBay thể hiện rõ nhất ở mặt kết quả tài chính của họ. Năm ngoái, lợi nhuận của họ tăng vọt 176%, đạt 250 triệu USD. Doanh thu ròng, từ phí giao dịch của tổng lượng hàng hoá lên tới 15 tỉ USD, đạt 1,2 tỉ USD. Trong quí 2 năm nay, lợi nhuận của họ của họ lại đạt mức tăng trưởng 91% so với cùng kỳ năm ngoái, lên tới 509 triệu USD. Với đà tăng trưởng này, dự đoán của bà Whitman về 3 tỉ USD doanh thu ròng vào năm 2005 (mà lúc bà đưa ra đã có nhiều ý kiến cười nhạo) sẽ trở thành hiện thực trong tầm tay, mặc dầu nền kinh tế Mỹ vẫn chưa thoát khỏi thời kỳ đi xuống. Mức độ tăng trưởng thần kỳ đó đó đẩy cổ phiếu của eBay tăng giá phi mã, 47% tính từ đầu năm nay và hiện đã lên tới 102 USD/cổ phiếu.

Khi nền kinh tế của eBay mở rộng, công việc quản lý sẽ khó khăn hơn. Duy trì ở thế chủ đạo, điều đó cũng có nghĩa là phải vượt qua những thách thức lớn. Không chỉ cần bằng nhu cầu của những tập đoàn lớn và những người kinh doanh nhỏ, mà còn phải thay đổi mô hình hiện có để thu hút thêm nhiều người mới. Đối với những người chưa từng tham gia sàn đấu giá bao giờ, quá trình niêm yết một món hàng lên site, đóng gói và gửi đi theo cho người thắng đấu giá không hề dễ dàng chút nào. Nhiều người khác lưỡng lự không tham gia sàn vì sợ bị lừa gạt, sợ mua phải hàng ăn cắp. Các trường hợp gian lận trên các site đấu giá, chủ yếu tại eBay, đã được báo cáo chiếm tới 80% tổng số vụ gian lận trong lĩnh vực thương mại điện tử. Con số này vẫn tiếp tục tăng lên mặc dù eBay đã đầu tư thêm rất nhiều vào lực lượng cảnh sát điện tử trên site của mình.

Một câu hỏi đặt ra hiện nay là cách quản lý theo khuynh hướng tự do kinh doanh của eBay có thể đảm bảo cho nền kinh tế này tiếp tục tăng trưởng. Theo ý kiến của nhiều người, để việc mua hàng trên eBay cũng an toàn và dễ dành như đến một siêu thị của hệ thống bán lẻ Wal-Mart cần phải có cách tiếp cận mạnh mẽ hơn - để đơn giản hoá quá trình thanh toán, để giảm sự giảm phiền toái trong quá trình mua hàng và áp chế mạnh hơn đối với những kẻ bất lương thường xuyên lảng vảng trên site. Tuy nhiên trên thực tế sẽ là rất khó để thực hiện bất kỳ một thay đổi nào bởi vì hàng triệu khách hàng nhiệt thành nhưng lớn tiếng của eBay ai cũng muốn có tiếng nói trong những quyết định quan trọng.

Các nhà quản lý của eBay hiểu rõ những khó khăn đó. Theo bà Whitman, đối với một nhà quản lý mới, thường phải mất một thời gian từ 6 tháng trở lên để họ có thể làm quen được với “thể chế dân chủ” trong nền kinh tế của eBay. Khoảng vài tháng một lần, eBay lại tổ chức một buổi gặp gỡ những người mua hàng và bán hàng để hỏi họ về những khó khăn và những gì eBay cần phải làm. ít nhất 2 lần trong một tuần, eBay tổ chức các cuộc hội thảo từ xa kéo dài hàng giờ để trưng cầu ý kiến của người sử dụng về cách tính năng và chính sách mới, bất kể lớn nhỏ như thế nào.

Kết quả là những người sử dụng cảm thấy họ là những người chủ thực sự và họ đóng vai trò khởi xướng trong việc mở rộng nền kinh tế này, nhiều khi vượt qua cả sự mong đợi của những nhà quản trị lạc quan nhất. Ví dụ, gặp nhiều khó khăn do ngành công nghiệp hàng không suy thoái, công ty bán máy và dụng cụ hàng không Reliable Tools Inc. đã thử niêm yêt một số mặt hàng chuyên dụng trên eBay. Một số trong đó là những máy móc hạng nặng, có cái tới 1.000 kg và bán với giá khoảng 7.000 USD. Những mặt hàng này sau đó đã bán chạy như tôm tươi. Kênh bán hàng qua eBay đã làm thay đổi rất lớn đến công việc kinh doanh của công ty có trụ sở tại bang California này và hiện nay, doanh số bán hàng hàng tháng của họ qua eBay đã chiếm tới 75% tổng doanh số. Với các công ty tiên phong như Reliable, vào tháng 2 năm nay, eBay đã thiết lập một thị trường điện tử các sản phẩm công nghiệp và tổng lượng giao dịch trên thị trường này dự kiến sẽ đạt 500 triệu USD trong năm nay.

Tất nhiên, các doanh nhân khi tham dự vào nền kinh tế eBay, họ không thể tuỳ ý làm mọi thứ. Nếu như chính phủ thiết lập các qui định, luật lệ mà các cá nhân và doanh nghiệp trong các các nền kinh tế của các quốc gia thì eBay cũng có một "chính phủ" để đề ra các luật chơi trong nền kinh tế của mình. Đó chính là yếu tổ bổ sung cho nhân tố bàn tay vô hình trong nền kinh tế này.

Không ở đâu vai trò của "chính phủ" eBay thể hiện rõ như trong eBay Motor. Khi nhà quản lý của Simo Rothman lần đầu tiên nhận ra thị trường ôtô đầy tiềm năm trên eBay, ông hiểu ngay rằng các món hàng có giá trị cao, cần tiếp xúc nhiều giữa người mua và người bán đòi hỏi phải có một chiến lược khác. Để bắt đầu, eBay đã mua công ty đấu giá ôtô sưu tập, Kruse International, với giá 150 triệu USD và sau đó mua tiếp công ty đấu giá ôtô trực tuyến AutoTrader.com LLC. Rothman cũng phải tổ chức các dịch vụ như bảo hành, bảo hiểm, vận chuyển, thẩm định … và một loạt các dịch vụ khác kèm theo với các công ty thứ ba khác.

Những dự án và dịch vụ hỗ trợ cho thị trường mới này đã mang lại hiệu quả rõ rệt. Hiện nay doanh số bán của xe ôtô và phụ tùng ôtô vượt quá 5 tỉ USD một năm và đây đã trở thành thị trường lớn nhất trên eBay. Số xe ôtô đã sử dụng bán qua eBay đã vượt qua cả công ty kinh doanh ôtô số 1 của Mỹ AutoNation. Khoảng một nửa số hãng kinh doanh ôtô truyền thống mở thêm kênh bán hàng qua eBay nay có số khách hàng ở xa còn nhiều hơn số khách hàng tại địa phương họ. ông Bradlety Bonifacius, Giám đốc Bán hàng qua mạng của công ty Dea Stalling Ford ở Oak Ridge, Tennesia cho biết, Ebay là một trong những kênh bán hàng quan trọng nhất của công ty hiện nay.

Hiện eBay đang tăng cường các dịch vụ của mình, mà quan trọng nhất, là đang cố gắng tổ chức một “lực lượng cảnh sách” đủ mạnh. Trong khi công ty cho rằng tổng số giao dịch có dấu hiệu lừa đảo chỉ chiếm dưới 0.01% thì một cuộc điều tra do họ tiến hành cho thấy, lo bị lừa đảo là một trở ngại chính khiến cho một bộ phận lớn các khách hàng tiềm năng không đến với eBay. Vì vậy vào đầu năm ngoái, eBay đã thành lập bộ phận Trust &Safety Dept mà hiện nay số nhân viên trên toàn thế giới đã lên tới vài trăm người. Họ là các việc từ kiểm tra trên site để tìm ra đầu mục niêm yết đáng ngờ tới phối hợp với các cơ quan hành pháp địa phương để truy bắt kẻ lừa đảo. eBay cũng xây dựng một phần mềm có thể phát hiện các dấu hiệu và hành vi đáng ngờ tương tự các trường hợp lừa đảo đã xảy ra trước đó.

Như vậy đã đủ chưa? Những thách thức nào đang chờ đợi eBay những năm phía trước. Khi cố gắng làm mình thích nghi với các công ty đóng vai trò chủ đạo, eBay sẽ gặp phải những khó khăn như trước kia nhiều hãng đã gặp phải khi công ty bán lẻ Wal-mart xuất hiện trên thị trường. Theo các nhà phân tích, Ebay đang đi trên một con đường khá hẹp khi vừa phải làm thoả mãn các công ty lớn vừa phải làm hài lòng cả những người bán lẻ trên thị trường.

Hiện nay các hãng có thương hiệu nổi tiếng, chiếm chưa tới 5% doanh số hàng bán trên eBay, dường như đang mang tới nhiều khách hàng cho eBay hơn họ lấy đi. Ví dụ Motorola đã giúp eBay mở ra công việc kinh doanh bán sỉ hoàn toàn mới vào năm ngoái khi hãng này đã niêm yết trên eBay các lô hàng tồn và hàng trả lại với số lượng lớn. Những dịp như thế đã mang lại cho eBay cả một cộng đồng khách hàng rất lớn. Nhờ những người khởi xướng như Motorola mà hiện nay kinh doanh bán sỉ trên eBay đã đạt 23 triệu USD trong quí một nay, tăng 9 lần so với cùng kỳ năm ngoái.

Khi các công việc kinh doanh trên eBay ngày càng phát triển, chúng lại tạo thêm ngày càng nhiều các cơ hội kinh doanh khác. Một loạt các công ty đang kiếm tiền không phải chỉ từ bán hàng trên eBay. Số các công ty hỗ trợ cho kinh doanh trên eBay (gọi là Trading Assistant), nếu một vài năm trước chỉ đếm trên đầu ngón tay thì nay đã lên tới gần 23.000 công ty. Trong số này, AutionDrop - một công ty mới thành lập – dự định sẽ mở một chuỗi cửa hàng trên khắp nước Mỹ nơi các khách hàn có thể gửi các món hàng của mình ở đó và nhờ AutionDrop đấu giá trên eBay.

Sự tăng trưởng hữu cơ này làm cho việc dự đoán nền kinh tế eBay sẽ đi về đâu trở nên rất khó. Các nhà phân tích, những người bán hàng, các công ty có nhiều dự đoán khác nhau về eBay: một siêu thị lớn nhất thế giới, một ô cửa của thương mại điện tử, hay một Wal-mart tiếp theo. Về điều này, bà Whitman tự nhận cũng không biết. "Chúng tôi không thực sự kiểm soát nó. Chúng tôi không phải chỉ tự mình xây dựng công ty này. Chúng tôi có một đối tác duy nhất – hàng triệu khách hàng và như vậy, trong một tương lai có thể thấy trước được, số phận của eBay phụ thuộc vào nó".